شاید برای شما اتفاق افتاده باشد وقتی می‌خواهید از منزل خارج شوید بارها شیر گاز یا سیم اتو را چك كنید. این بررسی‌كردن‌ها در حد عادی مشكلی نیست، اما اگر تداوم یابد و كاری انجام شده را مدام بررسی كنید كه آیا درست انجام داده‌اید یا نه، آن گاه اختلال روانی محسوب می‌شود كه روان‌شناسان به آن وسواس فكری می‌گویند.
وسواس فكری یعنی مدام تصور می‌كنید كاری را انجام نداده‌اید و مدام با خود تكرار می‌كنید كه فلان كار را انجام دهید. این فكرها چنان فرد را پریشان می‌كند كه دچار اضطراب و استرس می‌شود و از انجام كارهای روزمره باز می‌ماند.
وسواس فكری فقط سوژه مورد علاقه روان‌شناس‌ها نیست و برای جامعه‌شناس‌ها و مدیران اقتصادی هم اهمیت دارد، چرا كه فكرهای مسموم بازده كاری جامعه را پایین می‌آورد و فرد را خسته و ناتوان می‌كند در واقع تعادل فرد به هم می‌خورد و او را در سازگاری با محیط دچار مشكل می‌كند.
معمولا كسانی كه درگیر فكرهای مزاحم می‌شوند ترجیح می‌دهند پریشانی و مشكل و ناراحتی خود را به عنوان یك مساله خصوصی، پنهان نگه دارند و گاهی چند ساعت را دور از چشم دیگران صرف افكار یا كارهای مخفیانه خود كنند كه این می‌تواند خطرناك باشد.
تحقیقات نشان می‌دهد بین یك تا 3 درصد جامعه به اختلال وسواس فكری ـ عملی مبتلا هستند. مبتلایان به این نكته واقفند كه ترس و اضطراب آنان معنا ندارد و منطقی نیست، اما در عین حال آن را بسیار واقعی، شدید و جدی تجربه می‌كنند و به این ترتیب از عملكردشان كاسته می‌شود.
آنها چه جور آدم‌هایی هستند؟
وسواس فكری موضوعات مختلفی را در بر می‌گیرد، مثلا ممكن است كسی این فكر به ذهنش برسد كه نكند من تصادف كنم برای همین به خیابان نمی‌رود یا سوار ماشینش نمی‌شود یا این كه مدام استرس دارد فرزندش كه در مدرسه است دچار حادثه شود. این افراد به جزئیات توجه دقیق دارند و كارها را تكرار و به طور مكرر اشتباه احتمالی را كنترل می‌كنند.
آنها نمی‌توانند ارتباط خوبی با دیگران برقرار كنند و دائم اضطراب دارند كاری را كه در ذهنشان است، انجام دهند. جالب است بدانید این افراد نمی‌توانند براحتی از اشیای قدیمی دل بكنند زیرا تصور می‌كنند شاید در آینده بتوانند از آنها استفاده كنند.
من عاشق اول شدنم!
برخی از كسانی كه دچار وسواس فكری هستند همیشه دوست دارند اول باشند؛ در مدرسه، در محیط كار و همه جا احساس رقابت می‌كنند و همین موضوع آنها را آزار می‌دهد چون برای اول‌شدن بسیار تلاش می‌كنند و آسیب می‌بینند.
نمونه این موضوع، دختر بیست‌و‌هشت ساله‌ای است كه به دكتر فریبرز صفی، روان‌شناس مراجعه كرده است. صفی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: دختر جوان بشدت دچار وسواس فكری بود و این موضوع سبب افسردگی او شده بود، چون نمی‌توانست هیچ كاری انجام دهد. این دختر از كودكی در خانواده آموخته بود باید نفر اول و الگو باشد و تا اتمام دوره دبیرستان این موضوع ادامه داشت. این موضوع سبب شده بود تا در كنكور هم دنبال رتبه تك‌رقمی باشد و برای همین با وجود شرایط نامناسب اقتصادی در كلاس‌های مختلف كنكور شركت كرد و چند سال پشت كنكور ماند. سرانجام خسته شد و پس از پنج سال به یك رشته معمولی راضی شد، اما همیشه عذاب وجدان داشت و اعتماد به نفسش را از دست داد.
