B a R a N
مدير ارشد تالار
افت دمای بدن یا هیپوترمی، کاهش خطرناک دمای بدن است که معمولا در اثر مواجهه طولانی‌مدت با هوای سرد ایجاد می شود. پس قطعا این عارضه در فصل پاییز و زمستان شایع خواهد بود. اما برخی ها در فصل بهار و تابستان نیز به این وضعیت دچار می شوند.
دمای بدن یک فرد سالم در حالت طبیعی 37 درجه سانتی گراد است، اما در هیپوترمی دمای بدن فرد به 35 درجه سانتی گراد می رسد. البته هیپوترمی نیز مانند سایر شرایط بالینی، درجه بندی شدید تا ضعیف دارد.
در هیپوترمی خفیف دمای بدن بین 33 تا 35 درجه سانتیگراد خواهد بود. در هیپوترمی متوسط، دمای بدن 32 تا 28 درجه سانتی گراد و در هیپوترمی شدید این دما به 27 درجه و کمتر خواهد رسید.
علت افت دمای بدن چیست؟
بدن ما همواره در تلاش است تا با محیط بیرون خود به تعادل برسد. زمانی که تعادل بین گرمای تولیدشده در داخل بدن و گرمای دفع شده از بدن برای مدت طولانی از بین برود، هیپوترمی عارضه قطعی خواهد بود.
هیپوترمی معمولا بعد از مواجهه طولانی مدت با هوای سرد و یا پوشیدن لباس های خیس اتفاق می افتد.
اگرچه مواجهه با هوای سرد باعث هیپوترمی می شود، اما شدت این وضعیت را سن فرد، توده بدنی و حجم چربی بدن، وضعیت سلامتی قلب و عروق، توده عضلانی و مواجهه با هوای سرد تعیین خواهد کرد؛ مثلا در افراد بالاتر از 60 سال معمولا هیپوترمی عارضه رایجی است که معمولا شب ها در حال خواب اتفاق می افتد. کودکان نیز در هنگام خواب معمولا در معرض افت دمای بدن قرار می گیرند که در کودکان پیش دبستانی و نوزادان این وضعیت شایع تر و البته خطرناک تر خواهد بود.
عواملی که منجر به هیپوترمی می شوند
1- سن و سال: همانطور که گفتیم بدن کودکان و افراد مسن ممکن است قادر به تنظیم مناسب دمای خود نباشد. سالمندان مبتلا به بیماری نظیر کم کاری تیروئید و یا پارکینسون بیشتر از سایرین مستعد این وضعیت اند، زیرا این بیماری ها توانایی سیستم بدن برای تنظیم دما را تضعیف می کند.
نوزادان نیز به دلیل حجم کم بدن و بیشتر بودن نسبت سطح به حجم بدنشان، بیشتر در خطر افت دمای بدن قرار دارند. به علاوه آنکه سیستم قلب و عروق، کلیه و سایر اعضای بدن یک نوزاد هنوز کارایی کامل برای برقراری ارتباط با شرایط محیط بیرون را پیدا نکرده است، در حالی که تمام این اندام ها برای برقراری دمای طبیعی بدن دارای اهمیت هستند.
2- وضعیت ذهنی: اختلال در درک موقعیت مکانی و زمانی، تشخیص غلط و اختلالات ذهنی می تواند علت دیگر مواجهه با هیپوترمی باشد. بیماران مبتلا به آلزایمر از این دسته افراد هستند.
3- الکل و مخدر: مصرف این ترکیبات می تواند خطر ابتلا به هیپوترمی را به دو دلیل افزایش دهد: اول آنکه اختلالات ذهنی ناشی از مصرف این ترکیبات می تواند به مواجهه غیر منطقی با سرما منجر شود. از طرف دیگر مصرف الکل و داروهای مشابه می تواند باعث گشاد شدن عروق شود. گشاد شدن عروق نزدیک پوست باعث افزایش دفع گرما از بدن خواهد شد. لذا این دو راه علل اصلی افت دمای بدن در اثر مصرف الکل و مواد مخدر می باشد.
4- برخی بیماری ها نیز منجر به هیپوترمی خواهند شد که عبارتند از:
- بیماران مبتلا به اختلالات هورمونی نظیر بیماری های غده تیروئید، غدد فوق کلیه و غده هیپوفیز و همچنین بیماران مبتلا به نفروپاتی و اختلالات کلیوی (مثل آسیب کلیه در نتیجه دیابت مزمن، مصرف طولانی مدت داروهای مسکن و ...) معمولا احساس کمتر و ضعیف تری نسبت به سرما خواهند داشت. این افراد در محیط های سرد با آنکه بدنشان کاملا افت دما را تجربه می کند، کمتر از افراد سالم احساس ناراحتی می کنند. از این رو احتمال مواجهه با خطرات هیپوترمی شدید در این افراد بیشتر خواهد بود.
- بیماران دارای سابقه سکته و یا تومورهای مغزی به دلیل اختلال در حس سرما در خطر بیشتری برای ابتلا به هیپوترمی قرار دارند.
هیپوتالاموس قسمتی از مغز ماست که مسئولیت اصلی تنظیم دمای بدن را بر عهده دارد. این بخش از مغز با دریافت پیام احساس سرما، سایر اندام ها را برای تنظیم دمای بدن تحریک می کند. اما در بیماران مبتلا به سکته و تومورهای مغزی، بسته به شدت حمله و مناطق درگیر مغزی، کارایی هیپوتالاموس نیز کاهش خواهد یافت.
- همانطور که می دانید در بیشتر موارد وجود عفونت در بدن به صورت تب بروز می کند. اما از طرف دیگر همراهی عفونت با مسمومیت ناشی از باکتری ها و عفونت خون، به جای تب منجر به افت دمای بدن خواهد شد.
- افراد دیابتی که قند خون پایین تری دارند، و یا دیابتی هایی که به دلیل عدم کنترل مناسب قند خون حالت افت قند (هیپوگلیسمی) را تجربه می کنند، بیشتر در معرض هیپوترمی مزمن و یا حملات هیپوترمی قرار خواهند داشت.
5- درمان ها: برخی درمان ها با ایجاد اختلال در تنظیم دمای بدن و افزایش دفع گرما از طریق پوست، خطر هیپوترمی را افزایش خواهند داد. داروهای روانپزشکی، داروهای موثر بر سیستم مغز و اعصاب و نیز داروهای موثر بر وضعیت قلب وعروق و گردش خون از جمله این درمان ها هستند که اندام ها و بخش های اصلی تنظیم دمای بدن را مورد هدف قرار می دهند.
علائم و نشانه های هیپوترمی چگونه اند؟
در موارد خفیف تا متوسط
لرزیدن معمولا اولین نشانه جدی احساس سرما است که خیلی وقت ها افت دما را سرکوب می کند، زیرا باعث ایجاد گرما می شود. در واقع لرزیدن بهترین عارضه هیپوترمی است که به پیشگیری از عوارض خطرناک آن کمک می کند.
نفس کشیدن آرام و سطحی، گیجی و اختلالات حافظه، احساس خواب آلودگی و خستگی، افت فشار خون و ضربان قلب معمولا علائم رایج هیپوترمی خفیف تا متوسط هستند.
در موارد شدید
زمانی که دمای بدن شروع به کاهش می کند، گذشته از احساس سرما و لرزیدن که در برخی موارد ممکن است رخ دهد، عملکرد مغزی اولین تاثیرات را می پذیرد.
خطر خاص و ویژه هیپوترمی گسترش تدریجی آن است و از آنجایی که این تاثیرپذیری مغزی از هیپوترمی منجر به اختلال در تفکر و منطق می گردد، ممکن است که کاملا مورد غفلت قرار بگیرد و فرد نتواند راه حل مناسب برای این وضعیت را بیابد.
کاهش دمای بدن در درجه اول منجر به گرسنگی و خیلی وقت ها تهوع خواهد شد. حتما شما هم احساس افزایش اشتها و پرخوری را در فصل زمستان تجربه کرده اید.
گیجی و خواب آلودگی، اختلال در حرف زدن، بیهوشی و کما می تواند مراحل بعدی هیپوترمی باشد.
فرد دچار هیپوترمی اگر با وجود علائم ذکر شده همچنان در معرض سرما قرار داشته باشد و یا اقدامات لازم جهت بهبود علت اصلی این وضعیت انجام نگیرد، در مرحله بعد معمولا دراز می کشد، به خواب می رود و مرگ عارضه شایع ادامه پیدا کردن این وضعیت خواهد بود.
دمای بدن یک فرد سالم در حالت طبیعی 37 درجه سانتی گراد است، اما در هیپوترمی دمای بدن فرد به 35 درجه سانتی گراد می رسد. البته هیپوترمی نیز مانند سایر شرایط بالینی، درجه بندی شدید تا ضعیف دارد.
در هیپوترمی خفیف دمای بدن بین 33 تا 35 درجه سانتیگراد خواهد بود. در هیپوترمی متوسط، دمای بدن 32 تا 28 درجه سانتی گراد و در هیپوترمی شدید این دما به 27 درجه و کمتر خواهد رسید.
علت افت دمای بدن چیست؟
بدن ما همواره در تلاش است تا با محیط بیرون خود به تعادل برسد. زمانی که تعادل بین گرمای تولیدشده در داخل بدن و گرمای دفع شده از بدن برای مدت طولانی از بین برود، هیپوترمی عارضه قطعی خواهد بود.
هیپوترمی معمولا بعد از مواجهه طولانی مدت با هوای سرد و یا پوشیدن لباس های خیس اتفاق می افتد.
اگرچه مواجهه با هوای سرد باعث هیپوترمی می شود، اما شدت این وضعیت را سن فرد، توده بدنی و حجم چربی بدن، وضعیت سلامتی قلب و عروق، توده عضلانی و مواجهه با هوای سرد تعیین خواهد کرد؛ مثلا در افراد بالاتر از 60 سال معمولا هیپوترمی عارضه رایجی است که معمولا شب ها در حال خواب اتفاق می افتد. کودکان نیز در هنگام خواب معمولا در معرض افت دمای بدن قرار می گیرند که در کودکان پیش دبستانی و نوزادان این وضعیت شایع تر و البته خطرناک تر خواهد بود.
عواملی که منجر به هیپوترمی می شوند
1- سن و سال: همانطور که گفتیم بدن کودکان و افراد مسن ممکن است قادر به تنظیم مناسب دمای خود نباشد. سالمندان مبتلا به بیماری نظیر کم کاری تیروئید و یا پارکینسون بیشتر از سایرین مستعد این وضعیت اند، زیرا این بیماری ها توانایی سیستم بدن برای تنظیم دما را تضعیف می کند.
نوزادان نیز به دلیل حجم کم بدن و بیشتر بودن نسبت سطح به حجم بدنشان، بیشتر در خطر افت دمای بدن قرار دارند. به علاوه آنکه سیستم قلب و عروق، کلیه و سایر اعضای بدن یک نوزاد هنوز کارایی کامل برای برقراری ارتباط با شرایط محیط بیرون را پیدا نکرده است، در حالی که تمام این اندام ها برای برقراری دمای طبیعی بدن دارای اهمیت هستند.
2- وضعیت ذهنی: اختلال در درک موقعیت مکانی و زمانی، تشخیص غلط و اختلالات ذهنی می تواند علت دیگر مواجهه با هیپوترمی باشد. بیماران مبتلا به آلزایمر از این دسته افراد هستند.
لرزیدن معمولا اولین نشانه جدی احساس سرما است که خیلی وقت ها افت دما را سرکوب می کند، زیرا باعث ایجاد گرما می شود. در واقع لرزیدن بهترین عارضه هیپوترمی است که به پیشگیری از عوارض خطرناک آن کمک می کند
3- الکل و مخدر: مصرف این ترکیبات می تواند خطر ابتلا به هیپوترمی را به دو دلیل افزایش دهد: اول آنکه اختلالات ذهنی ناشی از مصرف این ترکیبات می تواند به مواجهه غیر منطقی با سرما منجر شود. از طرف دیگر مصرف الکل و داروهای مشابه می تواند باعث گشاد شدن عروق شود. گشاد شدن عروق نزدیک پوست باعث افزایش دفع گرما از بدن خواهد شد. لذا این دو راه علل اصلی افت دمای بدن در اثر مصرف الکل و مواد مخدر می باشد.
