نگاهی به گنبد الله الله و بقعه شیخ صفی

[baroon]

نگاهی به گنبد الله الله و بقعه شیخ صفی​

با خیال راحت، قالیهای اردبیلی را روی نرده های موزه باستان شناسی اردبیل پهن کرده و می فروشد. قیمت که می پرسیم، به ترکی جواب می دهد. قیمتها نسبت به بازار تهران و حتی تبریز، بالاتر است. بعید است دستفروشی این قالیهای گران را در اینجا، در پیاده رو به این قیمت بدهد، ولی وقتی سر و وضع مسافران را می بیند و لهجه غریبه را، شاید قیمتها هم اندکی تکان بخورد.
از دیوارهای جدید ساخته موزه باستان شناسی اردبیل که در امتداد خیابان به سمت شرق برویم، ورودی آرامگاه شیخ صفی الدین اسحاق اردبیلی را می توان دید.
از همان فاصله، اولین چیزی که به چشم می خورد، گنبد لاجوردی مقبره شیخ صفی، معروف به گنبد "الله الله" است و دو گنبد دیگر که مقبره خانوادگی شهریاران و شاهزادگان صفی است در کنار آن قرار دارد.

حیاط بزرگی در مقابل ورودی خانقاه ساخته اند که حوض سنگی زیبایی در وسط آن خودنمایی می کند. دیوارها با نقوش اسلیمیها و رنگهای غالب لاجوردی پوشیده شده و نشان می دهد هنرمندان دوران اوج صفویان از اصفهان و تبریز برای نقش و نگار این بنا، چه زحمتهایی که نکشیده اند.

بلیط ورودی بقعه، 300 تومان است که بزرگ و کوچک هم نمی شناسد. آنجا هم می شود کفشها را به کفشداری سپرد و هم می شود روی موکتهای جلوی در به امان خدا رها کرد. در ورودی بقعه را با فلز پوشانده اند که صحن اصلی بقعه که به سرداب مقبره ها می رساند.

صحن اصلی بنا، دو طبقه است و فعلا به دلیل مشکلات ناشی از عبور و مرور گردشگران، طبقه فوقانی قابل دسترس نیست. در مقابل در ورودی، مقبره شیخ صفی الدین اسحاق اردبیلی قرار دارد که جد ششم، شاه اسماعیل، اولین تاجدار سلسله صفوی شمرده می شود.

مقابل این مقبره را با پنجره فولادی پوشانده اند و در سمت چپ آن، مقبره شاه اسماعیل با نقش دست، به عنوان علامت ارادت به پنج تن آل عبا، ساخته شده.
دمای این بنا با ابزارهای دقیق، کنترل می شود و نسبتا سرد است. پشت مقبره شاه اسماعیل صفوی، مقبره خانوادگی جمعی از شاهزادگان و علمای دربار صفوی قرار دارد و در قسمت پشتی این مقبره نیز موزه ای از یادگارهای شیخ صفی، در مقابل چشم بازدیدکنندگان، چیده شده. یادگارهایی مانند خرقه شیخ صفی یا شمشیر و کشکول و تبرزین او که از آنها به دقت نگهداری می شود.

دیوارها و سقف، با گچ بریهای زیبا و نقوش اسلیمی و مقرنس، تزئین شده اند که نمونه های آن را تنها می توان در بناهای معروف دوران صفوی مانند امارت عالی قاپو یا مسجد شیخ لطف الله اصفهان دید.
گفته می شود این بقعه شامل تعدادی از بناهای دوره‌های مختلف است که نخستین بار شاه تهماسب آنها را به صورت مجموعه واحدی درآورد. بعدها شاه عباس بناهای مهم دیگری به این مجموعه افزود. هم اکنون می توان در این مجموعه بناهای زیر را به تماشا نشست: مقبره شیخ صفی‌الدین معروف به گنبد الله الله، آرامگاه شاه اسماعیل اول، آرامگاه محی‌الدین محمد معروف به حرمخانه، عمارت چینی‌خانه، مسجد جنت‌سرا، تالار دارالحفاظ،‌، دارالحدیث یا طاق متولی، صحن اصلی، محوطه شهیدگاه، خانقاه یا چله‌خانه، حیاط پیشخان، حیاط باغ و صحن.

این مجموعه در حال حاضر به عنوان یکی از میراثهای جهانی فرهنگ و تاریخ ایران در یونسکو ثبت شده و هر ساله، مرمتهای زیادی روی آن صورت می گیرد.

درباره شیخ صفی الدین اردبیلی
شیخ صفی الدین اسحاق اردبیلی نیای بزرگ صفویان و پیشوای طریقت صفوی در عصر ایلخانان می زیست و با ایلخانانی همچون سلطان محمود غازان خان اولجایتو و سلطان ابوسعید بهادرخان معاصر بود.
بر پایه یکی از قدیمترین متون صفویه ( صفویه الصفاء تالیف ابن بزاز ) جد اعلای شیخ صفی الدین موسوم به فیروزشاه زرین کلاه در ناحیه مغان و مجاورت غرب گیلان توطن اختیار نمود و فرزندان او در آن نواحی با حسن سلوک و پرهیزگاری و زهد روزگار می گذرانیدند. صفی الدین که هشتمین نسل فیروزشاه بود در آغاز جوانی با شور و اشتیاقی که در کسب عرفان داشت به دنبال مراد از شهری به شهری می رفت.
سرانجام در گیلان به خانقاه شیخ تاج الدین ابراهیم ( معروف به شیخ زاهد گیلانی )‌ رسید و در سلک مریدان او در آمد. شیخ که استعداد ذاتی و صلاحیت او را در سیروسلوک دریافته بود، وی را به جانشینی خویش انتخاب کرد و در سال 700 ه.ق. که شیخ زاهد وفات یافت صفی الدین به جای او بر مسند ارشاد نشست و شهر اردبیل را که موطنش بود مرکز فعالیت خود ساخت و خانقاهی در آن بر پا نمود. این خانقاه به زودی مرکز تجمع پیروان شیخ صفی شد. ظلم و جور حکام ایلخانی و کارگزاران آنان و مضیقه هایی که برای مردم فراهم می کردند، خانقاههای آن روزگار را به مراکز تجمع ناراضیان و اندیشه وران تبدیل کرده در این میان خانقاه شیخ صفی از موقعیت ممتازی برخوردار بود. همچنین موقعیت اردبیل بر سر راههای ارتباطی گیلان و آران و آذربایجان و آناتولی و نیز نفوذ معنوی شیخ و احترامی که ایلخانان معاصر او برایش قایل بودند بیش از پیش بر اهمیت این خانقاه افزود .
شیخ صفی الدین در سال 730 ه.ق. در حالی که مریدان بسیاری در حلقه طریقت او فراهم آمده بودند ، زندگی را بدرود گفت و فرزندش، صدر الدین موسی جانشین او شد .

عکسها و گزارش:امیدسلیمی بنی