نگاهی به تاریخچه جهانگردی و مفاهیم
در سال ۱۹۶۴ از طرف سازمان ملل و براساس پیشنهاد کنفرانس بین المللی ترانسپورت و جهانگردی آن سازمان در رُم تعریفی برای جهانگردی به تصویب رسید که بدین شرح است: فرآیندی که شخص یا گروهی به منظور تفریح، بازدید از نقاط دیدنی، معالجه، مطالعه، تجارت، ورزش و یا زیارت به کشوری غیر از کشوری که در آن اقامت دارند، سفر کنند؛ مشروط براینکه حداقل مدّت اقامت آنها از ۲۴ ساعت کمتر و از شش ماه بیشتر نباشد.[۱]
تلاش در جهت کاهش وابستگی اقتصادی کشور به در آمدهای نفتی و استفاده بهینه از منابع طبیعی کشور از اهداف اساسی برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. این أَمر مستلزم گسترش سایر فعالیتهای ارزآور مانند جهانگردی و ایرانگردی است.[۲]
● زمینۀ تاریخی جهانگردی:
● انواع جهانگردی:
● توسعۀ جهانگردی برای رشد اقتصادی و اجتماعی:
● آسیب شناسی جهانگردی از چشم انداز منتقدان:
● چشم اندازهای مثبت به جهانگردی:
در سال ۱۹۶۴ از طرف سازمان ملل و براساس پیشنهاد کنفرانس بین المللی ترانسپورت و جهانگردی آن سازمان در رُم تعریفی برای جهانگردی به تصویب رسید که بدین شرح است: فرآیندی که شخص یا گروهی به منظور تفریح، بازدید از نقاط دیدنی، معالجه، مطالعه، تجارت، ورزش و یا زیارت به کشوری غیر از کشوری که در آن اقامت دارند، سفر کنند؛ مشروط براینکه حداقل مدّت اقامت آنها از ۲۴ ساعت کمتر و از شش ماه بیشتر نباشد.[۱]
تلاش در جهت کاهش وابستگی اقتصادی کشور به در آمدهای نفتی و استفاده بهینه از منابع طبیعی کشور از اهداف اساسی برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. این أَمر مستلزم گسترش سایر فعالیتهای ارزآور مانند جهانگردی و ایرانگردی است.[۲]
● زمینۀ تاریخی جهانگردی:
پدیدۀ مسافرت از محلّی به محلّی و از کشوری به کشوری دیگر، بدون آنکه قصد مهاجرت یا اقامت مستّمر یا اشتغال به کار در بین باشد، در حال حاضر به عنوان جهانگردی خوانده می شود. در گذشته های دور مردان جسوری که سیّاح خوانده می شدند، نظیر “ابن بطوطه”، “ناصر خسرو”، “مارکوپولو” و… برای اقناع حسّ کنجکاوی یا به دلایل مذهبی و یا شناخت آنچه که در نقاط دیگر جهان می گذرد و آشنایی با منش ها و رفتار مردمان مختلف جهان، بار سفر می بستند. از طرف دیگر قرن ها پیش از میلاد مسیح فینیقیها که مردمی تجارت پیشه بودند از طریق دریا و زمین برای عرضه و فروش محصولات خود و خرید اجناس و محصولات دیگران اقدام به سفر می کردند و این شجاعت و استقبال از خطر آنان، راه را برای اشاعۀ تمدن و گسترش فرهنگ اقوام مختلف و آشنا ساختن آنها با یکدیگر گشود.
اصطلاح جهانگرد(Tourist) از قرن نوزدهم معمول شد. در آن زمان اشراف زادگان فرانسه برای تکمیل تحصیلات خود، اقدام به مسافرت می نمودند که به آنها توریست گفته می شد؛ بعدها در فرانسه این اصطلاح در مورد کسانی به کار رفت که برای سرگرمی و وقت گذرانی و گردش به فرانسه سفر می کردند. به مرور زمان با تعمیم بیشتر به کسانی اطلاق شد که اصولاً به منظور وقت گذرانی و گردش به سفر می رفتند. از همان زمان توریسم و توریست به مسافرینی گفته شد که هدف آنها استراحت، گردش، سرگرمی و آشنایی با مردم بود؛ نه کسب درآمد و اشتغال به کار. در زبان فارسی دو واژۀ جهانگردی و جهانگرد، جای توریسم و توریست را گرفت.