4- برخی بیماری ها نیز منجر به هیپوترمی خواهند شد که عبارتند از:
- بیماران مبتلا به اختلالات هورمونی نظیر بیماری های غده تیروئید، غدد فوق کلیه و غده هیپوفیز و همچنین بیماران مبتلا به نفروپاتی و اختلالات کلیوی (مثل آسیب کلیه در نتیجه دیابت مزمن، مصرف طولانی مدت داروهای مسکن و ...) معمولا احساس کمتر و ضعیف تری نسبت به سرما خواهند داشت. این افراد در محیط های سرد با آنکه بدنشان کاملا افت دما را تجربه می کند، کمتر از افراد سالم احساس ناراحتی می کنند. از این رو احتمال مواجهه با خطرات هیپوترمی شدید در این افراد بیشتر خواهد بود.
- بیماران دارای سابقه سکته و یا تومورهای مغزی به دلیل اختلال در حس سرما در خطر بیشتری برای ابتلا به هیپوترمی قرار دارند.
هیپوتالاموس قسمتی از مغز ماست که مسئولیت اصلی تنظیم دمای بدن را بر عهده دارد. این بخش از مغز با دریافت پیام احساس سرما، سایر اندام ها را برای تنظیم دمای بدن تحریک می کند. اما در بیماران مبتلا به سکته و تومورهای مغزی، بسته به شدت حمله و مناطق درگیر مغزی، کارایی هیپوتالاموس نیز کاهش خواهد یافت.
- همانطور که می دانید در بیشتر موارد وجود عفونت در بدن به صورت تب بروز می کند. اما از طرف دیگر همراهی عفونت با مسمومیت ناشی از باکتری ها و عفونت خون، به جای تب منجر به افت دمای بدن خواهد شد.
- افراد دیابتی که قند خون پایین تری دارند، و یا دیابتی هایی که به دلیل عدم کنترل مناسب قند خون حالت افت قند (هیپوگلیسمی) را تجربه می کنند، بیشتر در معرض هیپوترمی مزمن و یا حملات هیپوترمی قرار خواهند داشت.
5- درمان ها: برخی درمان ها با ایجاد اختلال در تنظیم دمای بدن و افزایش دفع گرما از طریق پوست، خطر هیپوترمی را افزایش خواهند داد. داروهای روانپزشکی، داروهای موثر بر سیستم مغز و اعصاب و نیز داروهای موثر بر وضعیت قلب وعروق و گردش خون از جمله این درمان ها هستند که اندام ها و بخش های اصلی تنظیم دمای بدن را مورد هدف قرار می دهند.
علائم و نشانه های هیپوترمی چگونه اند؟
در موارد خفیف تا متوسط
لرزیدن معمولا اولین نشانه جدی احساس سرما است که خیلی وقت ها افت دما را سرکوب می کند، زیرا باعث ایجاد گرما می شود. در واقع لرزیدن بهترین عارضه هیپوترمی است که به پیشگیری از عوارض خطرناک آن کمک می کند.
نفس کشیدن آرام و سطحی، گیجی و اختلالات حافظه، احساس خواب آلودگی و خستگی، افت فشار خون و ضربان قلب معمولا علائم رایج هیپوترمی خفیف تا متوسط هستند.
در موارد شدید
زمانی که دمای بدن شروع به کاهش می کند، گذشته از احساس سرما و لرزیدن که در برخی موارد ممکن است رخ دهد، عملکرد مغزی اولین تاثیرات را می پذیرد.
خطر خاص و ویژه هیپوترمی گسترش تدریجی آن است و از آنجایی که این تاثیرپذیری مغزی از هیپوترمی منجر به اختلال در تفکر و منطق می گردد، ممکن است که کاملا مورد غفلت قرار بگیرد و فرد نتواند راه حل مناسب برای این وضعیت را بیابد.
کاهش دمای بدن در درجه اول منجر به گرسنگی و خیلی وقت ها تهوع خواهد شد. حتما شما هم احساس افزایش اشتها و پرخوری را در فصل زمستان تجربه کرده اید.
گیجی و خواب آلودگی، اختلال در حرف زدن، بیهوشی و کما می تواند مراحل بعدی هیپوترمی باشد.
فرد دچار هیپوترمی اگر با وجود علائم ذکر شده همچنان در معرض سرما قرار داشته باشد و یا اقدامات لازم جهت بهبود علت اصلی این وضعیت انجام نگیرد، در مرحله بعد معمولا دراز می کشد، به خواب می رود و مرگ عارضه شایع ادامه پیدا کردن این وضعیت خواهد بود.
الهه گودرزی
بخش سلامت تبیان