[h=2] چاپ امنیتی در 4 سکانس
در چاپ امنيتي همچون همه انواع چاپ‌ها، آغازگر پروسه، سفارش كار چاپي است با اين تفاوت كه متقاضي هنگام ثبت سفارش خود مي‌بايست مجوزهاي لازم را مطابق با نوع سفارش از سازمان‌هاي مرتبط مثل بانك مركزي، وزارت اقتصاد و دارايي و ... به همراه داشته باشد. البته به گفته شهرابي در بعضي مواقع مجوزهاي لازم توسط چاپخانه گرفته مي‌شود.
شهرابي صحبت‌هاي خود را از زماني كه سفارش كار چاپي در جريان توليد قرار مي‌گيرد، آغاز مي‌كند: «به طور معمول در هنگام ثبت سفارش، چاپخانه بر مبناي ويژگي و مشخصه‌هاي كار، پيشنهاداتي را جهت انتخاب انواع فاكتورهاي امنيتي و سنخيت آن با سفارش به مشتري مي‌دهد. زيرا در اغلب موارد متقاضيان چاپ‌هاي امنيتي، اطلاعات به روز و جامعي از تنوع و كاركرد فاكتورهاي متفاوت ندارند.»
او ادامه مي‌دهد كه در حال حاضر فاكتورهاي امنيتي كه مورد استفاده قرار مي‌گيرند، تنوع بسياري دارند كه با توجه به ارزش و كاركرد سند سفارش داده شده، مورد استفاده قرار مي‌گيرند. شهرابي مهم‌ترين و بيشترين فاكتورهاي امنيتي را مختص اسناد شناسايي مثل گذرنامه و كارت‌هاي شناسايي و اسناد بهادار مانند اسكناس و چك پول معرفي مي‌كند. اين‌كه فاكتورهاي امنيتي بر چند قسم هستند و هر كدام چه ويژگي‌هايي دارند و به درد چه سندي مي‌خورند موضوعي است كه شهرابي در ادامه به توضيح هر يك مي‌پردازد.
او مي‌گويد: «به طور كلي در چند بخش مي‌توان از مؤلفه‌هاي امنيتي استفاده كرد. يك بخش مربوط به متريال سند مثل كاغذ و ويژگي‌هاي امنيتي است كه در آن ايجاد مي‌شود. بخش بعدي در مرحله طراحي است كه طراح با استفاده از نرم‌افزارهاي امنيتي، طراحي به خصوصي را انجام داده كه جعل آن كار دشواري باشد. بخش چاپ نيز مرحله‌اي اساسي است كه مي‌توان با به كارگيري مركب‌هاي خاص و يا شيوه‌هاي چاپي متفاوت درجه امنيتي بودن سند را افزايش داد. عمليات تكميلي بخش نهايي است، در اين مرحله نيز با به كارگيري شيوه‌هاي متفاوت از جمله برجسته‌سازي، طلاكوبي، لمينيت، درج ovdها مانند هولوگرام و ... مي‌توان بر موارد امنيتي و ضد جعل افزود.»
مرحله اول: كاغذ امنيتي
شهرابي معمول‌ترين فاكتور امنيتي كاغذ را واترمارك معرفي مي‌كند و مي‌افزايد: « در حال حاضر به طور معمول در اسناد كاغذي از دو نوع واترمارك- واترمارك مولد (MOULD يا قالبي كه جلوه خاكستري دارد) و دندي رول (Dandyroll كه اثر سفيد يا سياه رنگ دارد)- استفاده مي‌شود. به طور مثال هم‌اكنون بر روي چك‌پول‌ها از تصوير چهره براي واترمارك استفاده شده است كه داراي تن‌هاي خاكستري از 0 تا 100 درصد است (مولد). اين نوع واترمارك از درجه اهميت و امنيت بالايي برخوردار است. به طور كلي تصاويري مانند چهره بالاترين ضريب امنيتي را داراست چرا كه به دليل كيفيت بالاتر، نفوذ بيشتر در عمق كاغذ و جزييات بيشتر جعل آن كار بسيار دشواري است. اين در حالي است كه امكان جعل واترمارك‌هايي كه داراي تون سفيد هستند وجود دارد و تعدد جعل آن بيشتر است.»
