1. دوره ي جنگل نشيني(ابهام):آثار مشخصي از معماري آن دوره در دست نيست و زياد اين دوره را جزو تاريخ دوران باستان قرار نميدهند در اين دوران انسان ها به صورت پراكنده زندگي مي كردند و سرپناه شان شاخه و بزگ درختان بوده است
2. دوره ي سنگ يا عصر حجر
3. دوران مفرغ : از فلزات قلع سرب و روي استفاده مي شده
4. عصر آهن
بين دوران سنگ و دوران مفرغ يك ميان دوره به نام دوران انتقال (caleo lithic ) گفته مي شده
عصر سنگ :
ديرينه سنگي (paleo lithic)
ديدينه سنگي قديم : 250000- 100000سال پيش از ميلاد
ديرينه سنگي ميانه :100000-35000 سال پيش از ميلاد
ديرينه سنگي جديد :35000-15000 سال پيش از ميلاد
ميانه سنگي (mezo lethic) : 10000-8000 سال پيش از ميلاد
نوسنگي : 8000-3000 سال پيش از ميلاد
دوران ديرينه سنگي
به اين دوران عصر يخبندان هم مي گويند چون در اين دوران تمام كره ي زمين يخ مي زند و انسان ها به غارها پناه مي برند
از دوران ديرينه سنگي قديم 255 غار تشكيل شده كه 150 تا از آن ها در فرانسه است . از جمله اين غارها لاسكو در فرانسه ،آلتاميرا در اسپانيا ، آئورادا در ايتاليا و غار ديوج باب در اسلوني كه شهرت غار ديوج باب به خاطر كشف اولين آلت موسيقي دنياست كه فلوتي ساخته شده با استخوان خرس بوده است
بيشتر غارهاي ايران مربوط به دوران ديرينه سنگي ميانه هستند غارهايي در غرب ايران همچون كرمانشاه و ايلام همچنين در اصفهان (غار قلعه بزي ) و مازندران . در اين دوره تمايل انسانها به سمت دشت بوده و به علت استفاده از نور و ديد به سمت دشت غارها در سمت جنوب ساخته مي شدند همانطور كه مي بينيد معماري خورشيدي از آن زمان اهميت داشته است
دوره ي ديرينه سنگي جديد به اين دليل اهميت دارد كه در آن زمان هنرهاي تجسمي شكل گرفته اند هميشه آخرين ديوار در غارها كه از دهانه ي غار بيشترين فاصله را داشته است نزد انسانها ديوار مقدسي بوده و نقاشي ها و كنده كاري ها روي آن شكل مي گرفته در اين دوران بوده كه ساخت پيكره ها آغاز مي شود اولين پيكره ، پيكره ي " الهه مادر " به نام willen durf در اتريش بوده است قديمي ترين پيكره ي كشف شده در ايران پيكره ي "سراب" در كرمانشاه در دوران ديرينه سنگي است
در دوران ديرينه سنگي اقتصاد مردم براساس شكار بوده است
دوران ميانه سنگي
دوره ي ميانه سنگي سه ويژگي بارز دارد
آتش كشف شد
انسان شكارچي به انسان ابزارساز تبديل شد چون براي شكار به ابزار نياز داشت
ظهور هنرهاي تجسمي
دوران نوسنگي
دوران نوسنگي داراي اهميت زيادي است در اواخر اين دوران خط اختراع مي شود (3500-3000سال پيش از ميلاد)پيدايش تاريخ و آغاز تاريخ معماري جهان در اين دوران بوده است
در دوران نوسنگي سه معماري وجود داشته كه اين سه معماري زيرمجموعه ي دوران درشت سنگي (mega lithicيا استون هنج يا معماري فرسنگي)است
1. معماري تك سنگي (من هيرها): به صورت ستونهاي رديفي در كنار هم قرار مي گرقتند نمونه هايي از آن را در فرانسه انگليس و ايرلند ميتوان مشاهده كرد
2. معماري سه سنگي (دلمن ها): تير سنگي با دو ستون سنگي (الهام گرفته از معماري غار)
3. معماري دايره وار (روملك) :ستون ها به صورت دايره در كنار هم قرار گرفتند
من هيرها و دايره وار مكانهايي براي پرستش خدايان يا مردگان بودند بيشتر خدايان آنها ستاره ها بوده است دايره وار بودنش نشانه ي ستاره ها بوده است دلمن ها هم باقيمانده ي گور هاي دالاني بودند .
