درد یا فشردگی در سینه احساس می کنید، نفس تنگی دارید، نمی توانید به درستی بخوابید، تپش قلب و خستگی عمومی و ناتوانی در انجام فعالیت های روزمره آزارتان می دهد؛ وقتی دریچه یا دریچه های قلب بیمار می شود و توانایی کارکرد آن ها کاهش می یابد، فرد با این علائم مواجه است.
عدم مراجعه به موقع فرد به پزشک اوقات طلایی را برای درمان دریچه از بین می برد، حال آن که پزشک می تواند بیماری دریچه ای را به وسیله پرسیدن علائم بیماری، شنیدن صدای قلب و انجام آزمایش ها تشخیص دهد.
بیماری های دریچه قلب قابل پیشگیری و درمان است و با اطلاع رسانی می توان بسیاری از افرادی که دچار بیماری دریچه ای هستند قبل از این که به مرحله حاد برسند، نجات داد.
دکتر سید سعید حسینی، قائم مقام بیمارستان شهید رجایی و جراح قلب و عروق در خصوص بیماری دریچه و جراحی دریچه می گوید: بیماری های دریچه ای قلب، بیماری هایی هستند که با درگیر کردن بافت دریچه ها بر عملکرد آن ها تاثیر می گذارند. دریچه ها در راستای عملکرد تلمبه ای قلب نقش اساسی ایفا کرده و از برگشت خون جلوگیری به عمل می آورند. هر گونه اختلال عملکردی این دریچه ها می تواند موجب افزایش بار بر عملکرد قلب شود اگر این اختلالات عملکردی کم یا حتی متوسط باشند قلب آن را تحمل می کند ولی اگر به تدریج شدیدتر شود طی سال ها به قلب فشار آورده و در یک کلمه موجب خراب شدن آن می شود.
اختلالات عملکردی دریچه های قلب ابتدا هیچ گونه علامتی در بیمار ایجاد نمی کند ولی با پیشرفت بیماری، بیمار تحملش به فعالیت های فیزیکی مانند ورزش یا بالا رفتن از پله کم می شود و در آخر طیف، تنگی نفس حتی در حالت استراحت و احساس خفگی در خواب است. دکتر حسینی در این خصوص می گوید: تصور کنید، قلب را به 2 قسمت چپ و راست تقسیم کنیم، سمت راست قلب وظیفه رساندن خون به ریه ها را جهت اکسیژنه شدن بر عهده دارد. در سمت راست قلب 2 دریچه 3 لتی (تریکوسپید) و دریچه ریوی وجود دارد.
سمت چپ قلب وظیفه رساندن خون اکسیژنه به تمام بافت های قلب با فشار بالاتر (حدود 4 تا 5 برابر سمت راست قلب ) را به عهده دارد. در سمت چپ قلب 2 دریچه بسیار مهم میترال و آئورت قرار دارند. دریچه های قلب با توجه به این که در هر ضربان یک بار باز و بسته می شوند، اگر به طور متوسط 70 بار ضربان قلب در دقیقه باشد در طول عمر 70 ساله حدودا 2 میلیارد و پانصد میلیون بار باز و بسته می شوند.
90 درصد دریچه ها، قابل ترمیم
دکتر حسینی، روماتیسم قلبی را شایع ترین بیماری دریچه ای قلب در ایران نام می برد و دلیل این بیماری را این طور عنوان می کند که بیماری روماتیسم قلبی در اثر عدم درمان مناسب و به موقع یک گلودرد چرکی ساده ایجاد می شود. معمولا سن ابتلا 10 تا 12 سالگی است ولی سن بروز بیماری و علامت دار شدن حدود 30 سالگی است و موجب تنگ شدن دریچه ها مخصوصا دریچه میترال می شود و گاهی 2 دریچه میترال و آئورت را درگیر کرده و حتی 3 دریچه را هم در بعضی از بیماران تخریب می کند. سال ها است که تنگی دریچه میترال البته به شرطی که بیش از حد ضخیم و استخوانی (کلسیفیه) نشده باشد با بالون زدن بدون عمل جراحی از طریق آنژیوگرافی قابل درمان است.
