Silver Star
مدير ارشد تالار
هنر محیطی با این که از دیرینه ای کهن در ایران برخوردار است اما در دهه گذشته این هنر در ایران با رشد و پیشرفت خوبی همراه بوده است.به همین دلیل در این مقاله به شرح و بررسی این هنر و انواع آن خواهیم پرداخت.
در یک دهه اخیر جشنواره های متعددی برگزار شده است و هنرمندان بسیاری نیز در این جشنواره ها شرکت کرده اند. اما شاید حدود 30 هنرمند پای ثابت آن بوده اند که در جشنواره های متعددی شرکت داشته اند و همین موضوع زمینه ای را فراهم کرده است که هنرمندان محیطی ایران در سطح بین الملی نیز شناخته شوند.
در جریان خلق یك اثر محیطی بخصوص در طبیعت گاه هنرمند چیزی از طبیعت كم كرده و گاه عنصری را به آن می‌افزاید. بنابراین در این هنر گاهی هنرمندان صرفا با رویكردی زیبایی‌شناسانه درصدد خلق آثاری هستند كه چگونگی اشكال یا زیبایی آثار در اولویت قرار دارند و گاهی بار مفهومی آن پررنگ و تعهدات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی میتوانند زمینه ساز این هنر باشند.
هنر محیطی الزاما تابلو نیست و به همین دلیل به واسطه رسانه های متنوعی ارائه می شود. از این رو بیشتر با هنر عكاسی و تصویربرداری ثبت و ارائه می‌شود و بیشتر آثاری که توسط هنرمندان محیطی خلق می شود، در همان مکان به جای می مانند و کمتر پیش می آید که یک اثر محیطی در یک گالری به نمایش گذاشته شود.
در کلی‌ترین حالت می‌توان گفت که هنر محیطی روشی است برای بهبود و ارتقای رابطه‌ی ما با طبیعت. اما اینکه چه مشخصه‌ها و اهدافی را می‌توان برای آن متصور شویم بحثی است که در ادامه این نوشتار به آن خواهیم پرداخت. همچنین بحث پیرامون واژه و گرایش‌های مختلف این هنر نیز نکته دیگری است که بر اساس مقاله‌ای از سایت موزه سبز (Greenmuseum.org) گردآوری و تدوین شده است.
[h=2]ویژگی های هنر محیطی
از مشخصه‌های هنر محیطی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :
- گذرا بودن و تغییرشکل‌های آنی و زودگذر
- تعریف کار برای مکانی خاص ( نوعی هماهنگی بین بخشی از محیط با اثر خلق شده یاsite specific ).
- همکاری هنرمند با فعالان حیطه‌های دیگر مثل دانشمندان ، پژوهشگران ، آموزگاران و ...
[h=2]اهداف هنر محیطی
درباره اهداف و ویژگی‌های هنر محیطی نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :
- هنر محیطی ، طبیعت و فرایندهای آن را تفسیر کرده و درباره آنها اطلاع‌رسانی می‌کند.
- دغدغه هنر محیطی، مواد و نیروهای طبیعی است، پس آثار هنری خلق شده در این حوزه گاه متاثر از نیروهای طبیعی مثل باد، باران، صاعقه، زمین‌لرزه و ... است.
- هنر محیطی، دیدی جدید از رابطه ما با طبیعت را در برابرمان قرار داده و راهکارهایی نو برای همزیستی با محیط اطراف در اختیارمان می‌گذارد.
- هنر محیطی، گاه در مسیر احیا و بازآفرینی محیط‌های آسیب‌دیده قرار می‌گیرد. برای نمونه، اکو سیستم‌های آسیب‌دیده را به روش‌های هنری و زیباشناختی، احیا و بازآفرینی می‌کند.
مواردی که ذکر شد، بخشی از ویژگی‌های یا اهداف خلق یک اثر محیطی است.
هنر ترمیمی، به شاخه‌ای از هنر اطلاق می‌شود که بازیابی و ترمیم طبیعت آسیب‌دیده، و اکوسیستم‌های صدمه‌خورده یا حتی آلوده را وجه همت خود قرار داده و در این راستا عمل می‌کند. البته این شاخه را معمولا شکلی از اکوآرت می‌دانند.
