« شهر سمنان، مرکز شهرستان سمنان و استان سمنان، با پهنه ای حدود 60 کیلومتر مربع، در شمال باختری استان سمنان، در مسیر راه آسفالته ی تهران- مشهد، در 35 درجه و 34 دقیقه و 30 ثانیه پهنای شمالی و 53 درجه و 23 دقیقه و 45 ثانیه درازای خاوری نسبت به نیمروز گرینویچ قرار دارد» (1)
نام شناسی
«استان سمنان پیش از تقسیمات کشوری جدید، ایالت قومس نامیده میشد، بارتولد بر این باور بود که ایالت قومس همان سرزمینی است که ایزیدور خاراکسی به نام "قومیسنه" از آن یاد کرده است.»(2)
درباره نام قومس، دیدگاه هایی بیان شده است که دذ زیر به برخی از آن ها اشاره میشود.
1)قومس نخست "کومه شه" بوده که به چم پناهگاهی است که از چوب و نی می سازند و کشاورزان برای نگاهبانی از کشت خود، و شکارچیان برای کمین کردن شکار در آن می نشینند. از آن جا که این منطقه، چشمه ها و زمینهای سرسبز، پهناور و پر از شکار داشته است، به دستور شاهان گذشته که به شکار علاقه داشته اند در نقاط گوناگون آن، پناهگاه هایی ساخته شده که هر یک را کومه شه میگفته اند که به شوند کاربرد زیاد به "کومش" دگرگون شده و "قومس" عربی شده آن است.
2)قومس نخست "کوه مس" بوده، چون در آن کوه های مس زیاد است، از این رو این شهر را کوه مس خوانده اند که نخست به " کومس" و سپس به قومس دگرگون شده است.
3)«چون این سرزمین، رودخانه های دائمی نداشته است و مردم مبادرت به ایجاد کاریز کرده اند، به همین جهت این ایالت کومش، یعنی چاه کن و مردم آن کومشی خوانده شده اند.»(3)
4)«بعضی نیز میگویند این شهر سمنون نامیده میشده و بر این باورند که این ناحیه به نام درویش تارک دنیایی به نام سمنون بنا شده و سمنون به مرور زمان، سمنان شده است.»(4)
5)«میگویند نام پیشین سمنان در گویش محلی، " سه مه نان" بوده است. منظور ساکنان این شهر این بوده که فرآورده های کشاورزی این ناحیه، نان و آذوقه ی بیش از سه ماه مردم را تامین نمی کرده است.»(5)
6)«گروهی بر این باورند که مردم این شهر پیش از برآمدن آیین زرتشت، سمنی مذهب بوده اند و چون مردم پیرو این آیین به مال دنیا علاقه نداشته بودند و در زبان سمنانی مردم این دیار رارا سمنی نامیده اند، به همین دلیل سمنان به دیار وارستگان تشبیه شده است.»(6)
رودها
رود گل رودبار از سه کیلومتری باختر مهدیشهر سرچشمه گرفته و شاخابه رودهای ده صوفیان و شهمیرزاد و کاریزهای روستای درجزین به این رود می پیوندند. رود گل رود در شمال سمنان در جایی به نام "آب پخش کن" به 5 شاخه بخش میشود.
آب و هوا
گرم و خشک و بیشترین دیجه گرما در تابستانها تا 42 درجه بالای صفر و کمترین درجه در زمستانها تا 6 درجه زیر صفر، میزان بارندگی سالانه به صور متوسط 130 میلی متر است.
جمعیت
جمعیت شهر سمنان بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی، بالغ بر ۱۲۶٬۷۸۰ نفر بوده‌است.(جمعیت شهرستان: ۱۹۱,۶۱۸ نفر)(7)
زبان
به زبان فارسی همراه با گویش سمنانی سخن گفته میشود.گویش سمنانی برگرفته از زبان باستانی است که از زبانهای ایرانی شاخه شمال باختری است.
راهها
1)راه اصلی تهران- مشهد از میان شهر سمنان می گذرد و تا گرمسار 118 و تا تهران 234 کیلومتر و تا دامغان 110 کیلومتر و تا شاهرود 176 کیلومتر و تا مشهد 658 کیلومتر فاصله دارد.
2)راه فرعی سمنان- مهدیشهر به درازای 18 کیلومتر
3)راه فرعی سمنان-فیروزکوه که 70 کیلومتر درازا دارد همچنین در مسیر راه آهن تهران- مشهد قرار دارد.