توسعۀ جهانگردی و پیشرفت آن زمانی شروع شد که از یک سو قوانین و مقرارتی در زمینه حق مرخّصی برای کارمندان و کارگران به مرحلۀ اجراء در آمد و از طرف دیگر بالا رفتن سطح زندگانی مردم در کشورهای صنعتی، امکان مسافرت را ایجاد کرد. این دو عامل همراه با حسّ کنجکاوی آنان نسبت به وضع زندگی و پیشرفت سایر ملل بود که به توسعۀ جهانگردی کمک شایانی کرد. علاوه بر اینها افکار روشنفکران در مورد بهبود بخشیدن به وضع کلّی اجتماعی خود و ضرورت دوری از محیط کار و فشارها و ناراحتی های عصبی ناشی از تکامل و توسعۀ صنعتی و اشاعۀ زندگی ماشینی، همگی باعث شد که جهانگردی به عنوان یک پدیدۀ اجتماعی مورد توجه قرار گیرد.[۳]
اصطلاح جهانگرد(Tourist) از قرن نوزدهم معمول شد. در آن زمان اشراف زادگان فرانسه برای تکمیل تحصیلات خود، اقدام به مسافرت می نمودند که به آنها توریست گفته می شد؛ بعدها در فرانسه این اصطلاح در مورد کسانی به کار رفت که برای سرگرمی و وقت گذرانی و گردش به فرانسه سفر می کردند. به مرور زمان با تعمیم بیشتر به کسانی اطلاق شد که اصولاً به منظور وقت گذرانی و گردش به سفر می رفتند. از همان زمان توریسم و توریست به مسافرینی گفته شد که هدف آنها استراحت، گردش، سرگرمی و آشنایی با مردم بود؛ نه کسب درآمد و اشتغال به کار. در زبان فارسی دو واژۀ جهانگردی و جهانگرد، جای توریسم و توریست را گرفت.
توسعۀ جهانگردی و پیشرفت آن زمانی شروع شد که از یک سو قوانین و مقرارتی در زمینه حق مرخّصی برای کارمندان و کارگران به مرحلۀ اجراء در آمد و از طرف دیگر بالا رفتن سطح زندگانی مردم در کشورهای صنعتی، امکان مسافرت را ایجاد کرد. این دو عامل همراه با حسّ کنجکاوی آنان نسبت به وضع زندگی و پیشرفت سایر ملل بود که به توسعۀ جهانگردی کمک شایانی کرد. علاوه بر اینها افکار روشنفکران در مورد بهبود بخشیدن به وضع کلّی اجتماعی خود و ضرورت دوری از محیط کار و فشارها و ناراحتی های عصبی ناشی از تکامل و توسعۀ صنعتی و اشاعۀ زندگی ماشینی، همگی باعث شد که جهانگردی به عنوان یک پدیدۀ اجتماعی مورد توجه قرار گیرد.[۳]
● انواع جهانگردی:
جهانگردی بر حسب اغراضی که مردم به جهت آن سفر میکنند، دارای اقسام ذیل است:
۱) جهانگردی تفریحی؛ افراد یا دسته هایی را شامل می شود که با هدف تفریح، استراحت، گذراندن تعطیلات از سرزمین خود به سفر می روند.
۲) جهانگردی درمانی؛ شامل افرادی می شود که برای استفاده از تغییرات آب و هوا، با هدف پزشکی و درمانی و استفاده از آبهای معدنی، اقدام به مسافرت می کنند.
۳) جهانگردی فرهنگی؛ که در آن افراد برای آشنایی با فرهنگ و هنر و آداب و رسوم ملل مختلف، آثار تاریخی و مطالعۀ علمی، اقدام به سفر می کنند.
۴) جهانگردی مذهبی؛ هدف از این نوع جهانگردی زیارت اماکن مقدسه، بازدید از اماکن مذهبی مثل مساجد و کلیساها و معابد قدیمی، شرکت در مراسم عبادی و …
۵) جهانگردی ورزشی؛ که هر نوع مسافرتی را که به منظور فعالیتهای ورزشی انجام می گیرد، شامل می شود؛ مانند کوهنوردی، شکار، شرکت در مسابقات و تماشای مسابقات و…
۶) جهانگردی تجاری؛ مثل مسافرتهایی که افراد برای شرکت در بازارها و نمایشگاهای کالا و صنایع تأسیسات کارخانه ای و نظایر آن انجام می دهند.
