اهالی سبزوار به مِنار یا مُنار به ضم میله می گویند؛ همانگونه كه در شهرهای دیگر به مناره ، ماذنه ، صومعه ، گلدسته ، عساس و میل می گویند۵ .
در كتاب آثار باستانی خراسان آمده است به خسروجرد در اوایل اسلام و قرون اولیه آن مركز و حاكم نشین ناحیه بیهق بوده كه بعداً قصبه سبزوار... از خسروجرد آباد تر شده است و مدتهاست كه مركز ناحیه سبزوار است۶ سپس مرحوم ضیع الدوله در كتاب مطلع الشمس آورده به ((از آثار خسروگرد كه شهر بیهق بوده چیزی كه فعلاً باقی و محل ملاحظه است مناری می باشد۷ مرحوم عبدالحمید مولوی با توجه به كتیبه میل كه تاریخ ۵۰۵ ه ق را مشخص می كند و با توجه به شباهت نزدیك دو مناره موجود در خارج شهر غزنین كه به دستور سلطان محمود غزنوی ساخته شده است تاریخ ساخت مناره را سال ۴۱۵ ه ق می داند و تاریخ ۵۰۵ را سال مرمت آن می داند.۸
نصرت ا... مشكوتی گفته این مناره كه در اعداد زیباترین مناره های تاریخی آغاز قرن ششم هجری است قریب ۳۸ متر بلندی دارد، در بدنه آجری آن دو رشته كتیبه كوفی و تزئینات لوزی شكل دیده می شود . تاریخ كتیبه این مناره سال ۵۰۵ ه ق است.۹
فریزر كه در سال ۱۸۲۲ م از سبزوار دیدن كرده می گوید كه وی در آنجا مناره قدیمی دیگری نظیر مناره خسروگرد و یك مدرسه قدیمی كه كتیبه عربی روی آن مبین این بود كه آن را فخر الدین یا فخر الدوله نامی ساخته دیده است.۱۰ ن خانیكف و ای هرتسفلد از یك كتیبه ناخوانا درمناره سبزوار جهت كرده اند.۱۱
مرحوم ضیع الدوله در كتاب مطلع الشمس ذكر كرده در سال ۱۳۰۰ هجری قمری به دستور ناصرالدین شاه بنای فوق مرمت گردیده است.۱۲ ناتانیل كرزن گفته : مناره خسروگرد مناره تك و بلند كه ۱۰۰ پا ارتفاع دارد و طرح و نگاری بر سطح خارجی آن دیده می شود كه تا رأس ادامه می یابد.۱۳
● تاریخچه مرمت
میل خسروگرد براساس نوشته های سیاحان در طی قرون گذشته مرمت گردیده از آن جمله سال ۱۱۳۵ ه ق به دستور نادرشاه افشار به نقل از سیاح خارجی هانری رنه دالمانی در كتاب سفرنامه از خراسان تا بختیاری و سال ۱۳۰۰ هجری قمری به دستور ناصر الدین شاه قاجار به نقل از مطلع الشمس جلد دوم همچنین در دوره ی پهلوی دوم و دولت جمهوری اسلامی ایران به سال ۱۳۷۵ عایق بندی بام سكّو و پایه میل مرمت گردیده است.
● مصالح میل خسروگرد براساس ظاهر موجود
۱) آجر تراش
از این نوع آجر به شكل نیم دایره ، نیم بیضی، مثلث به اشكال عدد هفت و هشت فارسی استفاده شده كه نمونه این نوع آجرها را این حقیر در حفاریهای باستان شناسی؛ شادیاخ نیشابور، رباط چاهه و رباط شرف همچنین مسجد و مدرسه و ارگ توس در سالهای ۱۳۷۵-۱۳۷۸-۱۳۷۹-۱۳۸۰و ۱۳۸۱ دیده ام
۲) آجر به ابعاد ۵*۲۵*۲۵
۳) چوب به عنوان كش (شناژ) در بدنه و پایه میل كه چوبها نقش انتقال نیروهای كششی و نشست پی را در بنا به عهده دارند، برای مثال چنانچه سكه ای را محكم روی یك سطح ثابت نگه داریم و سكه ای دیگر متصل به این سكه در طرفی از آن بگذارید سپس سكه ای را در جهت مقابل آن به سكه ثابت بزنیم، بدون آنكه سكه ثابت حركت كند نیرو را به سكه دیگر منتقل می كند و آن سكه را به حركت در می آورد، در حقیقت چوبهای رانشی در بتا این اصل را به عهده دارند و نمونه این حركت را در مناره مسجد پامنار سبزوار و مسجد اصفهان می توان دید یا اینكه مناره از راس به طرفین حركت دارد ولی سطح قاعده مناره ثابت است و به این خاطر به آن جنبان می گویند.
۴) ملاط گل با مخلوط شیره آهك ، ماسه بادی و خاك رس
۵) گچ در بند كشی میل