آثار:
1)قلعه های سارو
در 10 کيلومتري شمال خاوری سمنان در نقطه اي کوهستاني به نام سارو، آثار دو قلعه بسيار استوار وجود دارد که شیوه ساختمان و گزینش محل ساخت آنها شایان توجه است. اين قلعه ها در دو سوی کلاته يا مزرعه سارو که چشمه ساري زيبا است جای گرفته اند.
2)برج چهل دختران
میان محله های "کوشمغان"و "زاوغان" سمنان، برج کهنه و نیمه ویرانی وجود دارد که برج چهل دختران نامیده میشود. درباره چرایی این نام، این داستان در میان مردم وجود دارد که چهل دختر، دست از زندگی مادی شستند و اینجا را با خشت و گل ساختند. در مورد کاربری این برج، به نظر میرسد که میباید رای به آتشکده بودن آن داد چراکه این برج در میان دو محله کوشمغان به چم کاخ مغان و زاوغان به چم زاویه مغان، جای گرفته است.
این بنا به صورت برج هشت ضلعی که هر ضلع آن در خارج 5/4 و در داخل 80/2 متر است، ارتفاع برج در برخی بخشها 10 متر و در بخش‌های نسبتاً سالم دیگر به 12 متر میرسد. ضخامت دیوار تقریباً 50 تا 60 سانتی‌متر است.
3)کاروانسراي شاه عباسي سمنان
در خيابان استاد مطهري، کنار سپاه پاسداران انقلاب اسلامي سمنان، کاروانسرايي از دوره صفويه نامور به رباط شاه عباسي موجود است که به ریخت چهار پلاني ساخته شده است حياط کاروانسرا چهارگوش است و طول 32.30 متر و عرض 26.5 متر است.
دو ضلع شمالي و جنوبي رباط داراي دو ايوان هم اندازه و مانند با قوس جناغي است و در دو سوی هر ايوان، شش ايوان کوچک با قوس هاي جناغي وجود دارد که به اندازه نيم متر از سطح حياط بلندتر است.
4)کاروانسراي شاه عباسي لاسگرد
در 36 کيلومتري سمنان و در روستای لاسگرد، کاروانسراي آجري بسيار بزرگي از بناهاي زمان شاه عباس یکم صفوي جای دارد. اين کاروانسرا که در سمت جاده سمنان به تهران واقع شده، دو ايواني است و حياطي بزرگ دارد.
طول حياط از شمال به جنوب 36 متر و عرض آن از خاور به باختر 31.5 متر است که پیرامون آن را 24 حجره در بر گرفته است که حجره ها با کمي اختلاف، قرينه يکديگرند. دو ايوان بزرگ در باختر و خاور رباط ساخته شده است که با درگاه کوتاه و چند پله به دالان هاي چهار گانه پشت مربوط مي شود . سقف اين ايوان تاق ضربي بزرگي است و تزئينات مربع شکل تودرتو دارد.
5)کاروانسراي شاه سليماني آهوان
اين کاروانسرا که در روستاي آهوان، در 42 کيلومتري شرق سمنان جای گرفته‌است، در سالِ 1097 هجري قمري در زمانِ شاه سليمان صفوي، براي استراحت زائران امام هشتم که از این مسیر به مشهد می رفته اند، ساخته شد. اما به نادرست، کاروانسراي شاه عباسي نام گرفت.
6)قلعه های پاچنار
در جنوب باختری ميدان ابوذر و در محله اسفنجان سمنان آثار دو قلعه کهن به چشم ميخورد که به قلعه هاي پاچنار نامور هستند.
اين قلعه ها به صورت دژهاي دوران باستان ساخته شده بودند و از زمره قلعه‌هاي بسيار مهم نظامي و دفاعي شهرستان به شمار مي‌رفتند. برخی‌ها، پیشینه ساخت اين قلعه‌ها را به دوران طاهريان نسبت مي‌دهند.
7)مسجد جامع
مسجد جامع سمنان بنایی بسیار کهن و باارزش در سمنان است. در درازای زمان، دگرگونی های زیادی در این مسجد بوجود آمده است، اما هم اکنون در آن آثار دوران سلجوقی و تیموری دیده میشود. بر این باورند که این مسجد در سده نخست هجری و بر روی آتشکده ای ساخته شده است.