همانطور كه مي دانيد تمدن ها در كنار رود ها شكل گرفت در دوران نوسنگي اقتصاد مردم از شكار به كشاورزي و دامپروري تغيير يافت
اولين تپه ، تپه يا شهر ايرحا (اريحا) در دره ي رود اردن قرار دارد كه مربوط به 10000-5000سال پيش از ميلاد است
ويژگي هاي معماري اين تپه :
· ديوار خانه ها خشتي بوده اما روي شالوده اي مدور و بيضي شكل از سنگ قرار داشته اند
· در اطراف آن براي جلوگيري از هجوم دشمن خندقي به عمق 5/1متر حفر شده است
تپه ي زاغه در قزوين :
· از يك سري خشت دست ساز (خشت سيگارت )ساخته شده است كه ابعاد آنها 70x30 سانتيمترمربع بوده است
· ابعاد اتاقها انساني نبوده است (2x1.5m)
· ديوارهاي اتاقها از خشت و ديوار داخلي از چينه(ديوار گلي)ساخته مي شده است
· ديوارهاي ساخته شده كاملا شاغولي يا قائم نبود
· قديمي ترين بناي مذهبي ايران به اسم معبد منقوش در همين تپه قرار دارد
تپه ي سيلك كاشان:
· به 3 دوره تقسيم مي شود سيلك I:تپه ي شمالي ، سيلكII:تپه ي شمالي و روستاهاي اطراف آن ، سيلك III: تپه ي جنوبي و شهرنشيني
· در آن اولين چرخه ي سفالگري كشف شده و آغاز شهرنشيني در اين دوران است
· در اين دوران سه نوع خشت ساخته مي شد : خشت بالشي (باقي يا كاه گلي و مربوط به تمدن سومر) خشت راست گوشه و خشتي كه تبديل به آجر مي شده و در ديوارهاي خارجي استفاده مي شده است
تپه ي چخماغ در شاهرود:
· اواخر نوسنگي
· خانه ها داراي پلان مستطيل يا مربع بوده اند
· بدنه ي اتاق ها داراي اندود گچ بوده اند
· ابعاد اتاق ها افزايش يافته و 2x3شده اند
· خشت ها خشت هاي راست گوشه بوده اند
· ديوارها حالت شاقولي و قائم پيدا كردند و خشت ها در هم قفل و بست مي شوند
· كف اتاق ها در قسمت مركزي خانه 15mبالاتر مي آيد با كاه گل عايق مي شود
تپه حصار در دامغان
در قديم آتش گرفته و از بين رفته فقط ميدانيم دور خانه ها حصار بوده است
شهر چتل هيوك در تركيه :
· بين خانه ها كوچه و خيابان نبوده و راه دسترسي مردم از طريق پشت بام بوده است و بين اين خانه ها حياط مركزي وجود داشته است و براي هر چهار خانه يك معبد وجود داشته است
· ديوارها از خشت بوده است ولي كلاف چوبي براي تقويت آن ها استفاده مي شده است
هفت تپه در خوزستان :
· از روكش گچ براي پوشاندن ديوارهاي داخلي و كف استفاده مي شده است سقف ها از تير هاي چوبي بوده در سقف ها نقوش مربعو مستطيل استفاده مي شده است براي جلوگيري از نوسانات آب و هوايي از آجر در نما استفاده مي شده است
· ديوار ها كاملا به صورت شاغولي و قائم بوده است
· اتاق ها 2x3بوده
شهر اريسمان در مهاباد
شهر مربوط به دوره ي مفرغ است كف خانه ها از گچ و ديوار ها از لايه هاي گچي بوده است
كليات معماري پيش از تاريخ:
1. استفاده از گل به عنوان مهمترين مصالح ساختماني براي توليد خشت
2. همساز بودن معماري با اقليم
3. كوچك بودن ابعاد خانه ها به علت شكل پوشش و عدم وجود سازه ي مناسب براي پوشاندن سقف
4. پوشاندن سطح داخلي ديوار ها و كف با ملات و روكش گچ
5. استفاده از نقاشي هاي با رنگ هاي قرمز سياه خاكستري آبي و اخرايي براي تزئين سطح داخل ديوارها
تمدن ايلام:
در هزاره ي چهارم پيش از ميلاد (4900سال پ.م) شكل ميگيرد يكي از پادشاهان آن اونتاشگال بوده است كه در شهر دوراونتاش معبد چغازنبيل را براي الهه اينشوشيناك ساخته است