صفی ادامه می‌دهد: متاسفانه خانواده در وسواس فكری این دختر نقش مهمی داشته و او را تشویق كرده است، لذا او تصور نمی‌كرده این وسواس فكری یك بیماری است تا این كه این وسواس‌ها او را از زندگی روزمره جدا كرده و سبب انزوای او شده بود. او نمی‌تواند براحتی وارد جامعه شود و ارتباط كلامی برقرار كند چون دائم در ذهن خود كار ناتمامی دارد كه باید انجام دهد و دائم خود را در عرصه رقابت می‌بیند.
باردارهایی با فكرهای عجیب
به گفته صفی، مشكل اصلی بیماری وسواس فكری، وجود فكر و عملی مكرر است. گاهی این فكر و عمل به حدی شدید است كه رنج و ناراحتی زیادی برای فرد بیمار و اطرافیان او به وجود می‌آورد و موجب اتلاف وقت می‌شود. زنان در دوران حاملگی بیشتر دچار این بیماری می‌شوند چون در این دوران نگرانی‌شان بیشتر است و ذهنشان مشغول به افكاری است كه در آینده به آنها آسیب می‌رساند. این بیماران قادر به تصمیم‌گیری نبوده و مردد هستند؛ آنان در خرید مشكل دارند. به‌طور مثال چند بار به فروشگاه مراجعه می‌كنند تا جنسی را بخرند و ممكن است نخرند.
مبتلایان دچار یك احساس یا اندیشه حكم‌كننده و مزاحم هستند؛ این افكار به مرحله عملی‌شدن نمی‌رسد و فقط احساس نگرانی دارند. همچنین این وسواس فكری سبب می‌شود فرد در محیط كار در انجام كارها مشكوك باشد و دائم تصور كند كاری را كه به او محول‌شده به درستی انجام نداده است؛ بنابر این رفتارش به همكارانش هم آسیب می‌رساند و روابط او را با دیگران دچار خدشه می‌كند.
خود و بقیه را گول می‌زنند
گاهی برخی افراد دچار این بیماری هستند، اما آن را انكار می‌كنند و در توجیه كارشان عنوان می‌كنند فراموش می‌كنند در حالی كه صفی در این باره می‌گوید: فراموش كردن تفاوت زیادی با وسواس فكری دارد، گاهی شما فراموش می‌كنید هنگام خروج از خانه پنجره را بسته‌اید یا نه، در این صورت قبل از بیرون رفتن دوباره پنجره را چك می‌كنید، اما این برای یك بار اتفاق می‌افتد نه این كه بارها این كار را انجام دهید تا جایی كه توان شما گرفته شود و دیگر از بیرون رفتن صرف نظر كنید یا این كه بیرون از منزل دائم به این فكر باشید كه آیا پنجره را بسته‌اید یا نه و نتوانید كارتان را بدرستی و با تمركز انجام دهید.
البته كسانی كه در كودكی ناامنی را تجربه كرده باشند هم ممكن است دچار وسواس فكری شوند. آنها اضطراب جدایی دارند و در برابر تغییر مقاوم هستند. همچنین اهل ریسك نبودن، دودلی، افكار خرافی و دلبستگی زیاد به كار، از دیگر ویژگی‌های این افراد است.
