در میان بیماری های مختلفی که نام آن را شنیده ایم، سل یکی از بیماری هایی است که آن را با سرفه های شدید، واگیردار بودن و حتی علاج ناپذیری به خاطر می آوریم. واقعیت این است که با وجود افزایش اطلاعات و آگاهی مردم درباره بسیاری از بیماری ها، هنوز درباره بیماری سل بسیاری از مردم تصورات نادرستی در ذهن دارند؛ این که سل یک بیماری علاج نشدنی و کشنده است و درمان ندارد و این که فرد مسلول در هر شرایطی می تواند بیماری خود را به دیگران منتقل کند.
همچنین یکی از چالش های مهم برای درمان سل بی توجهی بیماران به مصرف منظم دارو و نقص دوره درمان است.به همین دلیل روز جهانی سل ۲۴ مارس هر سال مصادف با ۴ فروردین برگزار می شود تا مردم هرچه بیشتر درباره این بیماری بدانند. از آن جا که این روز در تعطیلات نوروز در کشور ما قرار دارد ۲۳ مهرماه هر سال به عنوان روز ملی مبارزه با سل نام گذاری شده است. طبق آمارهای سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۸ حدود ۱۱.۱ میلیون نفر به سل مبتلا بودند. هم چنین حدود ۱.۳ میلیون نفر در سراسر جهان بر اثر ابتلا به این بیماری فوت کرده اند که مرگ ها بیشتر به علت تاخیر در تشخیص و درمان این عارضه بوده است.
● پیش فرض هایی درباره سل
در همین ارتباط با دکتر مهشید ناصحی رئیس اداره سل و جذام وزارت بهداشت گفت و گو کردیم. وی درباره اهمیت بیماری سل و نام گذاری روزی تحت عنوان روز ملی مبارزه با سل به خراسان چنین می گوید: سل یک بیماری میکروبی واگیردار است و با این که بیش از ۶۰ سال است که قابلیت درمان موثر و کامل دارد، هنوز نگرش مردم نسبت به آن پر از اشتباه است و از سوی آن ها یک بیماری درمان نشدنی انگاشته می شود. سل بیماری قابل پیش گیری و درمان است اما هنوز عامل بسیاری از مرگ و میرها در سراسر جهان است. در حالی که با شناسایی به موقع و درمان کامل می توان از مرگ بیش از ۱.۵ میلیون نفر در سال در سراسر جهان جلوگیری کرد.
این بیماری از طریق یک باکتری ایجاد می شود و به طور عمده از راه تنفس به افراد دیگر انتقال می یابد و به سل ریوی می انجامد. اما نکته این جاست که ورود میکروب به بدن معادل ابتلا به بیماری نیست. تخمین زده می شود که یک سوم مردم دنیا دارنده میکروب سل هستند اما ۵ تا ۱۰ درصد ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. اتفاقی که می افتد این است که سیستم دفاعی بدن میکروب را محاصره و آن را سرکوب می کند. به این حالت عفونت سل نهفته می گوییم. در این حالت فرد بیمار نیست و نمی تواند میکروب را به دیگران منتقل کند. اما اگر در طول عمر سیستم ایمنی بدن بنا به دلایلی مثل سوءتغذیه، hiv، درمان باکورتن به مدت طولانی، سرطان ها، شیمی درمانی و حتی استرس های شدید و افزایش سن ضعیف شود، میکروب می تواند از سیستم کنترل دفاع از ایمنی بدن خارج و علایم بیماری ظاهر شود.وی ادامه می دهد: این میکروب می تواند هر عضوی از بدن را درگیر کند. حتی در بعضی موارد گفته می شود به جز مو و ناخن تمام اعضا را مبتلا می کند. اما از آن جا که این میکروب اکسیژن دوست است، به احتمال زیادتر ریه ها را درگیر می کند. بنابراین شایع ترین شکل سل، سل ریوی است. اما سل کلیه، کبد، استخوان و... هم داریم.