به طور كلي دلايل ايجاد زيگوراتها عبارتند از :1)تقدس الهه 2)در امان بودن از سيلاب رودخانه ها 3)در امان بودن پادشاه از هجوم دشمنان
شهر دور تا دور معبد شكل مي گرفته پادشاه درون معبد بوده و الهه در بالاترين مكان معبد كه به آن اتاق انتظار خدا گفته مي شد
در بيشتر زيگورات ها سكو ها روي هم ساخته مي شده اما در اين زيگورات هر سگو از سطح زمين ساخته شده است
بيشتر زيگورات ها پله هاي خارجي دارند اين زيگورات داراي پله ي داخلي بوده است
داراي 5 طبقه با ارتفاع 52m بوده كه سه طبقه از آن با ارتفاع 25m باقي مانده است
اولين كتيبه ها در اين معبد كشف شده
خشت ها به صورت پر و خالي بوده و دور تا دور اين معبد حصاري با هفت دروازه وجود داشته است
داراي سيستم تصفيه ي آب بوده است داراي معابر زيرزميني بوده و از قير براي اندودكاري استفاده مي كردند
تمدن ايلام در سال 645 پيش از ميلاد توسط آشور منقرض شد
تمدن سومر :
در بين النهرين سفلي ساخته شده است و اداره ي شهر ها به صورت ايالتي بوده و از لحاظ داشتن الهه معروف بوده اند مثل الهه خورشيد (اتو يا شمش ) الهه عشق (ايشتار ) و...
يكي از شهر هاي معروف اين تمدن ارك يا ارخ يا اورك يا واركا نام دارد از جمله ويژگي هاي اين شهر ديوارهاي حصين بوده است
شهر ني پور
زيگورات اور در دو طبقه و 15 متر بوده است و مراسم آئيني در هر دو طبقه انجام مي شده داراي پله هاي بيروني و داخلي بوده است سه سري پله ي خرپشته كه هر سري 100 پله دارد ديوارها از خشت خام با نماسازي آجر ساخته شده است
تمدن آشور
مربوط به 900 سال قبل از ميلاد است ارگ سارگون در خرساباد داراي 200 اتاق حياط مركزي به ضلع 900 متر و هر طبقه 5/5 متر ارتفاع داشته است و داراي هفت طبقه بوده كه 4 طبقه ي آن باقي مانده است
منبع: كتاب هنر در گذر زمان
2. دوره ي سنگ يا عصر حجر
3. دوران مفرغ : از فلزات قلع سرب و روي استفاده مي شده
4. عصر آهن
بين دوران سنگ و دوران مفرغ يك ميان دوره به نام دوران انتقال (caleo lithic ) گفته مي شده
عصر سنگ :
ديرينه سنگي (paleo lithic)
ديدينه سنگي قديم : 250000- 100000سال پيش از ميلاد
ديرينه سنگي ميانه :100000-35000 سال پيش از ميلاد
ديرينه سنگي جديد :35000-15000 سال پيش از ميلاد
ميانه سنگي (mezo lethic) : 10000-8000 سال پيش از ميلاد
نوسنگي : 8000-3000 سال پيش از ميلاد
دوران ديرينه سنگي
به اين دوران عصر يخبندان هم مي گويند چون در اين دوران تمام كره ي زمين يخ مي زند و انسان ها به غارها پناه مي برند
از دوران ديرينه سنگي قديم 255 غار تشكيل شده كه 150 تا از آن ها در فرانسه است . از جمله اين غارها لاسكو در فرانسه ،آلتاميرا در اسپانيا ، آئورادا در ايتاليا و غار ديوج باب در اسلوني كه شهرت غار ديوج باب به خاطر كشف اولين آلت موسيقي دنياست كه فلوتي ساخته شده با استخوان خرس بوده است
بيشتر غارهاي ايران مربوط به دوران ديرينه سنگي ميانه هستند غارهايي در غرب ايران همچون كرمانشاه و ايلام همچنين در اصفهان (غار قلعه بزي ) و مازندران . در اين دوره تمايل انسانها به سمت دشت بوده و به علت استفاده از نور و ديد به سمت دشت غارها در سمت جنوب ساخته مي شدند همانطور كه مي بينيد معماري خورشيدي از آن زمان اهميت داشته است