فكرهای بد، دشمن زندگی خانوادگی
وسواس فكری می‌تواند بشدت به خانواده آسیب برساند زیرا این وسواس به شك و تردید تبدیل می‌شود كه برای خود فرد و اطرافیان او خطرناك است. مثلا گاهی در ذهن یكی از زوجین این افكار كه نكند كارم را درست انجام نداده‌ام یا این كه در بیرون از خانه ممكن است اتفاقی برای همسرم بیفتد، شكل می‌گیرد و او را آزار می‌دهد و از این رو روابط دچار خدشه می‌شود. البته گاهی این افكار دچار سوءظن و بدبینی هم می‌شود و مدام یكی از زوجین افكار وسواسی در مورد همسر خود دارد كه او را مشكوك می‌كند.
صفی اظهار می‌كند: اگر یكی از زوج‌ها دچار وسواس فكری است حتما باید پیش از بچه‌دارشدن آن را درمان كند چون تحقیقات نشان می‌دهد این بیماری می‌تواند ژنتیكی هم باشد.
راه نجاتی هست؟
كسانی كه درگیر فكرهای مزاحم و تكرارشونده هستند از نظر ظاهر با سایر افراد هیچ تفاوتی ندارند، اما مشكل روحی‌شان كاركرد آنها را كاهش می‌دهد و باعث می‌شود نتوانند مسئولیت‌هایشان را بدرستی انجام دهند، چون یك فكر چنان آنها را درگیر می‌كند كه خسته می‌شوند و توانایی انجام كارهای روزمره خود را ندارند. شاید كسی كه با شما كار می‌كند دچار این بیماری باشد، او با شما صحبت می‌كند و در كنار شماست، اما ذهن او درگیر كار دیگری است و درصدد فرصتی است تا آن را انجام دهد، برای همین تمركز ندارد و به‌خوبی از عهده كاری كه به او واگذار شده بخوبی بر نمی‌آید. آنها از زندگی لذت نمی‌برند و نمی‌توانند ارتباط خوبی با دیگران برقرار كنند.
وی با بیان این كه این افراد در اطراف ما زیاد هستند، می‌افزاید: البته این بیماری درجه دارد و اگر شدت یابد می‌تواند آسیب‌زا باشد.
برای درمان این بیماری، روان‌شناسان دارودرمانی را هم تجویز می‌كنند، اما بهترین شیوه مراجعه به مشاوری است كه با صحبت بتواند فرد را از شر وسواس فكری نجات دهد. این بیماری زمانی بهتر درمان می‌شود كه فرد نسبت به وسواس فكری خود آگاهی داشته باشد و بداند در آینده این موضوع برای او خطرناك می‌شود.
همچنین كاهش گوشه‌نشینی و اجتماعی‌بودن، افزایش اعتماد به نفس، اندیشیدن به زمان حال و فعالیت‌های بدنی و ورزش منظم می‌تواند چند راه پیشگیری این بیماری باشد. البته خانواده هم بی‌تاثیر نیست و اعمال حمایت بیش از حد، توقعات و حساسیت زیاد سبب می‌شود كودكان در این خانواده‌ها دچار اضطراب و وسواس فكری شوند.
روان‌شناسان توصیه می‌كنند برای مقابله با این افكار خود را مشغول به كاری كنید مثلا وقتی این افكار وسواسی به سراغ شما می‌آید ذهن خود را به چیز دیگری معطوف كنید، مطالعه كنید یا این كه فیلم ببینید كه این كار نیاز به مهارت فراوانی دارد تا فرد دچار اضطراب نشود.
راه‌حل‌هایی هم كه صفی پیشنهاد می‌كند، می‌تواند برای درمان این بیماری موثر باشد: برنامهریزی كنید كه زمان فكركردن درباره موضوع وسواس، ساعت خاصی باشد و در طول روز هرگاه افكار وسواسی به ذهنتان آمد، به خودتان بگویید زمان فكركردن فلان ساعت مقرر است، به مرور از زمان فكر كردن به آن افكار بكاهید تا این كه این زمان به صفر برسد و همچنین هر روز به خود تلقین كنید «من قادرم افكار وسواسی‌ام را كنار بگذارم»؛ زیرا تلقین یكی از راههای مبارزه با افكار منفی است و وسواس فكری نیز چیزی جز تكرار فكرهای منفی و مزاحم نیست.