شهرابي به ساخت تنها يك نوع كاغذ امنيتي داراي واترمارك مولد در ايران اشاره مي‌كند و در ادامه مي‌گويد: «حدود هشت سال است كه اين كاغذ در داخل ايران توليد مي‌شود و تنها براي چاپ اسكناس، چك‌پول و برخي اسناد شناسايي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.»
«حساسيت به حلال شيميايي» يكي ديگر از جنبه‌هاي امنيتي كاغذ است. شهرابي در اين باره توضيح مي‌دهد: «كاغذهايي كه سي سال پيش مورد استفاده قرار مي‌گرفتند نيز داراي اين ويژگي بودند اما تنها در برابر 4 الي 5 نوع حلال (كه بسيار متداول بود) حساسيت داشتند. هر ساله بر تعداد اين حلال‌ها افزوده شد تا هم‌اكنون كه كاغذهاي مورد استفاده در چاپ‌هاي امنيتي امروز به كليه خانواده‌هاي حلال قطبي، غيرقطبي و سفيدكننده‌ها حساسيت نشان مي‌دهند كه شايد تعداد آنها بيش از صد ماده شيميايي باشد.»
حساسيت در برابر خراشيدگي و يا اصطكاك با يك جسم فلزي از ديگر انواع فاكتورهاي امنيتي كاغذ است كه اين مورد با توجه به كاركرد سند، انتخاب شده و مورد استفاده قرار مي‌گيرد. او در توضيح بيشتر با بيان يك مثال ادامه مي‌دهد: «اين فاكتور امنيتي براي بليط ورزشگاه قابل استفاده است، چرا كه مشتري بليط را تهيه مي‌كند و پس از مدت كوتاهي آن را تحويل داده و بليط باطل مي‌شود. كاربرد و طول مدت اعتبار سند بسيار كوتاه است و جهت شناسايي اصالت آن با يك تنش مكانيكي، كاغذ واكنش نشان داده و تغيير رنگ مي‌دهد. ولي براي سندي مثل اسكناس يا چك‌پول اين مورد، كاربردي نيست. عمر اسكناس چندين سال است و به خودي خود تنش‌هاي زيادي را متحمل مي‌شود. اگر اين فاكتور امنيتي در آن استفاده شود با يك تنش مكانيكي سند مخدوش شده و از بين مي‌رود. پس مورد كاربرد سند، در تصميم‌گيري و انتخاب فاكتورهاي امنيتي نقش مؤثري دارد.»
يكي ديگر از جنبه‌هاي امنيتي كاغذ، فيبرهاي نوري است كه به صورت پراكنده در خميره كاغذ به كار مي‌روند. فيبرهاي نوري به دو دسته تقسيم مي‌شوند: دسته اول با چشم غيرمسلح (مريي) و دسته دوم با چشم مسلح (نامريي) و با استفاده از نور ماوراي بنفش ديده مي‌شوند. شهرابي درباره فيبرهاي نوري به نكات جالبي اشاره مي‌كند: «فيبرهاي نوري رنگ‌هاي مختلفي دارند. 25 سال پيش فيبر نوري نامريي تك‌رنگ بود. با پيشرفت تكنولوژي تعداد رنگ‌هاي فيبرهاي نوري افزايش پيدا كرد تا به امروز كه فيبرهاي نوري در چندين رنگ مثل زرد، سبز، آبي و قرمز به كار مي‌روند. فيبر نوري قرمز رنگ در ميان ديگر فيبرهاي نوري از بالاترين درجه امنيتي برخوردار است و جعل آن بسيار دشوار مي‌شود، تا حدي كه فيبر نوري قرمز تاكنون جعل نشده است و ما در ايران در تمام چك‌پول‌ها و دسته‌چك‌ها از فيبر نوري قرمز رنگ استفاده كرده‌ايم.»