دوره ي ديرينه سنگي جديد به اين دليل اهميت دارد كه در آن زمان هنرهاي تجسمي شكل گرفته اند هميشه آخرين ديوار در غارها كه از دهانه ي غار بيشترين فاصله را داشته است نزد انسانها ديوار مقدسي بوده و نقاشي ها و كنده كاري ها روي آن شكل مي گرفته در اين دوران بوده كه ساخت پيكره ها آغاز مي شود اولين پيكره ، پيكره ي " الهه مادر " به نام willen durf در اتريش بوده است قديمي ترين پيكره ي كشف شده در ايران پيكره ي "سراب" در كرمانشاه در دوران ديرينه سنگي است
در دوران ديرينه سنگي اقتصاد مردم براساس شكار بوده است
دوران ميانه سنگي
دوره ي ميانه سنگي سه ويژگي بارز دارد
آتش كشف شد
انسان شكارچي به انسان ابزارساز تبديل شد چون براي شكار به ابزار نياز داشت
ظهور هنرهاي تجسمي
دوران نوسنگي
دوران نوسنگي داراي اهميت زيادي است در اواخر اين دوران خط اختراع مي شود (3500-3000سال پيش از ميلاد)پيدايش تاريخ و آغاز تاريخ معماري جهان در اين دوران بوده است
در دوران نوسنگي سه معماري وجود داشته كه اين سه معماري زيرمجموعه ي دوران درشت سنگي (mega lithicيا استون هنج يا معماري فرسنگي)است
1. معماري تك سنگي (من هيرها): به صورت ستونهاي رديفي در كنار هم قرار مي گرقتند نمونه هايي از آن را در فرانسه انگليس و ايرلند ميتوان مشاهده كرد
2. معماري سه سنگي (دلمن ها): تير سنگي با دو ستون سنگي (الهام گرفته از معماري غار)
3. معماري دايره وار (روملك) :ستون ها به صورت دايره در كنار هم قرار گرفتند
من هيرها و دايره وار مكانهايي براي پرستش خدايان يا مردگان بودند بيشتر خدايان آنها ستاره ها بوده است دايره وار بودنش نشانه ي ستاره ها بوده است دلمن ها هم باقيمانده ي گور هاي دالاني بودند .
همانطور كه مي دانيد تمدن ها در كنار رود ها شكل گرفت در دوران نوسنگي اقتصاد مردم از شكار به كشاورزي و دامپروري تغيير يافت
اولين تپه ، تپه يا شهر ايرحا (اريحا) در دره ي رود اردن قرار دارد كه مربوط به 10000-5000سال پيش از ميلاد است
ويژگي هاي معماري اين تپه :
· ديوار خانه ها خشتي بوده اما روي شالوده اي مدور و بيضي شكل از سنگ قرار داشته اند
· در اطراف آن براي جلوگيري از هجوم دشمن خندقي به عمق 5/1متر حفر شده است
تپه ي زاغه در قزوين :
· از يك سري خشت دست ساز (خشت سيگارت )ساخته شده است كه ابعاد آنها 70x30 سانتيمترمربع بوده است
· ابعاد اتاقها انساني نبوده است (2x1.5m)
· ديوارهاي اتاقها از خشت و ديوار داخلي از چينه(ديوار گلي)ساخته مي شده است
· ديوارهاي ساخته شده كاملا شاغولي يا قائم نبود
· قديمي ترين بناي مذهبي ايران به اسم معبد منقوش در همين تپه قرار دارد
تپه ي سيلك كاشان:
· به 3 دوره تقسيم مي شود سيلك I:تپه ي شمالي ، سيلكII:تپه ي شمالي و روستاهاي اطراف آن ، سيلك III: تپه ي جنوبي و شهرنشيني
· در آن اولين چرخه ي سفالگري كشف شده و آغاز شهرنشيني در اين دوران است
· در اين دوران سه نوع خشت ساخته مي شد : خشت بالشي (باقي يا كاه گلي و مربوط به تمدن سومر) خشت راست گوشه و خشتي كه تبديل به آجر مي شده و در ديوارهاي خارجي استفاده مي شده است
تپه ي چخماغ در شاهرود:
· اواخر نوسنگي
· خانه ها داراي پلان مستطيل يا مربع بوده اند
· بدنه ي اتاق ها داراي اندود گچ بوده اند
· ابعاد اتاق ها افزايش يافته و 2x3شده اند
· خشت ها خشت هاي راست گوشه بوده اند
· ديوارها حالت شاقولي و قائم پيدا كردند و خشت ها در هم قفل و بست مي شوند
· كف اتاق ها در قسمت مركزي خانه 15mبالاتر مي آيد با كاه گل عايق مي شود