اشکال سل خارج ریوی امکان انتقال به غیر ندارد اما در سل ریوی تنفس می تواند میکروب را منتقل کند. در اشکال سل ریوی نیز مواردی نگران کننده است که تعداد میکروب ها در ترشحات تنفسی فرد بالا باشد. به این مدل «سل ریوی خلط مثبت» گفته می شود که منبع انتشار بیماری است از آن جا که شایع ترین شکل سل، سل ریوی است و امکان انتشار آن از طریق تنفس وجود دارد، بارزترین علامت ابتلا به سل سرفه طولانی به مدت بیش از ۲ هفته است این بدان معناست که چنین علامتی می تواند یکی از علایم ابتلا به سل باشد. این سرفه ها با بی اشتهایی، کاهش وزن، تب و در مراحل پیشرفته با خلط خونی و درد قفسه سینه همراه است.
● سل در ایران
دکتر ناصحی با اشاره به آمار مبتلایان به سل در ایران می گوید: در سال گذشته ۱۰۰۹۹ مورد ابتلا به سل در کشور گزارش شد که از این تعداد ۵۱۰۰ نفر سل ریوی خلط مثبت داشتند. در تمامی استان های کشور موارد سل گزارش شده است اما در استان های سیستان و بلوچستان، گلستان، خراسان رضوی، خوزستان، هرمزگان، قم، کرمانشاه و گیلان موارد سل بیشتر گزارش شده است. خوب است بدانید ۸۰ درصد سل دنیا در ۲۲ کشور دنیا گزارش شده است که ۲ کشور پاکستان و افغانستان جزو این کشورها هستند. هم چنین موارد سل در کشورهای شمالی ما و عراق بالاست.
بنابراین کم بودن آمار مبتلایان به سل در کشور ما مدیون فعالیت های دهه های اخیر نظام بهداشتی کشور در این زمینه است. طبق آمارها ۴۰ سال قبل از هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت ایران ۱۴۰ مورد سل گزارش می شد، در حالی که این رقم هم اکنون به کمتر از ۱۴ مورد رسیده است. عمده موارد ابتلا به سل در کشور ما، مربوط به افراد بالای ۶۰ سال است که این نشان می دهد در کنترل بیماری موفق بوده ایم. با این همه برای کنترل و درمان بیماری هنوز چالش های زیادی داریم که باید آن ها را شناسایی و برطرف کنیم، زیرا اندکی غفلت دستاوردهای گذشته را نابود می کند.
● اولویت های درمان سل
بی گمان در زمینه بیماری سل مانند هر بیماری واگیردار دیگری شناسایی و درمان موثر در اولویت اصلی مبارزه با بیماری قرار دارد.
رئیس اداره سل و جذام وزارت بهداشت با اشاره به این نکته ادامه می دهد: واکسن ب ث ژ در درجه دوم اولویت ها قرار می گیرد، زیرا اصولا مانع ابتلا به سل در تمامی اشکال نمی شود بلکه واکسن بسیار مهمی در جلوگیری از ابتلا به سل در اطفال و یا ابتلا به انواع کشنده و سخت سل است که سال هاست در کشور گزارش نشده است. به همین دلیل نظام بهداشتی تمام تلاش خود را بر شناسایی و درمان به موقع مبتلایان به سل معطوف کرده است و تمامی خدمات درمانی مربوط را رایگان در اختیار افراد قرار می دهد.
افراد خانواده فرد مسلول هم به صورت رایگان تحت معاینه قرار می گیرند و علاوه بر آن جمعیت هایی که این بیماری در آن ها ممکن است بروز پیدا کند و منتشر شود تحت نظر هستند. همانند زندانیان که ۷ سال است از نظر ابتلا به سل تحت بررسی قرار دارند. هم چنین اقداماتی نظیر نظام ثبت مبتلایان به سل در سراسر کشور، نظام توزیع داروها، خدمات دهی توسط شبکه آزمایشگاهی کشور و ارائه خدمات مرتبط با آن کمک کرده است تا بتوانیم این بیماری را بهتر کنترل کنیم.