فاكتور بعدي، نخ امنيتي است كه به هنگام ساخت كاغذ در خميره آن قرار مي‌گيرد. شهرابي در اين‌باره مي‌گويد: «نخ امنيتي به دو صورت است. يك نوع پنجره‌اي (windowed) است، به گونه‌اي كه وقتي در كاغذ قرار گرفته گويي در لابه‌لاي الياف آن به صورت يك در ميان بافته شده است. در حالي كه اگر سند در مقابل نور قرار گيرد، نخ به صورت پيوسته ديده مي‌شود.
نوع ديگر نخ كه به صورت محاط شده (Embeded) است به طور كامل در بافت كاغذ قرار مي‌گيرد. اينگونه نخ‌ها با توجه به فرورفتگي يا برجستگي موجود بر روي سيلندر توليد كاغذ در عمق آن يا سطح آن قرار مي‌گيرند. و دو طرف يا بخشي از آن با خميره كاغذ پوشيده مي‌شود.»
شهرابي به نوع ديگري از نخ امنيتي اشاره مي‌كند كه تاكنون جعل نشده است. اين نخ كه از سال 80 به بعد در برخي اسناد امنيتي به كار گرفته شده، حساس به حرارت است و در دماي مشخص مثل بالاي 35 درجه سانتي‌گراد تغيير رنگ مي‌دهد و پس از اين‌كه دما به حالت اول برگشت به رنگ اوليه خود باز مي‌گردد. شهرابي در اين باره مي‌گويد: «همچنين براي افزايش ضريب امنيتي نخ‌ها مي‌توان بر روي آن از نوشته، تصاوير و يا ارقام به صورت ريز‌نوشته (Microtext) و ريزنقش (Micro Image) استفاده كرد.»
نخ هولوگرافيك يكي ديگر از انواع نخ‌هاي امنيتي است كه در زواياي مختلف به رنگ‌هاي مختلفي ديده مي‌شود و چند سالي است كه استفاده از آن در اسناد امنيتي و به ويژه چك‌پول‌ها و اسكناس‌ها عموميت پيدا كرده است. نخ‌هاي فلورسنت هم نوع ديگري هستند كه زير نور ماوراي بنفش تغيير رنگ مي‌دهند.
مرحله دوم: طراحي امنيتي
آنچه تا به اينجا در مورد آن توضيح داده شد، موارد امنيتي بود كه قبل از انجام هرگونه عمليات طراحي و يا چاپ مي‌توان بر روي كاغذ ايجاد كرد. هر يك از فاكتورهاي ذكر شده در بالا با توجه به ويژگي و خصوصيات سند مورد نظر، انتخاب شده و اعمال مي‌شود.
شهرابي ادامه مي‌دهد كه پس از توليد كاغذ امنيتي اولين مرحله در پروسه چاپ امنيتي، طراحي سند است. او در اين باره مي‌گويد: «در گذشته طراحي اسناد و اسكناس‌ها با دست انجام مي‌گرفت. طراح بر روي كاغذ يا مستقيم بر روي سيلندر (براي چاپ‌هاي فولادي يا Intaglio) طرح پيچيده‌اي را پياده يا حكاكي مي‌كرد كه در آن زمان كار مشكلي بود و زمان زيادي را مي‌طلبيد. با پيشرفت تكنولوژي و به كارگيري نرم‌افزارهاي امنيتي- كه توليدكنندگان آنها در جهان بسيار معدود و انگشت‌شمار هستند- امروزه طراحي اسناد با ويژگي امنيتي بالا، به راحتي انجام مي‌گيرد.»
به گفته شهرابي با طراحي امنيتي، در كار چاپ شده نهايي هيچ‌گونه نقطه و يا ترامي وجود ندارد و طرح به صورت خطي است.«مواردي مانند Nanotext، Microtext همگي در مرحله طراحي ايجاد مي‌شود. طرح گيلوش نيز يك فاكتور طراحي است. شكلي هندسي كه بازسازي و يا طراحي آن با نرم‌افزارهاي معمولي مثل فتوشاپ، كورل، فري‌هند و ... غيرممكن است.