>> جام جم/ زهرا تالانی
وسواس فكری یعنی مدام تصور می‌كنید كاری را انجام نداده‌اید و مدام با خود تكرار می‌كنید كه فلان كار را انجام دهید. این فكرها چنان فرد را پریشان می‌كند كه دچار اضطراب و استرس می‌شود و از انجام كارهای روزمره باز می‌ماند.
وسواس فكری فقط سوژه مورد علاقه روان‌شناس‌ها نیست و برای جامعه‌شناس‌ها و مدیران اقتصادی هم اهمیت دارد، چرا كه فكرهای مسموم بازده كاری جامعه را پایین می‌آورد و فرد را خسته و ناتوان می‌كند در واقع تعادل فرد به هم می‌خورد و او را در سازگاری با محیط دچار مشكل می‌كند.
معمولا كسانی كه درگیر فكرهای مزاحم می‌شوند ترجیح می‌دهند پریشانی و مشكل و ناراحتی خود را به عنوان یك مساله خصوصی، پنهان نگه دارند و گاهی چند ساعت را دور از چشم دیگران صرف افكار یا كارهای مخفیانه خود كنند كه این می‌تواند خطرناك باشد.
تحقیقات نشان می‌دهد بین یك تا 3 درصد جامعه به اختلال وسواس فكری ـ عملی مبتلا هستند. مبتلایان به این نكته واقفند كه ترس و اضطراب آنان معنا ندارد و منطقی نیست، اما در عین حال آن را بسیار واقعی، شدید و جدی تجربه می‌كنند و به این ترتیب از عملكردشان كاسته می‌شود.
آنها چه جور آدم‌هایی هستند؟
وسواس فكری موضوعات مختلفی را در بر می‌گیرد، مثلا ممكن است كسی این فكر به ذهنش برسد كه نكند من تصادف كنم برای همین به خیابان نمی‌رود یا سوار ماشینش نمی‌شود یا این كه مدام استرس دارد فرزندش كه در مدرسه است دچار حادثه شود. این افراد به جزئیات توجه دقیق دارند و كارها را تكرار و به طور مكرر اشتباه احتمالی را كنترل می‌كنند.
آنها نمی‌توانند ارتباط خوبی با دیگران برقرار كنند و دائم اضطراب دارند كاری را كه در ذهنشان است، انجام دهند. جالب است بدانید این افراد نمی‌توانند براحتی از اشیای قدیمی دل بكنند زیرا تصور می‌كنند شاید در آینده بتوانند از آنها استفاده كنند.
من عاشق اول شدنم!
برخی از كسانی كه دچار وسواس فكری هستند همیشه دوست دارند اول باشند؛ در مدرسه، در محیط كار و همه جا احساس رقابت می‌كنند و همین موضوع آنها را آزار می‌دهد چون برای اول‌شدن بسیار تلاش می‌كنند و آسیب می‌بینند.
نمونه این موضوع، دختر بیست‌و‌هشت ساله‌ای است كه به دكتر فریبرز صفی، روان‌شناس مراجعه كرده است. صفی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: دختر جوان بشدت دچار وسواس فكری بود و این موضوع سبب افسردگی او شده بود، چون نمی‌توانست هیچ كاری انجام دهد. این دختر از كودكی در خانواده آموخته بود باید نفر اول و الگو باشد و تا اتمام دوره دبیرستان این موضوع ادامه داشت. این موضوع سبب شده بود تا در كنكور هم دنبال رتبه تك‌رقمی باشد و برای همین با وجود شرایط نامناسب اقتصادی در كلاس‌های مختلف كنكور شركت كرد و چند سال پشت كنكور ماند. سرانجام خسته شد و پس از پنج سال به یك رشته معمولی راضی شد، اما همیشه عذاب وجدان داشت و اعتماد به نفسش را از دست داد.