مناره مسجد جامع سمنان یکی از مناره های تاریخی ایران متعلق به دوره سلجوقیان به شمار می‌رود که در گوشه شمال خاوری مسجد جامع جای دارد. ارتفاع این منار از سطح زمین ۳۱/۲۰ متر می‌باشد و از روی بام به ارتفاع ۲ متر کتیبه‌ای با طرح و نقش بسیار زیبا از آجر و با خط کوفی تزئین شده‌است.
نام شناسی
«استان سمنان پیش از تقسیمات کشوری جدید، ایالت قومس نامیده میشد، بارتولد بر این باور بود که ایالت قومس همان سرزمینی است که ایزیدور خاراکسی به نام "قومیسنه" از آن یاد کرده است.»(2)
درباره نام قومس، دیدگاه هایی بیان شده است که دذ زیر به برخی از آن ها اشاره میشود.
1)قومس نخست "کومه شه" بوده که به چم پناهگاهی است که از چوب و نی می سازند و کشاورزان برای نگاهبانی از کشت خود، و شکارچیان برای کمین کردن شکار در آن می نشینند. از آن جا که این منطقه، چشمه ها و زمینهای سرسبز، پهناور و پر از شکار داشته است، به دستور شاهان گذشته که به شکار علاقه داشته اند در نقاط گوناگون آن، پناهگاه هایی ساخته شده که هر یک را کومه شه میگفته اند که به شوند کاربرد زیاد به "کومش" دگرگون شده و "قومس" عربی شده آن است.
2)قومس نخست "کوه مس" بوده، چون در آن کوه های مس زیاد است، از این رو این شهر را کوه مس خوانده اند که نخست به " کومس" و سپس به قومس دگرگون شده است.
3)«چون این سرزمین، رودخانه های دائمی نداشته است و مردم مبادرت به ایجاد کاریز کرده اند، به همین جهت این ایالت کومش، یعنی چاه کن و مردم آن کومشی خوانده شده اند.»(3)
4)«بعضی نیز میگویند این شهر سمنون نامیده میشده و بر این باورند که این ناحیه به نام درویش تارک دنیایی به نام سمنون بنا شده و سمنون به مرور زمان، سمنان شده است.»(4)
5)«میگویند نام پیشین سمنان در گویش محلی، " سه مه نان" بوده است. منظور ساکنان این شهر این بوده که فرآورده های کشاورزی این ناحیه، نان و آذوقه ی بیش از سه ماه مردم را تامین نمی کرده است.»(5)
6)«گروهی بر این باورند که مردم این شهر پیش از برآمدن آیین زرتشت، سمنی مذهب بوده اند و چون مردم پیرو این آیین به مال دنیا علاقه نداشته بودند و در زبان سمنانی مردم این دیار رارا سمنی نامیده اند، به همین دلیل سمنان به دیار وارستگان تشبیه شده است.»(6)
رودها
رود گل رودبار از سه کیلومتری باختر مهدیشهر سرچشمه گرفته و شاخابه رودهای ده صوفیان و شهمیرزاد و کاریزهای روستای درجزین به این رود می پیوندند. رود گل رود در شمال سمنان در جایی به نام "آب پخش کن" به 5 شاخه بخش میشود.
آب و هوا
گرم و خشک و بیشترین دیجه گرما در تابستانها تا 42 درجه بالای صفر و کمترین درجه در زمستانها تا 6 درجه زیر صفر، میزان بارندگی سالانه به صور متوسط 130 میلی متر است.
جمعیت
جمعیت شهر سمنان بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی، بالغ بر ۱۲۶٬۷۸۰ نفر بوده‌است.(جمعیت شهرستان: ۱۹۱,۶۱۸ نفر)(7)
زبان
به زبان فارسی همراه با گویش سمنانی سخن گفته میشود.گویش سمنانی برگرفته از زبان باستانی است که از زبانهای ایرانی شاخه شمال باختری است.
راهها
1)راه اصلی تهران- مشهد از میان شهر سمنان می گذرد و تا گرمسار 118 و تا تهران 234 کیلومتر و تا دامغان 110 کیلومتر و تا شاهرود 176 کیلومتر و تا مشهد 658 کیلومتر فاصله دارد.
2)راه فرعی سمنان- مهدیشهر به درازای 18 کیلومتر
3)راه فرعی سمنان-فیروزکوه که 70 کیلومتر درازا دارد همچنین در مسیر راه آهن تهران- مشهد قرار دارد.
آثار:
1)قلعه های سارو
در 10 کيلومتري شمال خاوری سمنان در نقطه اي کوهستاني به نام سارو، آثار دو قلعه بسيار استوار وجود دارد که شیوه ساختمان و گزینش محل ساخت آنها شایان توجه است. اين قلعه ها در دو سوی کلاته يا مزرعه سارو که چشمه ساري زيبا است جای گرفته اند.
2)برج چهل دختران
میان محله های "کوشمغان"و "زاوغان" سمنان، برج کهنه و نیمه ویرانی وجود دارد که برج چهل دختران نامیده میشود. درباره چرایی این نام، این داستان در میان مردم وجود دارد که چهل دختر، دست از زندگی مادی شستند و اینجا را با خشت و گل ساختند. در مورد کاربری این برج، به نظر میرسد که میباید رای به آتشکده بودن آن داد چراکه این برج در میان دو محله کوشمغان به چم کاخ مغان و زاوغان به چم زاویه مغان، جای گرفته است.
این بنا به صورت برج هشت ضلعی که هر ضلع آن در خارج 5/4 و در داخل 80/2 متر است، ارتفاع برج در برخی بخشها 10 متر و در بخش‌های نسبتاً سالم دیگر به 12 متر میرسد. ضخامت دیوار تقریباً 50 تا 60 سانتی‌متر است.
3)کاروانسراي شاه عباسي سمنان
در خيابان استاد مطهري، کنار سپاه پاسداران انقلاب اسلامي سمنان، کاروانسرايي از دوره صفويه نامور به رباط شاه عباسي موجود است که به ریخت چهار پلاني ساخته شده است حياط کاروانسرا چهارگوش است و طول 32.30 متر و عرض 26.5 متر است.
دو ضلع شمالي و جنوبي رباط داراي دو ايوان هم اندازه و مانند با قوس جناغي است و در دو سوی هر ايوان، شش ايوان کوچک با قوس هاي جناغي وجود دارد که به اندازه نيم متر از سطح حياط بلندتر است.
4)کاروانسراي شاه عباسي لاسگرد
در 36 کيلومتري سمنان و در روستای لاسگرد، کاروانسراي آجري بسيار بزرگي از بناهاي زمان شاه عباس یکم صفوي جای دارد. اين کاروانسرا که در سمت جاده سمنان به تهران واقع شده، دو ايواني است و حياطي بزرگ دارد.
طول حياط از شمال به جنوب 36 متر و عرض آن از خاور به باختر 31.5 متر است که پیرامون آن را 24 حجره در بر گرفته است که حجره ها با کمي اختلاف، قرينه يکديگرند. دو ايوان بزرگ در باختر و خاور رباط ساخته شده است که با درگاه کوتاه و چند پله به دالان هاي چهار گانه پشت مربوط مي شود . سقف اين ايوان تاق ضربي بزرگي است و تزئينات مربع شکل تودرتو دارد.
5)کاروانسراي شاه سليماني آهوان
اين کاروانسرا که در روستاي آهوان، در 42 کيلومتري شرق سمنان جای گرفته‌است، در سالِ 1097 هجري قمري در زمانِ شاه سليمان صفوي، براي استراحت زائران امام هشتم که از این مسیر به مشهد می رفته اند، ساخته شد. اما به نادرست، کاروانسراي شاه عباسي نام گرفت.
6)قلعه های پاچنار
در جنوب باختری ميدان ابوذر و در محله اسفنجان سمنان آثار دو قلعه کهن به چشم ميخورد که به قلعه هاي پاچنار نامور هستند.
اين قلعه ها به صورت دژهاي دوران باستان ساخته شده بودند و از زمره قلعه‌هاي بسيار مهم نظامي و دفاعي شهرستان به شمار مي‌رفتند. برخی‌ها، پیشینه ساخت اين قلعه‌ها را به دوران طاهريان نسبت مي‌دهند.
7)مسجد جامع
مسجد جامع سمنان بنایی بسیار کهن و باارزش در سمنان است. در درازای زمان، دگرگونی های زیادی در این مسجد بوجود آمده است، اما هم اکنون در آن آثار دوران سلجوقی و تیموری دیده میشود. بر این باورند که این مسجد در سده نخست هجری و بر روی آتشکده ای ساخته شده است.
مناره مسجد جامع سمنان یکی از مناره های تاریخی ایران متعلق به دوره سلجوقیان به شمار می‌رود که در گوشه شمال خاوری مسجد جامع جای دارد. ارتفاع این منار از سطح زمین ۳۱/۲۰ متر می‌باشد و از روی بام به ارتفاع ۲ متر کتیبه‌ای با طرح و نقش بسیار زیبا از آجر و با خط کوفی تزئین شده‌است.