استان سمنان در دوران
باستان بخشی از چهاردهمین ایالت تاریخی ورن (ورنه) از تقسیمات شانزده گانه
اوستایی بود.حتی طهمورث دیو بند را موسس شهر سمنان می‌دانند. برخی از
دانشمندان این ایالت را گیلان فعلی می‌دانند ولی قدر مسلم این که ورن یا
ورنه متشکل از صفحات جنوبی البرز و خوار شمال سمنان, دامغان, خوار,
دماوند, فیروزکوه, شهمیرزاد, لاسگرد, ده نمک و آهوان, قوشه, ویمه و نقاط
کوهستانی مازندران بوده‌است.
این منطقه در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان،
کومیسنه یا کومیشان (قومس بعد از اسلام) جزو ایالت بزرگ پارت یا پرتو به
شمار می‌رفت. در این دوره سمنان، شهر سرحدی ایالت‌های پارت و ماد به شمار
می‌رفت. به همین علت برخی از مورخان، زمانی این شهر را جزو مادها و گاهی
جزو پارتها به حساب می‌آورند. این ایالت که در زمان ساسانیان به
پشتخوارگر تغییر نام داده، شامل همان شهرهایی بود که در ایالت ورن وجود
داشتند. حد غربی این ایالت، خوار (گرمسار فعلی)، حد شرقی آن شاهرود و حد
شمالی آن، کوهستان‌های جنوبی طبرستان بود.
سلوکیان بزرگ ترین عامل یونانی کردن مشرق بودند و به
همین جهت، برای ادامه فرمان روایی خود نظر مساعد مردم را لازم داشتند و
برای این کار تقریبا شصت شهر در مشرق و ایالت پارت بنا کردند. یکی از این
شهرها آپاما یا لاسگرد فعلی است که در ۳۴ کیلومتری سمنان واقع شده و دیگری
شهر هکتا پلیس (صد دروازه) است که عده‌ای آن را دامغان می‌دانند. اشکانیان
ایالات ایران را به هجده بخش وسیع تقسیم کردند که یکی از ایالت‌های مهم آن
کمیسن قومیس یا قومس در نواحی سمنان و دامغان کنونی بود.
در نیمه قرن هفتم میلادی در زمان یزدگرد سوم، آخرین
پادشاه سلسله ساسانی، مهاجمان عرب کشور ایران را به تصرف خود درآوردند.
اعراب نخست شهر بزرگ و آباد ری را تسخیر کردند، سپس به شمال شرقی رفته و
به سرزمین کومش (شهرهای سمنان، دامغان، بسطام) رسیدند و آن ر اتسخیر کردند.
سمنان در دوره‌های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی
قومس (کومش) به شمار می‌آمد. سمنان طی تاریخ دو هزار ساله خود شاهد فراز و
نشیب‌ها، جنگ‌ها، شکست‌ها و پیروزی‌های بی شمار بوده‌است. در دوره‌های
بعدی نیز منطقه سمنان مورد توجه خاص حکومت‌های مرکزی قرار گرفت و
منازعه‌ها و مناقشه‌های متعدد بر سر این منطقه بین قدرتمندان درگرفت.
دردوران حکومت امویان و عباسیان به ویژه پس از قتل
ابومسلم خراسانی به دست منصور دوانیقی، شورش و بلوا سراسر ایران را در
برگرفت و نهضت‌های بی شماری به وقوع پیوست که از مهم ترین آنها قیام
سنباد زردتشتی بود. در اندک زمان، زرتشتیان طبرستان و نواحی جنوب طبرستان
یعنی سنگسر (مهدی شهر) و شهمیرزاد و فولاد محله، به دور رهبر این نهضت جمع
شدند و قومس و ری را به تصرف در آوردند، ولی در ساوه شکست خوردند و سنباد
به قومس گریخت و پس از ضبط خزاین ابومسلم رو به طبرستان نهاد. وی پس از
مدتی در دره‌های سنگسر و شهمیرزاد به قتل رسید.
ایالت کومش (قومس) از کانون‌های مهم اسماعیلیان در
قرن‌های ششم و هفتم هجری بود. به طوری که در این ایالت ۱۵۰ قلعه در اختیار
این فرقه بود که هر مجموعه از آنها را یک کدخدا و هر قلعه مجزای آن را یک
محتشم که به منزله فرماندار کل یا حاکم بزرگ بود، زیر نظر داشت.
سمنان در دوران مغول، هم چون سایر نقاط ایران از حمله
و کشت و کشتار این قوم در امان نماند و متحمل خسارات جانی و مالی بسیار
شد. این کشت و کشتار، در زمان تیمور لنگ نیز که از سال ۷۸۳ هجری حمله به
ایران را شروع کرد، ادامه یافت.
پس از ظهور و استقرار حکومت صفویان، شاه اسماعیل صفوی
به سرکوب گردن کشان ولایت‌ها پرداخت. از جمله، حاکم قلعه فیروزکوه را
دستگیر کرد و به این ترتیب، ولایت فیروزکوه و خوار، سمنان و سنگسر به تصرف
صفویان درآمد.
کریم خان زند با عنوان وکیل الرعایا مدت ۲۹ سال در
ایران سلطنت کرد، ولی در این مدت شهرهای سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام، را
در اختیار بزرگان خانواده قاجار قرار داد. بعد از مرگ خان زند، آغا محمد
خان شیراز را ترک کرد و به طرف کومش و دامغان رفت و با گرد آوردن عده‌ای
از افراد قبیله خود، سرانجام توانست به ولایت کومش (سمنان، دامغان و
بسطام) و ولایت جنوبی دریای خزر دست یابد.
پس از آغا محمد خان، برادر زاده وی به نام فتحعلی شاه
قاجار بر اریکه سلطنت تکیه زد و از همان ابتدای سلطنت، سرزمین قومس را که
زادگاهش بود مورد توجه قرار دارد و ذوالفقار را به عنوان حاکم سمنان
برگزید. نام جغرافیایی قومس تا اواخر دوران قاجاریه بر سر زبان‌ها بود،
لیکن در دوران حکومت پهلوی اول، سمنان در شمار شهرهای استان دوم، یعنی
مازندران در آمد.
در آغاز سال ۱۳۴۰ هجری شمسی در زمان نخست وزیری دکتر
علی امینی و وزارت کشور سپهبد عزیزی، به پیروی از سنت تاریخی، طبق تصویب
نامه هیئت وزیران، ایالت کومش (سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام وسرخه)وجنوب
طبرستان یعنی سنگسر(مهدیشهر) ، و شهمیرزاد و نقاط تابعه آنها) از نظر
تقسیمات کشوری به نام فرمانداری کل سمنان نامگذاری شد. مرکز حکومت آن نیز
در شهر سمنان تعیین و مستقر گردید .
در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی طبق تصمیم دولت وقت با اضافه
شدن دماوند، فیروزکوه، گرمسار و ورامین فرمانداری کل سمنان به استان سمنان
تبدیل شد و مرکز آن نیز همچنان شهر تاریخی سمنان باقی ماند. البته طبق
تقسیمات کشوری سالهای اخیر، سه شهر دماوند، فیروزکوه و ورامین از استان
سمنان جدا گردیدند.
باستان بخشی از چهاردهمین ایالت تاریخی ورن (ورنه) از تقسیمات شانزده گانه
اوستایی بود.حتی طهمورث دیو بند را موسس شهر سمنان می‌دانند. برخی از
دانشمندان این ایالت را گیلان فعلی می‌دانند ولی قدر مسلم این که ورن یا
ورنه متشکل از صفحات جنوبی البرز و خوار شمال سمنان, دامغان, خوار,
دماوند, فیروزکوه, شهمیرزاد, لاسگرد, ده نمک و آهوان, قوشه, ویمه و نقاط
کوهستانی مازندران بوده‌است.
این منطقه در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان،
کومیسنه یا کومیشان (قومس بعد از اسلام) جزو ایالت بزرگ پارت یا پرتو به
شمار می‌رفت. در این دوره سمنان، شهر سرحدی ایالت‌های پارت و ماد به شمار
می‌رفت. به همین علت برخی از مورخان، زمانی این شهر را جزو مادها و گاهی
جزو پارتها به حساب می‌آورند. این ایالت که در زمان ساسانیان به
پشتخوارگر تغییر نام داده، شامل همان شهرهایی بود که در ایالت ورن وجود
داشتند. حد غربی این ایالت، خوار (گرمسار فعلی)، حد شرقی آن شاهرود و حد
شمالی آن، کوهستان‌های جنوبی طبرستان بود.
سلوکیان بزرگ ترین عامل یونانی کردن مشرق بودند و به
همین جهت، برای ادامه فرمان روایی خود نظر مساعد مردم را لازم داشتند و
برای این کار تقریبا شصت شهر در مشرق و ایالت پارت بنا کردند. یکی از این
شهرها آپاما یا لاسگرد فعلی است که در ۳۴ کیلومتری سمنان واقع شده و دیگری
شهر هکتا پلیس (صد دروازه) است که عده‌ای آن را دامغان می‌دانند. اشکانیان
ایالات ایران را به هجده بخش وسیع تقسیم کردند که یکی از ایالت‌های مهم آن
کمیسن قومیس یا قومس در نواحی سمنان و دامغان کنونی بود.
در نیمه قرن هفتم میلادی در زمان یزدگرد سوم، آخرین
پادشاه سلسله ساسانی، مهاجمان عرب کشور ایران را به تصرف خود درآوردند.