● چالش های درمان سل
دکتر ناصحی یکی از بندهای استراتژی راهبردی مبارزه با سل کشور را آموزش و اطلاع رسانی ذکر می کند و می گوید: در این زمینه تلاش کردیم راهکارهای متفاوتی را پی گیری کنیم اما متاسفانه متوجه شده ایم که اطلاعات بیشتر مردم از بیماری اندک و بسیار اشتباه است. از این رو در استان هایی که موارد سل بیشتر گزارش شده است، اطلاع رسانی را در مدارس آغاز کرده ایم و تلاش می کنیم در امر اطلاع رسانی و آموزش اقدامات جدی انجام دهیم.
یکی از مهم ترین حوزه هایی که در درمان سل با آن دچار چالش شده ایم درمان طولانی سل و اهمیت ندادن بیماران به مصرف منظم داروها طی دوره درمان است. بیشتر بیماران به محض احساس بهبود داروها را نامنظم مصرف می کنند و از این رو یک ناظر برای مصرف دارو به منزل بیمار اعزام می کنیم تا مطمئن شویم که بیمار ظرف ۶ماه دوره درمان، داروهای خود را به طور کامل مصرف کرده است. نکته این جاست که برای مردم ما که یک دوره درمان ۱۰تا۱۵ روزه آنتی بیوتیک را کامل نمی کنند، طبیعی است که رعایت تنظیم مصرف دارو ظرف ۶ ماه کار دشواری باشد به ویژه این که یک ماه پس از مصرف داروهای ضدسل بیمار احساس بهبودی می کند.
از این رو داروها را به صورت نامنظم مصرف می کند و باعث می شود سل مقاوم به درمان ایجاد شود. بیمار مبتلا به سل مقاوم به دارو به جای ۶ ماه باید ۲ سال تمام تحت درمان باشد و در شرایطی که نیاز به بستری شدن ندارد، مجبور به ۳ ماه بستری در بیمارستان می شود و هزینه ۴۵۰هزار تومانی داروهای او بالغ بر ۳۰میلیون تومان می شود و با وجود همه این ها فقط در ۵۰درصد موارد فرد بهبود می یابد و در ۵۰ درصد موارد بیمار فوت می کند. بنابراین خط باریکی بین سل معمولی و سل مقاوم به دارو وجود دارد که بی توجهی به مصرف داروها و ناآگاهی و نگرش ضعیف بیمار آن را از یک بیماری صد در صد قابل کنترل تبدیل به یک بیماری کشنده می کند.
نویسنده: عظیمی مروی
روزنامه خراسان
همچنین یکی از چالش های مهم برای درمان سل بی توجهی بیماران به مصرف منظم دارو و نقص دوره درمان است.به همین دلیل روز جهانی سل ۲۴ مارس هر سال مصادف با ۴ فروردین برگزار می شود تا مردم هرچه بیشتر درباره این بیماری بدانند. از آن جا که این روز در تعطیلات نوروز در کشور ما قرار دارد ۲۳ مهرماه هر سال به عنوان روز ملی مبارزه با سل نام گذاری شده است. طبق آمارهای سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۸ حدود ۱۱.۱ میلیون نفر به سل مبتلا بودند. هم چنین حدود ۱.۳ میلیون نفر در سراسر جهان بر اثر ابتلا به این بیماری فوت کرده اند که مرگ ها بیشتر به علت تاخیر در تشخیص و درمان این عارضه بوده است.
● پیش فرض هایی درباره سل
در همین ارتباط با دکتر مهشید ناصحی رئیس اداره سل و جذام وزارت بهداشت گفت و گو کردیم. وی درباره اهمیت بیماری سل و نام گذاری روزی تحت عنوان روز ملی مبارزه با سل به خراسان چنین می گوید: سل یک بیماری میکروبی واگیردار است و با این که بیش از ۶۰ سال است که قابلیت درمان موثر و کامل دارد، هنوز نگرش مردم نسبت به آن پر از اشتباه است و از سوی آن ها یک بیماری درمان نشدنی انگاشته می شود. سل بیماری قابل پیش گیری و درمان است اما هنوز عامل بسیاری از مرگ و میرها در سراسر جهان است. در حالی که با شناسایی به موقع و درمان کامل می توان از مرگ بیش از ۱.۵ میلیون نفر در سال در سراسر جهان جلوگیری کرد.
این بیماری از طریق یک باکتری ایجاد می شود و به طور عمده از راه تنفس به افراد دیگر انتقال می یابد و به سل ریوی می انجامد. اما نکته این جاست که ورود میکروب به بدن معادل ابتلا به بیماری نیست. تخمین زده می شود که یک سوم مردم دنیا دارنده میکروب سل هستند اما ۵ تا ۱۰ درصد ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. اتفاقی که می افتد این است که سیستم دفاعی بدن میکروب را محاصره و آن را سرکوب می کند. به این حالت عفونت سل نهفته می گوییم. در این حالت فرد بیمار نیست و نمی تواند میکروب را به دیگران منتقل کند. اما اگر در طول عمر سیستم ایمنی بدن بنا به دلایلی مثل سوءتغذیه، hiv، درمان باکورتن به مدت طولانی، سرطان ها، شیمی درمانی و حتی استرس های شدید و افزایش سن ضعیف شود، میکروب می تواند از سیستم کنترل دفاع از ایمنی بدن خارج و علایم بیماری ظاهر شود.وی ادامه می دهد: این میکروب می تواند هر عضوی از بدن را درگیر کند. حتی در بعضی موارد گفته می شود به جز مو و ناخن تمام اعضا را مبتلا می کند. اما از آن جا که این میکروب اکسیژن دوست است، به احتمال زیادتر ریه ها را درگیر می کند. بنابراین شایع ترین شکل سل، سل ریوی است. اما سل کلیه، کبد، استخوان و... هم داریم.
اشکال سل خارج ریوی امکان انتقال به غیر ندارد اما در سل ریوی تنفس می تواند میکروب را منتقل کند. در اشکال سل ریوی نیز مواردی نگران کننده است که تعداد میکروب ها در ترشحات تنفسی فرد بالا باشد. به این مدل «سل ریوی خلط مثبت» گفته می شود که منبع انتشار بیماری است از آن جا که شایع ترین شکل سل، سل ریوی است و امکان انتشار آن از طریق تنفس وجود دارد، بارزترین علامت ابتلا به سل سرفه طولانی به مدت بیش از ۲ هفته است این بدان معناست که چنین علامتی می تواند یکی از علایم ابتلا به سل باشد. این سرفه ها با بی اشتهایی، کاهش وزن، تب و در مراحل پیشرفته با خلط خونی و درد قفسه سینه همراه است.
● سل در ایران
دکتر ناصحی با اشاره به آمار مبتلایان به سل در ایران می گوید: در سال گذشته ۱۰۰۹۹ مورد ابتلا به سل در کشور گزارش شد که از این تعداد ۵۱۰۰ نفر سل ریوی خلط مثبت داشتند. در تمامی استان های کشور موارد سل گزارش شده است اما در استان های سیستان و بلوچستان، گلستان، خراسان رضوی، خوزستان، هرمزگان، قم، کرمانشاه و گیلان موارد سل بیشتر گزارش شده است. خوب است بدانید ۸۰ درصد سل دنیا در ۲۲ کشور دنیا گزارش شده است که ۲ کشور پاکستان و افغانستان جزو این کشورها هستند. هم چنین موارد سل در کشورهای شمالی ما و عراق بالاست.
بنابراین کم بودن آمار مبتلایان به سل در کشور ما مدیون فعالیت های دهه های اخیر نظام بهداشتی کشور در این زمینه است. طبق آمارها ۴۰ سال قبل از هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت ایران ۱۴۰ مورد سل گزارش می شد، در حالی که این رقم هم اکنون به کمتر از ۱۴ مورد رسیده است. عمده موارد ابتلا به سل در کشور ما، مربوط به افراد بالای ۶۰ سال است که این نشان می دهد در کنترل بیماری موفق بوده ایم. با این همه برای کنترل و درمان بیماری هنوز چالش های زیادی داریم که باید آن ها را شناسایی و برطرف کنیم، زیرا اندکی غفلت دستاوردهای گذشته را نابود می کند.
● اولویت های درمان سل
بی گمان در زمینه بیماری سل مانند هر بیماری واگیردار دیگری شناسایی و درمان موثر در اولویت اصلی مبارزه با بیماری قرار دارد.
رئیس اداره سل و جذام وزارت بهداشت با اشاره به این نکته ادامه می دهد: واکسن ب ث ژ در درجه دوم اولویت ها قرار می گیرد، زیرا اصولا مانع ابتلا به سل در تمامی اشکال نمی شود بلکه واکسن بسیار مهمی در جلوگیری از ابتلا به سل در اطفال و یا ابتلا به انواع کشنده و سخت سل است که سال هاست در کشور گزارش نشده است. به همین دلیل نظام بهداشتی تمام تلاش خود را بر شناسایی و درمان به موقع مبتلایان به سل معطوف کرده است و تمامی خدمات درمانی مربوط را رایگان در اختیار افراد قرار می دهد.
افراد خانواده فرد مسلول هم به صورت رایگان تحت معاینه قرار می گیرند و علاوه بر آن جمعیت هایی که این بیماری در آن ها ممکن است بروز پیدا کند و منتشر شود تحت نظر هستند. همانند زندانیان که ۷ سال است از نظر ابتلا به سل تحت بررسی قرار دارند. هم چنین اقداماتی نظیر نظام ثبت مبتلایان به سل در سراسر کشور، نظام توزیع داروها، خدمات دهی توسط شبکه آزمایشگاهی کشور و ارائه خدمات مرتبط با آن کمک کرده است تا بتوانیم این بیماری را بهتر کنترل کنیم.
● چالش های درمان سل
دکتر ناصحی یکی از بندهای استراتژی راهبردی مبارزه با سل کشور را آموزش و اطلاع رسانی ذکر می کند و می گوید: در این زمینه تلاش کردیم راهکارهای متفاوتی را پی گیری کنیم اما متاسفانه متوجه شده ایم که اطلاعات بیشتر مردم از بیماری اندک و بسیار اشتباه است. از این رو در استان هایی که موارد سل بیشتر گزارش شده است، اطلاع رسانی را در مدارس آغاز کرده ایم و تلاش می کنیم در امر اطلاع رسانی و آموزش اقدامات جدی انجام دهیم.
یکی از مهم ترین حوزه هایی که در درمان سل با آن دچار چالش شده ایم درمان طولانی سل و اهمیت ندادن بیماران به مصرف منظم داروها طی دوره درمان است. بیشتر بیماران به محض احساس بهبود داروها را نامنظم مصرف می کنند و از این رو یک ناظر برای مصرف دارو به منزل بیمار اعزام می کنیم تا مطمئن شویم که بیمار ظرف ۶ماه دوره درمان، داروهای خود را به طور کامل مصرف کرده است. نکته این جاست که برای مردم ما که یک دوره درمان ۱۰تا۱۵ روزه آنتی بیوتیک را کامل نمی کنند، طبیعی است که رعایت تنظیم مصرف دارو ظرف ۶ ماه کار دشواری باشد به ویژه این که یک ماه پس از مصرف داروهای ضدسل بیمار احساس بهبودی می کند.
از این رو داروها را به صورت نامنظم مصرف می کند و باعث می شود سل مقاوم به درمان ایجاد شود. بیمار مبتلا به سل مقاوم به دارو به جای ۶ ماه باید ۲ سال تمام تحت درمان باشد و در شرایطی که نیاز به بستری شدن ندارد، مجبور به ۳ ماه بستری در بیمارستان می شود و هزینه ۴۵۰هزار تومانی داروهای او بالغ بر ۳۰میلیون تومان می شود و با وجود همه این ها فقط در ۵۰درصد موارد فرد بهبود می یابد و در ۵۰ درصد موارد بیمار فوت می کند. بنابراین خط باریکی بین سل معمولی و سل مقاوم به دارو وجود دارد که بی توجهی به مصرف داروها و ناآگاهی و نگرش ضعیف بیمار آن را از یک بیماری صد در صد قابل کنترل تبدیل به یک بیماری کشنده می کند.
نویسنده: عظیمی مروی
روزنامه خراسان