وی با اشاره به دیگر بیماری های دریچه ای قلب، می افزاید: دژنراتیو، بیماری دریچه ای است که با افزایش سن معمولا بالای 65 سال دریچه های قلب مخصوصا آئورت استخوانی(کلسیفیه) شده و درصورتی که شدت تنگی زیاد باشد نیاز به عمل جراحی پیدا می کند، البته اگر آئورت ناهنجاری مادرزادی داشته باشد، مثلا به جای این که 3 لت (leaflet) داشته باشد 2 لت داشته باشد، ممکن است در سن 40 تا 45 سالگی نیاز به عمل پیدا کنند.
بیماری میگزوماتو
از دیگر بیماری های دریچه ای قلب، بیماری میگزوماتو دریچه میترال است. به خاطر عدم وجود مناسب کلاژن در بافت دریچه میترال، این دریچه ضخیم شده و طی زمان موجب نارسایی دریچه می شود.
وی می گوید: در بیش از 90 درصد این بیماران، دریچه قابل ترمیم است. در موارد بسیار نادری عفونت می تواند دریچه های قلبی را درگیر و موجب نارسایی آن ها شود. معمولا این اتفاق در کسانی می افتد که بیماری زمینه ای دریچه ای و در نتیجه نارسایی دریچه داشته و در زمانی که میکروب وارد بدن می شود مانند کشیدن دندان این میکروب ها موجب این عفونت می شوند. در بیماری دریچه ای مانند سایر بیماری ها علل مادرزادی مسبب درصد کمی از این بیماری است.
دریچه فلزی یا غیرفلزی؟
هنگامی که قلب نیاز به جراحی پیدا می کند، لازم است، قلب را از حرکت کردن متوقف کنیم. در این حالت باید از دستگاه پمپ قلب و ریه در این مدت استفاده کرده تا خون رسانی به اعضای بدن را هنگام عمل جراحی قلب به عهده بگیرد و بعد از اتمام عمل مجددا بیمار را از دستگاه پمپ قلب و ریه جدا کنیم.
لازم به ذکر است که با پیشرفت علم، بهبود روش های جراحی و استفاده از روش های مانیتورکردن دقیق تر، خطر استفاده از این دستگاه پمپ قلب و ریه به صفر نزدیک شده است. پس تمام اعمال جراحی قلب روی دریچه های قلب الزاما عمل جراحی قلب باز هستند البته ممکن است نوع برش قفسه سینه متفاوت باشد که می تواند با مشورت پزشک جراح قلب در صورت امکان نوع برش کوچک تر را انتخاب کرد. دکتر حسینی با اشاره به چگونگی جراحی قلب باز، ترمیم و تعویض دریچه را 2 نوع جراحی دریچه های قلب نام می برد و می گوید: در تعویض دریچه ما 3 نوع دریچه داریم، 1- فلزی، 2- بیوپروتز و 3- هموگرافت. دریچه های فلزی عمر بسیار بالایی دارند شاید این تنها حُسن آن ها باشد، در عوض مسائلی را به دنبال خود دارند، مهم ترین آن ها این که بیمار مادام العمر باید داروی ضد انعقاد خون مصرف کند.
در صورت عدم استفاده روی آن لخته ایجاد شده که اگر لخته در عروق بدن آمبولی کند، سکته مغزی رخ می دهد و در ضمن خود دریچه هم دچار اختلال عملکرد شده که اکثرا نیاز به عمل مجدد جراحی قلب باز خواهد داشت ولی درصورت مصرف صحیح داروی خوراکی ضد انعقاد و چک کردن آزمایش، احتمال بروز این عارضه به کمتر از یک درصد در سال می رسد. یکی از نکات دیگر در مورد دریچه های فلزی، صدایی است که تولید می کنند که البته طی چند ماه اول بعد از عمل بیمار به آن عادت می کند.
این جراح دسته دیگری از دریچه ها را، دریچه های بیولوژیک (بیوپروتزها) نام می برد که از بافت های حیوانی درست می شود و معمولا 3 تا 6 ماه بعد از عمل فقط نیاز به مصرف داروی ضد انعقاد داشته و بعد از آن بیمار در واقع یک فرد عادی محسوب می شود و هیچ گونه صدایی هم تولید نمی کند، فقط یک عیب عمده دارد و آن هم این که بعد از مدتی بین 15 تا 20 سال دچار اختلال عملکرد شده و نیاز به تعویض مجدد خواهند داشت. دسته سوم دریچه ها، دریچه های هموگرافت انسانی است، این دریچه ها فقط در موارد خاصی مثل بیماری های مادرزادی قلب یا اندوکاردیت دریچه ای، کاربرد دارد.