۷) جهانگردی سیاسی؛ مسافرت به منظور شرکت در جشن های بین المللی و مراسم خاص و کنگره ها و کنفرانسها را جهانگردی سیاسی می گویند.
۱) جهانگردی تفریحی؛ افراد یا دسته هایی را شامل می شود که با هدف تفریح، استراحت، گذراندن تعطیلات از سرزمین خود به سفر می روند.
۲) جهانگردی درمانی؛ شامل افرادی می شود که برای استفاده از تغییرات آب و هوا، با هدف پزشکی و درمانی و استفاده از آبهای معدنی، اقدام به مسافرت می کنند.
۳) جهانگردی فرهنگی؛ که در آن افراد برای آشنایی با فرهنگ و هنر و آداب و رسوم ملل مختلف، آثار تاریخی و مطالعۀ علمی، اقدام به سفر می کنند.
۴) جهانگردی مذهبی؛ هدف از این نوع جهانگردی زیارت اماکن مقدسه، بازدید از اماکن مذهبی مثل مساجد و کلیساها و معابد قدیمی، شرکت در مراسم عبادی و …
۵) جهانگردی ورزشی؛ که هر نوع مسافرتی را که به منظور فعالیتهای ورزشی انجام می گیرد، شامل می شود؛ مانند کوهنوردی، شکار، شرکت در مسابقات و تماشای مسابقات و…
۶) جهانگردی تجاری؛ مثل مسافرتهایی که افراد برای شرکت در بازارها و نمایشگاهای کالا و صنایع تأسیسات کارخانه ای و نظایر آن انجام می دهند.
۷) جهانگردی سیاسی؛ مسافرت به منظور شرکت در جشن های بین المللی و مراسم خاص و کنگره ها و کنفرانسها را جهانگردی سیاسی می گویند.
● توسعۀ جهانگردی برای رشد اقتصادی و اجتماعی:
جهانگردی دارای خاصیّت ویژه ای است که می توان آن را به منزلۀ نیروی محرک توسعۀ اقتصادی در تمام کشورها محسوب داشت. هیچ کشوری را نمی توان یافت که فاقد مواد اولیّۀ لازم برای توسعۀ جهانگردی باشد. آنچه که کشورها را از هم متمایز می سازد، خود به تنهایی جاذبۀ جهانگردی به شمار می رود. طرحهای جهانگردی در کشورهای در حال توسعه از طریق ارائۀ کمک های فنی و قرضه های مالی به طور وسیعی از طرف بیشتر سازمانهای مالی بین المللی و دفاتر تأمین کننده کمکهای اقتصادی و مالی جهانی مورد حمایت قرار گرفته است.
● آسیب شناسی جهانگردی از چشم انداز منتقدان:
برخی از صاحبنظران، جهانگردی بین المللی، را نوعی استعمار اقتصادی تلقّی می کنند و برخی نیز به توأم بودن جهانگردی با تو ّرم بیش از اندازه اقتصادی تصریح می کنند؛ زیرا هزینه هایی که جهانگردان وارد شونده بر یک کشور، صَرف اقامت، پرداخت به کارکنان و همینطور خرید کالا و غذا و افرد وابسته به این صنعت می کنند، موجب ایجاد فشار در بازار کالاها و خدمات شده و در نتیجه سطح قیمت ها را بالا می برند. همچنین افزایش تعداد جهانگردان موجب توسعۀ تأسیسات مورد نیاز جهانگردان گردیده و از این طریق باعث ترقّی سریع بهای زمین و مستغّلات می گردد. از طرف دیگر مخالفین این امر، اشتغال در صنعت جهانگردی را موجب تنزّل حیثیّت افراد یک ملّت می دانند.[۴]
● چشم اندازهای مثبت به جهانگردی:
به نظر مسئولان سازمان جهانی جهانگردی، این فعالیت، به طور کلّی از نظر اجتماعی و فرهنگی آثار مثبتی دارد.