[h=2]انواع هنر محیطی
در حوزه هنر محیطی تعاریف متنوعی دیده می‌شود یا به دیگرسخن، واژه‌های مختلفی را می‌شناسیم که هر یک به وجهی از وجوه این هنر اشاره دارند. حال به بررسی برخی از این واژه‌ها یا اصطلاحات می‌پردازیم :
هنر محیطی- Environmental Art
اغلب شامل دغدغه‌های اکولوژیکال (بوم‌شناختی) است. اما این تنها خصیصه قابل ذکر این نوع هنر نبوده و این گونه هنری تعاریف متنوع و متغیری داشته است. این تنوع توصیف‌ها از اولین روزهای پیدایش واژه (که بیشتر ایده‌های هنری هنرمند مد نظر بود) تا به امروز که بیشترین دغدغه‌اش حفظ محیط زیست است، وجود داشته است.
تفاوت لغوی Environmental و Ecological بیشتر به تفاوت محیط و فضا برمی‌گردد. در تعریف لغوی واژه اکولوژیکال ، مشخصا به اکوسیستم‌ها و چرخه‌های زیست‌محیطی و ارتباط متقابل ارگانیسم‌های زنده در محیط توجه می‌شود ولی در تعریف لغوی واژه Environmental ، بیشتر، هر نوع شرایط و فضای خارجی را مد نظر داریم. پس این واژه، عمومی‌تر بوده و دامنه‌ای از فضا تا اکوسیستم‌ها را دربرمی‌گیرد. حتی مواردی چون سیاست‌های انرژی، بازیافت کاغذ و حیات ریزارگانیسم‌ها قابلیت آن را دارند تا در لوای واژه Environmental، طبقه‌بندی شوند.
هنر بوم شناختی- Eco Art
این واژه در واقع خلاصه اکولوژیکال آرت است. این شاخه از هنر به جنبشی اشاره دارد که به مسایل زیست‌محیطی حساس بوده و معمولا متضمن همکاری هنرمند با دیگران و به بیان دیگر مشارکتی است. رویکرد بازیافت یا احیای محیط و طبیعت، یکی از متداول‌ترین رویکردهای این شاخه به‌حساب می‌آید. نیز در این شاخه، دوست‌داری محیط‌ز‌یست، خود به مثابه روش و متد، نقش مهمی ایفا می‌کند. در این شاخه ، کارکرد در مرتبه اول قرار داشته و بر فرم برتری دارد. به‌دیگرسخن، این کارکرد مورد نظر است که استفاده از فرمی خاص را اجتناب‌ناپذیر می‌کند.
هنر ترمیمی- Restoration Art
هنر ترمیمی، به شاخه‌ای از هنر اطلاق می‌شود که بازیابی و ترمیم طبیعت آسیب‌دیده، و اکوسیستم‌های صدمه‌خورده یا حتی آلوده را وجه همت خود قرار داده و در این راستا عمل می‌کند. البته این شاخه را معمولا شکلی از اکوآرت می‌دانند.
Ecovention Art
از ترکیب دو واژه Ecology و Envention یعنی زیست‌محیط + ابداع بوجود آمده و به گرایشی از هنر زیست‌محیطی اشاره دارد که بیشتر هنرمندمحور است و کمتر مشارکتی.
این شاخه‌ی هنری، با هدف تغییر شکل فیزیکی یک زیست‌بوم مشخص، راهکاری خلاقانه را درپیش می‌گیرد. البته باید توجه داشت که این واژه، واژه‌ای نو است و بسیاری از کارهایی را که روزی با عناوین دیگر از قبیل لندآرت می‌نامیدیم، امروز و با این تعریف، Ecovention art می‌خوانیم.
این شاخه هنری بیشتر متضمن ارایه اثر (مثلا در نمایشگاه) است. و امروز و با گسترش موج موسوم به ارایه‌گری، بیشتر مورد اقبال واقع شده است.