وارفارین
ترمیم یا تعویض؟
دکتر حسینی عمل ترمیم دریچه را نسبت به تعویض دریچه دارای ارجحیت می داند و معتقد است که درصورت ترمیم موفق، بیمار دیگر بیمار محسوب نمی شود و در این مورد عنوان می کند: ترمیم دریچه نوعی درمان قطعی است و بیمار کامل درمان می شود. در صورتی که تعویض دریچه در واقع تعویض یک بیماری با یک بیماری دیگر است. ترمیم موفق حداکثر 3 تا 6 ماه نیاز به خوردن داروی ضد انعقاد دارد، صدا ندارد و عملکرد قلب را بر خلاف تعویض دریچه تضعیف نمی کند. وی می افزاید: با روش های جدید ترمیم بسیاری از بیماری های دریچه ای قلب در اکثریت قریب به اتفاق نیاز به عمل مجدد نخواهند داشت. در بیماری های پیشرفته دریچه ای مخصوصا اگر به علت مشکل دریچه میترال، قلب شدیدا ضعیف شده باشد و فقط در صورتی می توان با عمل جراحی به بیمار کمک کرد که جراح بتواند آن دریچه را ترمیم کند.
وی در پاسخ به سؤال ما که عده ای از پزشکان معتقدند که مصرف وارفارین با سبزیجات تداخل دارد، می گوید: در سبزیجات ویتامین k وجود دارد و این ویتامین اثر وارفارین را کم می کند. ممکن است اگر بیش از حد مواد‌غذایی حاوی ویتامین k را مصرف کنیم اثر دارو در بدن کم شود و احتمال ایجاد لخته خون در بدن بیشتر می شود بعضی اشتباها بر این عقیده هستند که افرادی که قرص ضد انعقاد وارفارین می خورند باید از مصرف سبزیجات خودداری کنند اما نکته ای که وجود دارد این است که در زمان مصرف وارفارین یک سری محدودیت‌های غذایی باید رعایت شود و می توانند سبزیجات مصرف کنند اما باید برنامه منظم و معینی داشته باشند.
همشهری
عدم مراجعه به موقع فرد به پزشک اوقات طلایی را برای درمان دریچه از بین می برد، حال آن که پزشک می تواند بیماری دریچه ای را به وسیله پرسیدن علائم بیماری، شنیدن صدای قلب و انجام آزمایش ها تشخیص دهد.
بیماری های دریچه قلب قابل پیشگیری و درمان است و با اطلاع رسانی می توان بسیاری از افرادی که دچار بیماری دریچه ای هستند قبل از این که به مرحله حاد برسند، نجات داد.
دکتر سید سعید حسینی، قائم مقام بیمارستان شهید رجایی و جراح قلب و عروق در خصوص بیماری دریچه و جراحی دریچه می گوید: بیماری های دریچه ای قلب، بیماری هایی هستند که با درگیر کردن بافت دریچه ها بر عملکرد آن ها تاثیر می گذارند. دریچه ها در راستای عملکرد تلمبه ای قلب نقش اساسی ایفا کرده و از برگشت خون جلوگیری به عمل می آورند. هر گونه اختلال عملکردی این دریچه ها می تواند موجب افزایش بار بر عملکرد قلب شود اگر این اختلالات عملکردی کم یا حتی متوسط باشند قلب آن را تحمل می کند ولی اگر به تدریج شدیدتر شود طی سال ها به قلب فشار آورده و در یک کلمه موجب خراب شدن آن می شود.
اختلالات عملکردی دریچه های قلب ابتدا هیچ گونه علامتی در بیمار ایجاد نمی کند ولی با پیشرفت بیماری، بیمار تحملش به فعالیت های فیزیکی مانند ورزش یا بالا رفتن از پله کم می شود و در آخر طیف، تنگی نفس حتی در حالت استراحت و احساس خفگی در خواب است. دکتر حسینی در این خصوص می گوید: تصور کنید، قلب را به 2 قسمت چپ و راست تقسیم کنیم، سمت راست قلب وظیفه رساندن خون به ریه ها را جهت اکسیژنه شدن بر عهده دارد. در سمت راست قلب 2 دریچه 3 لتی (تریکوسپید) و دریچه ریوی وجود دارد.