صفی ادامه می‌دهد: متاسفانه خانواده در وسواس فكری این دختر نقش مهمی داشته و او را تشویق كرده است، لذا او تصور نمی‌كرده این وسواس فكری یك بیماری است تا این كه این وسواس‌ها او را از زندگی روزمره جدا كرده و سبب انزوای او شده بود. او نمی‌تواند براحتی وارد جامعه شود و ارتباط كلامی برقرار كند چون دائم در ذهن خود كار ناتمامی دارد كه باید انجام دهد و دائم خود را در عرصه رقابت می‌بیند.
باردارهایی با فكرهای عجیب
به گفته صفی، مشكل اصلی بیماری وسواس فكری، وجود فكر و عملی مكرر است. گاهی این فكر و عمل به حدی شدید است كه رنج و ناراحتی زیادی برای فرد بیمار و اطرافیان او به وجود می‌آورد و موجب اتلاف وقت می‌شود. زنان در دوران حاملگی بیشتر دچار این بیماری می‌شوند چون در این دوران نگرانی‌شان بیشتر است و ذهنشان مشغول به افكاری است كه در آینده به آنها آسیب می‌رساند. این بیماران قادر به تصمیم‌گیری نبوده و مردد هستند؛ آنان در خرید مشكل دارند. به‌طور مثال چند بار به فروشگاه مراجعه می‌كنند تا جنسی را بخرند و ممكن است نخرند.
مبتلایان دچار یك احساس یا اندیشه حكم‌كننده و مزاحم هستند؛ این افكار به مرحله عملی‌شدن نمی‌رسد و فقط احساس نگرانی دارند. همچنین این وسواس فكری سبب می‌شود فرد در محیط كار در انجام كارها مشكوك باشد و دائم تصور كند كاری را كه به او محول‌شده به درستی انجام نداده است؛ بنابر این رفتارش به همكارانش هم آسیب می‌رساند و روابط او را با دیگران دچار خدشه می‌كند.
خود و بقیه را گول می‌زنند
گاهی برخی افراد دچار این بیماری هستند، اما آن را انكار می‌كنند و در توجیه كارشان عنوان می‌كنند فراموش می‌كنند در حالی كه صفی در این باره می‌گوید: فراموش كردن تفاوت زیادی با وسواس فكری دارد، گاهی شما فراموش می‌كنید هنگام خروج از خانه پنجره را بسته‌اید یا نه، در این صورت قبل از بیرون رفتن دوباره پنجره را چك می‌كنید، اما این برای یك بار اتفاق می‌افتد نه این كه بارها این كار را انجام دهید تا جایی كه توان شما گرفته شود و دیگر از بیرون رفتن صرف نظر كنید یا این كه بیرون از منزل دائم به این فكر باشید كه آیا پنجره را بسته‌اید یا نه و نتوانید كارتان را بدرستی و با تمركز انجام دهید.
البته كسانی كه در كودكی ناامنی را تجربه كرده باشند هم ممكن است دچار وسواس فكری شوند. آنها اضطراب جدایی دارند و در برابر تغییر مقاوم هستند. همچنین اهل ریسك نبودن، دودلی، افكار خرافی و دلبستگی زیاد به كار، از دیگر ویژگی‌های این افراد است.
فكرهای بد، دشمن زندگی خانوادگی
وسواس فكری می‌تواند بشدت به خانواده آسیب برساند زیرا این وسواس به شك و تردید تبدیل می‌شود كه برای خود فرد و اطرافیان او خطرناك است. مثلا گاهی در ذهن یكی از زوجین این افكار كه نكند كارم را درست انجام نداده‌ام یا این كه در بیرون از خانه ممكن است اتفاقی برای همسرم بیفتد، شكل می‌گیرد و او را آزار می‌دهد و از این رو روابط دچار خدشه می‌شود. البته گاهی این افكار دچار سوءظن و بدبینی هم می‌شود و مدام یكی از زوجین افكار وسواسی در مورد همسر خود دارد كه او را مشكوك می‌كند.