جهانگردی، گسترش افق های اندیشۀ ساکنان کشورهای مقصد را از راه تغییر نگرش بومی و کاهش پیش داوری های با خصلت ملّی را میسّر می سازد. جهانگردی از نظر فرهنگی گسترش فرهنگ های منطقه ای، هنرهای مردمی، و گنجینه ها را امکان پذیر می سازد.
در حقیقت فوائد ناشی از فراگیری مهارتها، آشنایی با عقاید جدید یا نحوه و سطح زندگی جدید، لزوماً به معنای فراموش شدن نحوۀ زندگی سنتّی نیست که بعضی از منتقدین ذکر کرده اند، بلکه با نظارت و برنامه ریزی و چارچوب صحیح و مقرّرات آگاهانه و حفاظت از محیط زیست می توان حداکثر استفاده را از این صنعت برد.[۵]
در مواردی که برنامه ریزیهای جهانگردی مبتنی بر مطالعات و بررسی های قبلی بوده است، نتیجه مطالعات غالباً نشان داده که سرمایه گذاران مطلع، سرمایه گذاری در صنعت جهانگردی را مرجّح بر سایر سرمایه گذاریها تشخیص داده اند.
به طور کلّی برخی از تأثیرات مثبت جهانگردی در کشورها عبارت است از:
۱) صدور کالا از طریق خرید و ره آوردهای جهانگردی توسط سیاحان؛
۲) ایجاد خدمات مختلف برای استفاده جهانگردان؛
۳) توسعه و پیشرفت انواع تأسیسات جهانگردی و صنایع وابسته؛
۴) توسعه و پیشرفت آژانسهای مسافرتی؛
۵) توسعه و پیشرفت وسائل حمل و نقل؛
۶) استفاده از درآمد ناشی از سرمایه گذاریهای خارجی؛
۷) توسعه راهها و فرودگاهها؛
۸) ایجاد مؤسسات و مراکز حفظ و نگهداری آثار باستانی و تاریخی؛
۹) توسعه مؤسسات دیگر وابسته به صنعت جهانگردی؛
۱۰) به وجود آمدن جاذبه های مختلف جهانگردی؛
جهانگردی، گسترش افق های اندیشۀ ساکنان کشورهای مقصد را از راه تغییر نگرش بومی و کاهش پیش داوری های با خصلت ملّی را میسّر می سازد. جهانگردی از نظر فرهنگی گسترش فرهنگ های منطقه ای، هنرهای مردمی، و گنجینه ها را امکان پذیر می سازد.
در حقیقت فوائد ناشی از فراگیری مهارتها، آشنایی با عقاید جدید یا نحوه و سطح زندگی جدید، لزوماً به معنای فراموش شدن نحوۀ زندگی سنتّی نیست که بعضی از منتقدین ذکر کرده اند، بلکه با نظارت و برنامه ریزی و چارچوب صحیح و مقرّرات آگاهانه و حفاظت از محیط زیست می توان حداکثر استفاده را از این صنعت برد.[۵]
در مواردی که برنامه ریزیهای جهانگردی مبتنی بر مطالعات و بررسی های قبلی بوده است، نتیجه مطالعات غالباً نشان داده که سرمایه گذاران مطلع، سرمایه گذاری در صنعت جهانگردی را مرجّح بر سایر سرمایه گذاریها تشخیص داده اند.
به طور کلّی برخی از تأثیرات مثبت جهانگردی در کشورها عبارت است از:
۱) صدور کالا از طریق خرید و ره آوردهای جهانگردی توسط سیاحان؛
۲) ایجاد خدمات مختلف برای استفاده جهانگردان؛
۳) توسعه و پیشرفت انواع تأسیسات جهانگردی و صنایع وابسته؛
۴) توسعه و پیشرفت آژانسهای مسافرتی؛
۵) توسعه و پیشرفت وسائل حمل و نقل؛
۶) استفاده از درآمد ناشی از سرمایه گذاریهای خارجی؛
۷) توسعه راهها و فرودگاهها؛
۸) ایجاد مؤسسات و مراکز حفظ و نگهداری آثار باستانی و تاریخی؛
۹) توسعه مؤسسات دیگر وابسته به صنعت جهانگردی؛
۱۰) به وجود آمدن جاذبه های مختلف جهانگردی؛
آخرین ویرایش: