هر ساله از 16 آذر به مدت یک هفته را با عنوان هفته ی پژوهش پاس میداشتند ولی امسال بعلت تداخل با ایام سوگواری قدری به تعویق افتاد و زنگ پژوهش دیروز نواخته شد این هفته را به دوستان عزیز تبریک عرض نموده و چکیده ای از این مفهوم را تقدیم میکنم.
پژوهش چیست وپژوهشگر کیست ؟
در دنیای امروز دانایی یکی از محور ها و شاخص های اصلی پیشرفت و تعالی هر جامعه محسوب می شود . سنجش سطح دانایی به میزان تولید و مصرف اطلاعات و گسترش دانایی به دسترسی سریع وآسان به منابع علمی موثق وابسته است . دانسته های ما یا از طریق مطالعه منابع اطلاعاتی موجود حاصل می شود یا بر اساس پژوهش هایی که خود انجام می دهیم به دست می آید . اگر این دانسته ها بر اساس نتایج پژوهش های قبلی باشد در واقع به مصرف اطلاعات پرداخته ایم و اگر مبتنی بر مشاهدات وتحلیل های جاری باشد تلاش ما به تولید اطلاعات منجر شده است بنابر این منبع اصلی تولید اطلاعات و دانش جدید در واقع حاصل فعالیت های پژوهشی است که انجام می گیرد.
پژوهش در هر موضوع به هر شکلی ودر هر سطحی که انجام شود تلاشی منسجم و نظام مند در جهت توسعه دانش موجود در باره موضوع هایی است که به آنها سرو کار داریم . پژوهش کوششی است برای یافتن بهترین راه حل های ممکن در جهت حل مشکلات موجود در عرصه های مختلف زندگی . هم چنین پژوهش فعالیتی منسجم برای رسیدن به شناختی روشن تر از مفاهیم پیرامون ماست در مجموع پژوهش راهی برای گسترش مرزهای دانش و گشودن افق های تازه برای آیندگان است .
شخصی که به شیوه های گوناگون به انجام پژوهش می پردازد پژوهشگر و محقق نامیده می شود . پژوهشگر فردی است که با استفاده از روشهای علمی درصدد رسیدن به شناختی تازه از مسائل و مفاهیم مختلف است . او با استفاده از ابزار های گوناگون به مشاهده دقیق تر وعمیق تر پدیده اطراف خود می پردازد . پژوهشگر با نگاهی نقادانه و موشکافانه به پیرامون خود مین گرد و برای رفع مشکلات جامعه وارائه بهترین راه کار های عملی و اطلاعات موثقی را در اختیار متولیان امور قرار می دهد.
روی کرد پژوهش چگونه روی کردی است ؟
موفقیت وتوسعه پژوهش در جامعه نیازمند گسترش روی کرد پژوهشی « پژوهش مدار » در آن جامعه است منظور از روی کرد پژوهشی نگاهی مبتنی بر پژوهش نسبت به موضوع های مختلف می باشد در این نوع نگاه قبل از اتخاذ هر تصمیم مهم به یافته های پژوهش های قبلی که موضوع تصمیم گیری ارتباط دارد توجه می شود . به بیان دیگر در روی کرد پژوهش مدار از یافته های پژوهش های قبلی برای بهبود وضع موجود استفاده موثری به عمل می آ ید . کسانی که در فعالیت های خود روی کرد پژوهشی دارند قبل ازهرگونه تصمیم گیری به مطالعه وضعیت موجود پرداخته و با تجزیه وتحلیل مشاهدات خود به بهترین راه حل ها می اندیشد . هم چنین آنان تلاش می کنند تا از نتایج آثار سایر پژوهش گران نیز به نحو شایسته ای استفاده کنند . بنابر این روی کرد پژوهشی به قشر و گروه خاصی محدود نشده و زمانی منشاء اثر خواهد بود در سطوح و امور مختلف جامعه تسری یافته باشد .
اهمیت و ضرورت پژوهش
نوع و سطح فعالیت پژوهشی یکی از شاخص های اصلی توسعه وپیشرفت محسوب میشود موفقیت در تمام فعالیت های مربوط به توسعه صنایع کشاورزی خدمات و غیره به نحوی به گسترش فعالیت های پژوهشی بستگی دارد . در واقع پژوهش یکی از محور های مهم ی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می آید . اگر پژوهش صورت نگیرد دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد بدون انجام پژوهش آمور آموزشی و نیز پویایی و نشاط لازم نیز بر خوردار نخواهد شود . همه آنچه که به عنوان پیشرفت علوم در اعصار مختلف تاریخ می شناسیم حاصل تلاش افرادی است کهئ در کار خود روی کرد پژوهشی داشته اند و ذهن پرسش گران همواره محرکی برای فعالیت فعالیت پژوهشی آنان بوده است .
انواع اصول و روش های معمول پژوهشی چیست ؟
پژوهش موجود را می توان بر اساس معیارهای متعددی دسته بندی کرد . مثلاً بر اساس چگونگی به کار بستن نتایج پژوهش ها می توان آنها را به دو دسته « کاربردی » و « بنیادی » تقسیم کرد نتایج پژوهش های کاربردی در کوتاه مدت برای رفع مشکلات موجود قابل استفاده است به بیان دیگر پژوهش ها کاربردی در حل مسائل جاری مفید می باشند و از این رو تحت عنوان کاربردی شناخته می شود معمولا نیاز به انجام پژوهش های کاربردی زمانی احساس می شود که روش های اطلاعاتی که در اختیار داریم برای حل برخی از مشکلات موجود کافی نیست .
در مقابل پژوهش ها ی بنیادی به توسعه و تعمیق مبانی علوم مختلف کمک کرده و در دراز مدت امکان گسترش مرز های دانش بشری را فراهم می آورند . ممکن است که یک پژوهش بنیادی در زمانی که انجا ی شود کاربرد عینی و مشخصی نداشته باشد اما در دراز مدت مبنایی برای توسعه دانایی و انجام سایر پژوهش ها خواهد بود .
علاوه بر این تقسیم بندی پژوهش ها را ی توان بر اساس حوزه موضوعی آن ها طبقه بندی کرد . مثلاً پژوهش های صنعتی ، مذهبی ، فرهنگی ،کشاورزی ، پزشکی و فنی هر یک از این حوزه ها و روش ها و اصول خاص خود را در انجام تحقیقات کاربردی بنیادی در اختیار دارند که از سوی پژوهش گران آن حوزه مورد استفاده قرار می گیرد
فرآیند پژوهش شامل چه مراحلی است؟
پژوهش در رشته های مختلف علمی به شیوه های گوناگون انجام می گیرد و نمی توان یک روش مشخص که در همه شاخه های علوم کاربرد داشته باشد معرفی کرد . با این حال اصول کلی بر فرایند پژوهش در رشته های مختلف حاکم است که بیش از آن که باهم متفاوت باشند به هم شبیه هستند . پژوهش به هر شکلی و در هر رشته ای که انجام شود همواره تابع دستور العمل های مدون و منطقی است که پژوهش گران را در انجام کارشان یاری می کنند.
همچنین ، به کار بستن این دستورالعمل ها آنان را قادر می سازد که ضمن کسب اطمینان بیشتر نسبت به صحت نتایج کارشان نتایج و آثار سایر پژوهش ها را مورد ارزیابی قرار دهند .
معمولا در گام اول همه پژوهش ها با یک یا چند پرسش آغاز می شود . این پرسش ها ذهن پژوهش گر را به خود مشغول کرده و او را به تلاش در جهت پاسخ گویی به آن ها وا می دارد .
در گام دوم ، پژوهشگر به جستجو در منابع علمی زمینه موضوعی خود می پردازد و با بررسی دقیق آنها به تصویر روشن تری از میزان دانش موجود در آن زمینه دست می یابد ، تصویری که مبتنی بر گزارش های منتشر شده ی سایر پژوهش گران در آن زمینه است به این مرحله « مرور پیشینه پژوهش » می گویند . اگر در این مرحله منابعی برای پژوهشگر مفید باشد و از آنها به نحوی استفاده کند ، در گزارش تحقیق خود فهرستی کامل از تمام منابع مورد استفاده را به دقت ذکر می کند استناد بر این منابع ضمن آن که پیوندی بین پژوهش او با پژوهش های قبلی نشان می دهد به پژوهش در دست انجام اعتبار بیشتری می بخشد و ارتباط های علمی میان پژوهش گران را افزایش می دهد .
در مرحله سوم ، پژوهشگر به گردآوری اطلاعات و داده هایی می پردازد که می تواند در آینده مبنای تحلیل ها و تفسیرهایی قرار گیرد که در نهایت به یافتن پاسخ پرسش های اولیه منجر شود این بخش از پژوهش که به مرحله گرد آوری اطلاعات وداده معروف است می تواند به شکل های کاملا مختلی انجام شود مثلا در پژوهش های معمول در حوزه های علوم انسانی و علوم اجتماعی مانند روانشناسی ، علوم تربیتی و جامعه شناسی از ابزارهایی مانند پرسش نامه ، مصاحبه و مشاهده استفاده می شود در علوم تجربی پژوهش گران در این مرحله به انجام آزمایش های مختلفی می پردازند و تاثیر عوامل مشخصی را در زمینه کار خود مورد سنجش و آزمون دقیق قرار می دهند .
در مرحله چهارم داده های گرد آوری شده به روش های مختلف - مثل استفاده از مبانی علم آمار – سازمان دهی و خلاصه می شوند این سازمان دهی و خلا صه سازی به نحوی صورت می پزیرد که امکان توصیف و مقایسه نتایج حاصل شده برای پژوهشگر فراهم می شود . ترسیم نمودارها و جدول های مختلف از روش های معمول سازماندهی و خلا صه سازی داده ها به شما می آید .
در مرحله پنجم پژوهشگر می تواند بر اساس تحلیل یافته های مراحل قبل به تفسیر روشنی از موضوع پژوهش پرداخته و پاسخی برای پرسش های اولیه ی خویش بیابد .
درآخرین گام نتایج پژوهش انجام شده می تواند به یکی از روش های معمول در انتشارات علمی به صورت چاپی یا الکترونیکی منتشر شود . مثلا نتایج پژوهش ها ممکن است در قالب گزارش های مفصل یا مختصر تحقیقی ، مقاله های علمی مجله ها ، رسانه های گروهی سایت های اینترنتی یا ارائه در همایش های تخصصی ملی یا بین المللی انتشار یابد . این نتایج می تواند در آینده مورد استفاده سایر پژوهش گران قرار گیرد و مبنایی برای انجام مطالعات بعدی باشد . اگر پژوهش ها از نوع کاربردی باشند نتایج بدست آمده در اختیار کسانی قرار می گیرد که می توانند از آن نتایج برای حل مشکلات موجود استفاده کنند .
پژوهش چیست وپژوهشگر کیست ؟
در دنیای امروز دانایی یکی از محور ها و شاخص های اصلی پیشرفت و تعالی هر جامعه محسوب می شود . سنجش سطح دانایی به میزان تولید و مصرف اطلاعات و گسترش دانایی به دسترسی سریع وآسان به منابع علمی موثق وابسته است . دانسته های ما یا از طریق مطالعه منابع اطلاعاتی موجود حاصل می شود یا بر اساس پژوهش هایی که خود انجام می دهیم به دست می آید . اگر این دانسته ها بر اساس نتایج پژوهش های قبلی باشد در واقع به مصرف اطلاعات پرداخته ایم و اگر مبتنی بر مشاهدات وتحلیل های جاری باشد تلاش ما به تولید اطلاعات منجر شده است بنابر این منبع اصلی تولید اطلاعات و دانش جدید در واقع حاصل فعالیت های پژوهشی است که انجام می گیرد.
پژوهش در هر موضوع به هر شکلی ودر هر سطحی که انجام شود تلاشی منسجم و نظام مند در جهت توسعه دانش موجود در باره موضوع هایی است که به آنها سرو کار داریم . پژوهش کوششی است برای یافتن بهترین راه حل های ممکن در جهت حل مشکلات موجود در عرصه های مختلف زندگی . هم چنین پژوهش فعالیتی منسجم برای رسیدن به شناختی روشن تر از مفاهیم پیرامون ماست در مجموع پژوهش راهی برای گسترش مرزهای دانش و گشودن افق های تازه برای آیندگان است .
شخصی که به شیوه های گوناگون به انجام پژوهش می پردازد پژوهشگر و محقق نامیده می شود . پژوهشگر فردی است که با استفاده از روشهای علمی درصدد رسیدن به شناختی تازه از مسائل و مفاهیم مختلف است . او با استفاده از ابزار های گوناگون به مشاهده دقیق تر وعمیق تر پدیده اطراف خود می پردازد . پژوهشگر با نگاهی نقادانه و موشکافانه به پیرامون خود مین گرد و برای رفع مشکلات جامعه وارائه بهترین راه کار های عملی و اطلاعات موثقی را در اختیار متولیان امور قرار می دهد.
روی کرد پژوهش چگونه روی کردی است ؟
موفقیت وتوسعه پژوهش در جامعه نیازمند گسترش روی کرد پژوهشی « پژوهش مدار » در آن جامعه است منظور از روی کرد پژوهشی نگاهی مبتنی بر پژوهش نسبت به موضوع های مختلف می باشد در این نوع نگاه قبل از اتخاذ هر تصمیم مهم به یافته های پژوهش های قبلی که موضوع تصمیم گیری ارتباط دارد توجه می شود . به بیان دیگر در روی کرد پژوهش مدار از یافته های پژوهش های قبلی برای بهبود وضع موجود استفاده موثری به عمل می آ ید . کسانی که در فعالیت های خود روی کرد پژوهشی دارند قبل ازهرگونه تصمیم گیری به مطالعه وضعیت موجود پرداخته و با تجزیه وتحلیل مشاهدات خود به بهترین راه حل ها می اندیشد . هم چنین آنان تلاش می کنند تا از نتایج آثار سایر پژوهش گران نیز به نحو شایسته ای استفاده کنند . بنابر این روی کرد پژوهشی به قشر و گروه خاصی محدود نشده و زمانی منشاء اثر خواهد بود در سطوح و امور مختلف جامعه تسری یافته باشد .
اهمیت و ضرورت پژوهش
نوع و سطح فعالیت پژوهشی یکی از شاخص های اصلی توسعه وپیشرفت محسوب میشود موفقیت در تمام فعالیت های مربوط به توسعه صنایع کشاورزی خدمات و غیره به نحوی به گسترش فعالیت های پژوهشی بستگی دارد . در واقع پژوهش یکی از محور های مهم ی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می آید . اگر پژوهش صورت نگیرد دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد بدون انجام پژوهش آمور آموزشی و نیز پویایی و نشاط لازم نیز بر خوردار نخواهد شود . همه آنچه که به عنوان پیشرفت علوم در اعصار مختلف تاریخ می شناسیم حاصل تلاش افرادی است کهئ در کار خود روی کرد پژوهشی داشته اند و ذهن پرسش گران همواره محرکی برای فعالیت فعالیت پژوهشی آنان بوده است .
انواع اصول و روش های معمول پژوهشی چیست ؟
پژوهش موجود را می توان بر اساس معیارهای متعددی دسته بندی کرد . مثلاً بر اساس چگونگی به کار بستن نتایج پژوهش ها می توان آنها را به دو دسته « کاربردی » و « بنیادی » تقسیم کرد نتایج پژوهش های کاربردی در کوتاه مدت برای رفع مشکلات موجود قابل استفاده است به بیان دیگر پژوهش ها کاربردی در حل مسائل جاری مفید می باشند و از این رو تحت عنوان کاربردی شناخته می شود معمولا نیاز به انجام پژوهش های کاربردی زمانی احساس می شود که روش های اطلاعاتی که در اختیار داریم برای حل برخی از مشکلات موجود کافی نیست .
در مقابل پژوهش ها ی بنیادی به توسعه و تعمیق مبانی علوم مختلف کمک کرده و در دراز مدت امکان گسترش مرز های دانش بشری را فراهم می آورند . ممکن است که یک پژوهش بنیادی در زمانی که انجا ی شود کاربرد عینی و مشخصی نداشته باشد اما در دراز مدت مبنایی برای توسعه دانایی و انجام سایر پژوهش ها خواهد بود .
علاوه بر این تقسیم بندی پژوهش ها را ی توان بر اساس حوزه موضوعی آن ها طبقه بندی کرد . مثلاً پژوهش های صنعتی ، مذهبی ، فرهنگی ،کشاورزی ، پزشکی و فنی هر یک از این حوزه ها و روش ها و اصول خاص خود را در انجام تحقیقات کاربردی بنیادی در اختیار دارند که از سوی پژوهش گران آن حوزه مورد استفاده قرار می گیرد
فرآیند پژوهش شامل چه مراحلی است؟
پژوهش در رشته های مختلف علمی به شیوه های گوناگون انجام می گیرد و نمی توان یک روش مشخص که در همه شاخه های علوم کاربرد داشته باشد معرفی کرد . با این حال اصول کلی بر فرایند پژوهش در رشته های مختلف حاکم است که بیش از آن که باهم متفاوت باشند به هم شبیه هستند . پژوهش به هر شکلی و در هر رشته ای که انجام شود همواره تابع دستور العمل های مدون و منطقی است که پژوهش گران را در انجام کارشان یاری می کنند.
همچنین ، به کار بستن این دستورالعمل ها آنان را قادر می سازد که ضمن کسب اطمینان بیشتر نسبت به صحت نتایج کارشان نتایج و آثار سایر پژوهش ها را مورد ارزیابی قرار دهند .
معمولا در گام اول همه پژوهش ها با یک یا چند پرسش آغاز می شود . این پرسش ها ذهن پژوهش گر را به خود مشغول کرده و او را به تلاش در جهت پاسخ گویی به آن ها وا می دارد .
در گام دوم ، پژوهشگر به جستجو در منابع علمی زمینه موضوعی خود می پردازد و با بررسی دقیق آنها به تصویر روشن تری از میزان دانش موجود در آن زمینه دست می یابد ، تصویری که مبتنی بر گزارش های منتشر شده ی سایر پژوهش گران در آن زمینه است به این مرحله « مرور پیشینه پژوهش » می گویند . اگر در این مرحله منابعی برای پژوهشگر مفید باشد و از آنها به نحوی استفاده کند ، در گزارش تحقیق خود فهرستی کامل از تمام منابع مورد استفاده را به دقت ذکر می کند استناد بر این منابع ضمن آن که پیوندی بین پژوهش او با پژوهش های قبلی نشان می دهد به پژوهش در دست انجام اعتبار بیشتری می بخشد و ارتباط های علمی میان پژوهش گران را افزایش می دهد .
در مرحله سوم ، پژوهشگر به گردآوری اطلاعات و داده هایی می پردازد که می تواند در آینده مبنای تحلیل ها و تفسیرهایی قرار گیرد که در نهایت به یافتن پاسخ پرسش های اولیه منجر شود این بخش از پژوهش که به مرحله گرد آوری اطلاعات وداده معروف است می تواند به شکل های کاملا مختلی انجام شود مثلا در پژوهش های معمول در حوزه های علوم انسانی و علوم اجتماعی مانند روانشناسی ، علوم تربیتی و جامعه شناسی از ابزارهایی مانند پرسش نامه ، مصاحبه و مشاهده استفاده می شود در علوم تجربی پژوهش گران در این مرحله به انجام آزمایش های مختلفی می پردازند و تاثیر عوامل مشخصی را در زمینه کار خود مورد سنجش و آزمون دقیق قرار می دهند .
در مرحله چهارم داده های گرد آوری شده به روش های مختلف - مثل استفاده از مبانی علم آمار – سازمان دهی و خلاصه می شوند این سازمان دهی و خلا صه سازی به نحوی صورت می پزیرد که امکان توصیف و مقایسه نتایج حاصل شده برای پژوهشگر فراهم می شود . ترسیم نمودارها و جدول های مختلف از روش های معمول سازماندهی و خلا صه سازی داده ها به شما می آید .
در مرحله پنجم پژوهشگر می تواند بر اساس تحلیل یافته های مراحل قبل به تفسیر روشنی از موضوع پژوهش پرداخته و پاسخی برای پرسش های اولیه ی خویش بیابد .
درآخرین گام نتایج پژوهش انجام شده می تواند به یکی از روش های معمول در انتشارات علمی به صورت چاپی یا الکترونیکی منتشر شود . مثلا نتایج پژوهش ها ممکن است در قالب گزارش های مفصل یا مختصر تحقیقی ، مقاله های علمی مجله ها ، رسانه های گروهی سایت های اینترنتی یا ارائه در همایش های تخصصی ملی یا بین المللی انتشار یابد . این نتایج می تواند در آینده مورد استفاده سایر پژوهش گران قرار گیرد و مبنایی برای انجام مطالعات بعدی باشد . اگر پژوهش ها از نوع کاربردی باشند نتایج بدست آمده در اختیار کسانی قرار می گیرد که می توانند از آن نتایج برای حل مشکلات موجود استفاده کنند .