صفی اظهار می‌كند: اگر یكی از زوج‌ها دچار وسواس فكری است حتما باید پیش از بچه‌دارشدن آن را درمان كند چون تحقیقات نشان می‌دهد این بیماری می‌تواند ژنتیكی هم باشد.
راه نجاتی هست؟
كسانی كه درگیر فكرهای مزاحم و تكرارشونده هستند از نظر ظاهر با سایر افراد هیچ تفاوتی ندارند، اما مشكل روحی‌شان كاركرد آنها را كاهش می‌دهد و باعث می‌شود نتوانند مسئولیت‌هایشان را بدرستی انجام دهند، چون یك فكر چنان آنها را درگیر می‌كند كه خسته می‌شوند و توانایی انجام كارهای روزمره خود را ندارند. شاید كسی كه با شما كار می‌كند دچار این بیماری باشد، او با شما صحبت می‌كند و در كنار شماست، اما ذهن او درگیر كار دیگری است و درصدد فرصتی است تا آن را انجام دهد، برای همین تمركز ندارد و به‌خوبی از عهده كاری كه به او واگذار شده بخوبی بر نمی‌آید. آنها از زندگی لذت نمی‌برند و نمی‌توانند ارتباط خوبی با دیگران برقرار كنند.
وی با بیان این كه این افراد در اطراف ما زیاد هستند، می‌افزاید: البته این بیماری درجه دارد و اگر شدت یابد می‌تواند آسیب‌زا باشد.
برای درمان این بیماری، روان‌شناسان دارودرمانی را هم تجویز می‌كنند، اما بهترین شیوه مراجعه به مشاوری است كه با صحبت بتواند فرد را از شر وسواس فكری نجات دهد. این بیماری زمانی بهتر درمان می‌شود كه فرد نسبت به وسواس فكری خود آگاهی داشته باشد و بداند در آینده این موضوع برای او خطرناك می‌شود.
همچنین كاهش گوشه‌نشینی و اجتماعی‌بودن، افزایش اعتماد به نفس، اندیشیدن به زمان حال و فعالیت‌های بدنی و ورزش منظم می‌تواند چند راه پیشگیری این بیماری باشد. البته خانواده هم بی‌تاثیر نیست و اعمال حمایت بیش از حد، توقعات و حساسیت زیاد سبب می‌شود كودكان در این خانواده‌ها دچار اضطراب و وسواس فكری شوند.
روان‌شناسان توصیه می‌كنند برای مقابله با این افكار خود را مشغول به كاری كنید مثلا وقتی این افكار وسواسی به سراغ شما می‌آید ذهن خود را به چیز دیگری معطوف كنید، مطالعه كنید یا این كه فیلم ببینید كه این كار نیاز به مهارت فراوانی دارد تا فرد دچار اضطراب نشود.
راه‌حل‌هایی هم كه صفی پیشنهاد می‌كند، می‌تواند برای درمان این بیماری موثر باشد: برنامهریزی كنید كه زمان فكركردن درباره موضوع وسواس، ساعت خاصی باشد و در طول روز هرگاه افكار وسواسی به ذهنتان آمد، به خودتان بگویید زمان فكركردن فلان ساعت مقرر است، به مرور از زمان فكر كردن به آن افكار بكاهید تا این كه این زمان به صفر برسد و همچنین هر روز به خود تلقین كنید «من قادرم افكار وسواسی‌ام را كنار بگذارم»؛ زیرا تلقین یكی از راههای مبارزه با افكار منفی است و وسواس فكری نیز چیزی جز تكرار فكرهای منفی و مزاحم نیست.
>> جام جم/ زهرا تالانی