اعراب نخست شهر بزرگ و آباد ری را تسخیر کردند، سپس به شمال شرقی رفته و
به سرزمین کومش (شهرهای سمنان، دامغان، بسطام) رسیدند و آن ر اتسخیر کردند.
سمنان در دوره‌های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی
قومس (کومش) به شمار می‌آمد. سمنان طی تاریخ دو هزار ساله خود شاهد فراز و
نشیب‌ها، جنگ‌ها، شکست‌ها و پیروزی‌های بی شمار بوده‌است. در دوره‌های
بعدی نیز منطقه سمنان مورد توجه خاص حکومت‌های مرکزی قرار گرفت و
منازعه‌ها و مناقشه‌های متعدد بر سر این منطقه بین قدرتمندان درگرفت.
دردوران حکومت امویان و عباسیان به ویژه پس از قتل
ابومسلم خراسانی به دست منصور دوانیقی، شورش و بلوا سراسر ایران را در
برگرفت و نهضت‌های بی شماری به وقوع پیوست که از مهم ترین آنها قیام
سنباد زردتشتی بود. در اندک زمان، زرتشتیان طبرستان و نواحی جنوب طبرستان
یعنی سنگسر (مهدی شهر) و شهمیرزاد و فولاد محله، به دور رهبر این نهضت جمع
شدند و قومس و ری را به تصرف در آوردند، ولی در ساوه شکست خوردند و سنباد
به قومس گریخت و پس از ضبط خزاین ابومسلم رو به طبرستان نهاد. وی پس از
مدتی در دره‌های سنگسر و شهمیرزاد به قتل رسید.
ایالت کومش (قومس) از کانون‌های مهم اسماعیلیان در
قرن‌های ششم و هفتم هجری بود. به طوری که در این ایالت ۱۵۰ قلعه در اختیار
این فرقه بود که هر مجموعه از آنها را یک کدخدا و هر قلعه مجزای آن را یک
محتشم که به منزله فرماندار کل یا حاکم بزرگ بود، زیر نظر داشت.
سمنان در دوران مغول، هم چون سایر نقاط ایران از حمله
و کشت و کشتار این قوم در امان نماند و متحمل خسارات جانی و مالی بسیار
شد. این کشت و کشتار، در زمان تیمور لنگ نیز که از سال ۷۸۳ هجری حمله به
ایران را شروع کرد، ادامه یافت.
پس از ظهور و استقرار حکومت صفویان، شاه اسماعیل صفوی
به سرکوب گردن کشان ولایت‌ها پرداخت. از جمله، حاکم قلعه فیروزکوه را
دستگیر کرد و به این ترتیب، ولایت فیروزکوه و خوار، سمنان و سنگسر به تصرف
صفویان درآمد.
کریم خان زند با عنوان وکیل الرعایا مدت ۲۹ سال در
ایران سلطنت کرد، ولی در این مدت شهرهای سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام، را
در اختیار بزرگان خانواده قاجار قرار داد. بعد از مرگ خان زند، آغا محمد
خان شیراز را ترک کرد و به طرف کومش و دامغان رفت و با گرد آوردن عده‌ای
از افراد قبیله خود، سرانجام توانست به ولایت کومش (سمنان، دامغان و
بسطام) و ولایت جنوبی دریای خزر دست یابد.
پس از آغا محمد خان، برادر زاده وی به نام فتحعلی شاه
قاجار بر اریکه سلطنت تکیه زد و از همان ابتدای سلطنت، سرزمین قومس را که
زادگاهش بود مورد توجه قرار دارد و ذوالفقار را به عنوان حاکم سمنان
برگزید. نام جغرافیایی قومس تا اواخر دوران قاجاریه بر سر زبان‌ها بود،
لیکن در دوران حکومت پهلوی اول، سمنان در شمار شهرهای استان دوم، یعنی
مازندران در آمد.
در آغاز سال ۱۳۴۰ هجری شمسی در زمان نخست وزیری دکتر
علی امینی و وزارت کشور سپهبد عزیزی، به پیروی از سنت تاریخی، طبق تصویب
نامه هیئت وزیران، ایالت کومش (سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام وسرخه)وجنوب
طبرستان یعنی سنگسر(مهدیشهر) ، و شهمیرزاد و نقاط تابعه آنها) از نظر
تقسیمات کشوری به نام فرمانداری کل سمنان نامگذاری شد. مرکز حکومت آن نیز
در شهر سمنان تعیین و مستقر گردید .
در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی طبق تصمیم دولت وقت با اضافه
شدن دماوند، فیروزکوه، گرمسار و ورامین فرمانداری کل سمنان به استان سمنان
تبدیل شد و مرکز آن نیز همچنان شهر تاریخی سمنان باقی ماند. البته طبق
تقسیمات کشوری سالهای اخیر، سه شهر دماوند، فیروزکوه و ورامین از استان
سمنان جدا گردیدند.