سمت چپ قلب وظیفه رساندن خون اکسیژنه به تمام بافت های قلب با فشار بالاتر (حدود 4 تا 5 برابر سمت راست قلب ) را به عهده دارد. در سمت چپ قلب 2 دریچه بسیار مهم میترال و آئورت قرار دارند. دریچه های قلب با توجه به این که در هر ضربان یک بار باز و بسته می شوند، اگر به طور متوسط 70 بار ضربان قلب در دقیقه باشد در طول عمر 70 ساله حدودا 2 میلیارد و پانصد میلیون بار باز و بسته می شوند.
90 درصد دریچه ها، قابل ترمیم
دکتر حسینی، روماتیسم قلبی را شایع ترین بیماری دریچه ای قلب در ایران نام می برد و دلیل این بیماری را این طور عنوان می کند که بیماری روماتیسم قلبی در اثر عدم درمان مناسب و به موقع یک گلودرد چرکی ساده ایجاد می شود. معمولا سن ابتلا 10 تا 12 سالگی است ولی سن بروز بیماری و علامت دار شدن حدود 30 سالگی است و موجب تنگ شدن دریچه ها مخصوصا دریچه میترال می شود و گاهی 2 دریچه میترال و آئورت را درگیر کرده و حتی 3 دریچه را هم در بعضی از بیماران تخریب می کند. سال ها است که تنگی دریچه میترال البته به شرطی که بیش از حد ضخیم و استخوانی (کلسیفیه) نشده باشد با بالون زدن بدون عمل جراحی از طریق آنژیوگرافی قابل درمان است.
وی با اشاره به دیگر بیماری های دریچه ای قلب، می افزاید: دژنراتیو، بیماری دریچه ای است که با افزایش سن معمولا بالای 65 سال دریچه های قلب مخصوصا آئورت استخوانی(کلسیفیه) شده و درصورتی که شدت تنگی زیاد باشد نیاز به عمل جراحی پیدا می کند، البته اگر آئورت ناهنجاری مادرزادی داشته باشد، مثلا به جای این که 3 لت (leaflet) داشته باشد 2 لت داشته باشد، ممکن است در سن 40 تا 45 سالگی نیاز به عمل پیدا کنند.
بیماری میگزوماتو
از دیگر بیماری های دریچه ای قلب، بیماری میگزوماتو دریچه میترال است. به خاطر عدم وجود مناسب کلاژن در بافت دریچه میترال، این دریچه ضخیم شده و طی زمان موجب نارسایی دریچه می شود.
وی می گوید: در بیش از 90 درصد این بیماران، دریچه قابل ترمیم است. در موارد بسیار نادری عفونت می تواند دریچه های قلبی را درگیر و موجب نارسایی آن ها شود. معمولا این اتفاق در کسانی می افتد که بیماری زمینه ای دریچه ای و در نتیجه نارسایی دریچه داشته و در زمانی که میکروب وارد بدن می شود مانند کشیدن دندان این میکروب ها موجب این عفونت می شوند. در بیماری دریچه ای مانند سایر بیماری ها علل مادرزادی مسبب درصد کمی از این بیماری است.
دریچه فلزی یا غیرفلزی؟
هنگامی که قلب نیاز به جراحی پیدا می کند، لازم است، قلب را از حرکت کردن متوقف کنیم. در این حالت باید از دستگاه پمپ قلب و ریه در این مدت استفاده کرده تا خون رسانی به اعضای بدن را هنگام عمل جراحی قلب به عهده بگیرد و بعد از اتمام عمل مجددا بیمار را از دستگاه پمپ قلب و ریه جدا کنیم.