طرح مخفي، مشخصه امنيتي ديگري است كه هنگام طراحي شكل مي‌گيرد. طرح مخفي براي ديده شدن به يك فيلتر رمزگشا (Decode Film) نياز دارد.
ويژگي امنيتي ديگر، طرح سيترو (See-through) است. طرحي كه به دو بخش تقسيم شده و به صورت همزمان نيمي از آن بر روي كار و نيم ديگر پشت كار با استفاده از ماشين‌هاي چاپ همزمان چاپ مي‌شود. زماني كه طرح سيترو در مقابل نور قرار مي‌گيرد، دو بخش همديگر را تكميل و طرح به صورت كامل ديده مي‌شود. براي كنترل دقيق طرح سيترو ذره‌بين‌هايي با بزرگنمايي مناسب مورد نياز است تا جعل بودن آن مشخص شود، وگرنه جعلي بودن طرح سيترو با چشم غيرمسلح كمي مشكل است.»
به گفته شهرابي دستگاه‌هاي خروجي (ايميج‌ستر يا پليت‌ستر) كه در زمينه چاپ امنيتي به كار گرفته مي‌شود دستگاه‌هاي ويژه و منحصر به فردي هستند كه به طور مثال قدرت رزولوشن آنها به بيش از dpi 12000 مي‌رسد و دستگاه‌هاي خروجي معمولي اين توانايي را ندارند و همين مورد جعل اسناد امنيتي را مشكل‌تر مي‌سازد.
مرحله سوم: چاپ امنيتي
مرحله بعد، بخش چاپ امنيتي است. فاكتورهاي امنيتي كه در بخش چاپ ايجاد مي‌شوند، يا با استفاده از مركب‌هاي خاص و امنيتي ايجاد مي‌شوند، يا با شيوه چاپي و تكنيك خاصي و يا با هر دو روش پديد مي‌آيند. شهرابي به عنوان نمونه از مركب مغناطيسي نام مي‌برد كه بيشتر براي دسته چك‌ها و چاپ اطلاعات متغير مورد استفاده قرار مي‌گيرد: «اطلاعاتي كه با مركب‌هاي مغناطيسي چاپ مي‌شود به نام MICR قابل بازخواني براي ماشين (Reader) هستند، به طور مثال زماني كه چكي در بانك پرداخت مي‌شود، تحويل‌دار بانكي ديگر نيازي به وارد كردن اطلاعات به صورت دستي به كامپيوتر ندارد و با يك دستگاه Reader به راحتي مي‌تواند كدها را بخواند. علاوه بر اين اگر چكي جعلي باشد در اين مرحله قابل شناسايي است. از اين رو استفاده از مركب‌هاي مغناطيسي را مي‌توان جزو فاكتورهاي امنيتي به حساب آورد.»
مركب‌هاي فسفري نوعي ديگر از مركب‌هاي امنيتي هستند كه زير نور يووي تغيير رنگ داده و شبرنگ مي‌شوند. مركب فسفري اگر اسكن شود، تيره‌تر مي‌شود. با اين وجود اين نوع مركب از درجه امنيت پاييني برخوردار است. اين در حالي است كه مركب‌هايي كه تنها زير نور ماوراي بنفش و يا مادون قرمز تغيير رنگ يافته ديده مي‌شوند، ضريب امنيت بيشتري دارند.
مدير بخش تحقيق و توسعه چاپخانه بانك ملي شيوه‌هاي چاپي چاپ افست تر و افست خشك، چاپ سيلك‌اسكرين و نيز شيوه چاپ ديجيتال راشيوه‌هاي چاپي مورد استفاده در اين چاپخانه بيان مي‌كند و مي‌گويد: «با توجه به نوع مركب مورد استفاده و ويژگي‌هاي سند از چاپ افست معمولي و يا خشك استفاده مي‌كنيم، المان‌هايي كه داراي ضخامت بيشتري باشند به روش سيلك‌اسكرين و با مركب‌هاي خاص امنيتي چاپ مي‌شوند.»