تپه حصار در دامغان
در قديم آتش گرفته و از بين رفته فقط ميدانيم دور خانه ها حصار بوده است
شهر چتل هيوك در تركيه :
· بين خانه ها كوچه و خيابان نبوده و راه دسترسي مردم از طريق پشت بام بوده است و بين اين خانه ها حياط مركزي وجود داشته است و براي هر چهار خانه يك معبد وجود داشته است
· ديوارها از خشت بوده است ولي كلاف چوبي براي تقويت آن ها استفاده مي شده است
هفت تپه در خوزستان :
· از روكش گچ براي پوشاندن ديوارهاي داخلي و كف استفاده مي شده است سقف ها از تير هاي چوبي بوده در سقف ها نقوش مربعو مستطيل استفاده مي شده است براي جلوگيري از نوسانات آب و هوايي از آجر در نما استفاده مي شده است
· ديوار ها كاملا به صورت شاغولي و قائم بوده است
· اتاق ها 2x3بوده
شهر اريسمان در مهاباد
شهر مربوط به دوره ي مفرغ است كف خانه ها از گچ و ديوار ها از لايه هاي گچي بوده است
كليات معماري پيش از تاريخ:
1. استفاده از گل به عنوان مهمترين مصالح ساختماني براي توليد خشت
2. همساز بودن معماري با اقليم
3. كوچك بودن ابعاد خانه ها به علت شكل پوشش و عدم وجود سازه ي مناسب براي پوشاندن سقف
4. پوشاندن سطح داخلي ديوار ها و كف با ملات و روكش گچ
5. استفاده از نقاشي هاي با رنگ هاي قرمز سياه خاكستري آبي و اخرايي براي تزئين سطح داخل ديوارها
تمدن ايلام:
در هزاره ي چهارم پيش از ميلاد (4900سال پ.م) شكل ميگيرد يكي از پادشاهان آن اونتاشگال بوده است كه در شهر دوراونتاش معبد چغازنبيل را براي الهه اينشوشيناك ساخته است
به طور كلي دلايل ايجاد زيگوراتها عبارتند از :1)تقدس الهه 2)در امان بودن از سيلاب رودخانه ها 3)در امان بودن پادشاه از هجوم دشمنان
شهر دور تا دور معبد شكل مي گرفته پادشاه درون معبد بوده و الهه در بالاترين مكان معبد كه به آن اتاق انتظار خدا گفته مي شد
در بيشتر زيگورات ها سكو ها روي هم ساخته مي شده اما در اين زيگورات هر سگو از سطح زمين ساخته شده است
بيشتر زيگورات ها پله هاي خارجي دارند اين زيگورات داراي پله ي داخلي بوده است
داراي 5 طبقه با ارتفاع 52m بوده كه سه طبقه از آن با ارتفاع 25m باقي مانده است
اولين كتيبه ها در اين معبد كشف شده
خشت ها به صورت پر و خالي بوده و دور تا دور اين معبد حصاري با هفت دروازه وجود داشته است
داراي سيستم تصفيه ي آب بوده است داراي معابر زيرزميني بوده و از قير براي اندودكاري استفاده مي كردند
تمدن ايلام در سال 645 پيش از ميلاد توسط آشور منقرض شد
تمدن سومر :
در بين النهرين سفلي ساخته شده است و اداره ي شهر ها به صورت ايالتي بوده و از لحاظ داشتن الهه معروف بوده اند مثل الهه خورشيد (اتو يا شمش ) الهه عشق (ايشتار ) و...
يكي از شهر هاي معروف اين تمدن ارك يا ارخ يا اورك يا واركا نام دارد از جمله ويژگي هاي اين شهر ديوارهاي حصين بوده است
شهر ني پور
زيگورات اور در دو طبقه و 15 متر بوده است و مراسم آئيني در هر دو طبقه انجام مي شده داراي پله هاي بيروني و داخلي بوده است سه سري پله ي خرپشته كه هر سري 100 پله دارد ديوارها از خشت خام با نماسازي آجر ساخته شده است
تمدن آشور
مربوط به 900 سال قبل از ميلاد است ارگ سارگون در خرساباد داراي 200 اتاق حياط مركزي به ضلع 900 متر و هر طبقه 5/5 متر ارتفاع داشته است و داراي هفت طبقه بوده كه 4 طبقه ي آن باقي مانده است
منبع: كتاب هنر در گذر زمان