لازم به ذکر است که با پیشرفت علم، بهبود روش های جراحی و استفاده از روش های مانیتورکردن دقیق تر، خطر استفاده از این دستگاه پمپ قلب و ریه به صفر نزدیک شده است. پس تمام اعمال جراحی قلب روی دریچه های قلب الزاما عمل جراحی قلب باز هستند البته ممکن است نوع برش قفسه سینه متفاوت باشد که می تواند با مشورت پزشک جراح قلب در صورت امکان نوع برش کوچک تر را انتخاب کرد. دکتر حسینی با اشاره به چگونگی جراحی قلب باز، ترمیم و تعویض دریچه را 2 نوع جراحی دریچه های قلب نام می برد و می گوید: در تعویض دریچه ما 3 نوع دریچه داریم، 1- فلزی، 2- بیوپروتز و 3- هموگرافت. دریچه های فلزی عمر بسیار بالایی دارند شاید این تنها حُسن آن ها باشد، در عوض مسائلی را به دنبال خود دارند، مهم ترین آن ها این که بیمار مادام العمر باید داروی ضد انعقاد خون مصرف کند.
در صورت عدم استفاده روی آن لخته ایجاد شده که اگر لخته در عروق بدن آمبولی کند، سکته مغزی رخ می دهد و در ضمن خود دریچه هم دچار اختلال عملکرد شده که اکثرا نیاز به عمل مجدد جراحی قلب باز خواهد داشت ولی درصورت مصرف صحیح داروی خوراکی ضد انعقاد و چک کردن آزمایش، احتمال بروز این عارضه به کمتر از یک درصد در سال می رسد. یکی از نکات دیگر در مورد دریچه های فلزی، صدایی است که تولید می کنند که البته طی چند ماه اول بعد از عمل بیمار به آن عادت می کند.
این جراح دسته دیگری از دریچه ها را، دریچه های بیولوژیک (بیوپروتزها) نام می برد که از بافت های حیوانی درست می شود و معمولا 3 تا 6 ماه بعد از عمل فقط نیاز به مصرف داروی ضد انعقاد داشته و بعد از آن بیمار در واقع یک فرد عادی محسوب می شود و هیچ گونه صدایی هم تولید نمی کند، فقط یک عیب عمده دارد و آن هم این که بعد از مدتی بین 15 تا 20 سال دچار اختلال عملکرد شده و نیاز به تعویض مجدد خواهند داشت. دسته سوم دریچه ها، دریچه های هموگرافت انسانی است، این دریچه ها فقط در موارد خاصی مثل بیماری های مادرزادی قلب یا اندوکاردیت دریچه ای، کاربرد دارد.
وارفارین
ترمیم یا تعویض؟
دکتر حسینی عمل ترمیم دریچه را نسبت به تعویض دریچه دارای ارجحیت می داند و معتقد است که درصورت ترمیم موفق، بیمار دیگر بیمار محسوب نمی شود و در این مورد عنوان می کند: ترمیم دریچه نوعی درمان قطعی است و بیمار کامل درمان می شود. در صورتی که تعویض دریچه در واقع تعویض یک بیماری با یک بیماری دیگر است. ترمیم موفق حداکثر 3 تا 6 ماه نیاز به خوردن داروی ضد انعقاد دارد، صدا ندارد و عملکرد قلب را بر خلاف تعویض دریچه تضعیف نمی کند. وی می افزاید: با روش های جدید ترمیم بسیاری از بیماری های دریچه ای قلب در اکثریت قریب به اتفاق نیاز به عمل مجدد نخواهند داشت. در بیماری های پیشرفته دریچه ای مخصوصا اگر به علت مشکل دریچه میترال، قلب شدیدا ضعیف شده باشد و فقط در صورتی می توان با عمل جراحی به بیمار کمک کرد که جراح بتواند آن دریچه را ترمیم کند.
وی در پاسخ به سؤال ما که عده ای از پزشکان معتقدند که مصرف وارفارین با سبزیجات تداخل دارد، می گوید: در سبزیجات ویتامین k وجود دارد و این ویتامین اثر وارفارین را کم می کند. ممکن است اگر بیش از حد مواد‌غذایی حاوی ویتامین k را مصرف کنیم اثر دارو در بدن کم شود و احتمال ایجاد لخته خون در بدن بیشتر می شود بعضی اشتباها بر این عقیده هستند که افرادی که قرص ضد انعقاد وارفارین می خورند باید از مصرف سبزیجات خودداری کنند اما نکته ای که وجود دارد این است که در زمان مصرف وارفارین یک سری محدودیت‌های غذایی باید رعایت شود و می توانند سبزیجات مصرف کنند اما باید برنامه منظم و معینی داشته باشند.
همشهری