شهرابي به اين مورد اشاره مي‌كند كه هنگام ساخت كاغذ علايمي بر روي آن ايجاد مي‌شود كه توسط ماشين چاپ رول قابل خواندن است. به صورتي كه با خواندن علايم توسط ماشين چاپ تصاوير و نوشته‌ها كه مي‌بايست در مكان بسيار دقيقي قرار گيرند، به طور كامل سر جاي خودشان چاپ مي‌شوند.
مرحله چهارم: عمليات تكميلي
آخرين مرحله چاپ امنيتي، همان مرحله پس از چاپ است. مرحله پاياني كه نهايي‌ترين ويژگي‌هاي امنيتي بر روي سند ايجاد مي‌شود. الصاق هولوگرام به روش هات‌استمپ، طلاكوبي و برجسته‌سازي به شيوه‌اي متفاوت و با طراحي خاص، پرفراژ و پانچ و ... از جمله مواردي هستند كه در اين مرحله اعمال مي‌شوند.
شهرابي در ادامه توضيحات خود، به تعدد مراحل كنترل كيفيت در طول پروسه چاپ اسناد امنيتي اشاره مي‌كند: «كنترل كيفيت در بخش‌هاي مختلفي انجام مي‌شود. به طور مثال يك بخش از كنترل روي ماشين چاپ، نحوه درست چاپ شدن است كه با دوربين‌هايي انجام مي‌شود يا در بخش توليد كارت‌هاي چيپ‌دار، پس از درج اطلاعات بر روي چيپ، بلافاصله كارت توسط يك Verify كننده كنترل مي‌شود. همچنين شمارشگر كار چاپي است كه در ابتدا و انتها در هر مرحله تعداد كارهاي چاپي را شمارش مي‌كند. البته بايد متذكر شد كه در بعضي موارد مانند چك‌پول‌ها به دليل حساسيت بالاي كار، كنترل كيفيت به صورت برگ به برگ و قطعه به قطعه علاوه بر كنترل ماشيني انجام مي‌گيرد.»
در چاپ امنيتي همچون همه انواع چاپ‌ها، آغازگر پروسه، سفارش كار چاپي است با اين تفاوت كه متقاضي هنگام ثبت سفارش خود مي‌بايست مجوزهاي لازم را مطابق با نوع سفارش از سازمان‌هاي مرتبط مثل بانك مركزي، وزارت اقتصاد و دارايي و ... به همراه داشته باشد. البته به گفته شهرابي در بعضي مواقع مجوزهاي لازم توسط چاپخانه گرفته مي‌شود.
شهرابي صحبت‌هاي خود را از زماني كه سفارش كار چاپي در جريان توليد قرار مي‌گيرد، آغاز مي‌كند: «به طور معمول در هنگام ثبت سفارش، چاپخانه بر مبناي ويژگي و مشخصه‌هاي كار، پيشنهاداتي را جهت انتخاب انواع فاكتورهاي امنيتي و سنخيت آن با سفارش به مشتري مي‌دهد. زيرا در اغلب موارد متقاضيان چاپ‌هاي امنيتي، اطلاعات به روز و جامعي از تنوع و كاركرد فاكتورهاي متفاوت ندارند.»
او ادامه مي‌دهد كه در حال حاضر فاكتورهاي امنيتي كه مورد استفاده قرار مي‌گيرند، تنوع بسياري دارند كه با توجه به ارزش و كاركرد سند سفارش داده شده، مورد استفاده قرار مي‌گيرند. شهرابي مهم‌ترين و بيشترين فاكتورهاي امنيتي را مختص اسناد شناسايي مثل گذرنامه و كارت‌هاي شناسايي و اسناد بهادار مانند اسكناس و چك پول معرفي مي‌كند. اين‌كه فاكتورهاي امنيتي بر چند قسم هستند و هر كدام چه ويژگي‌هايي دارند و به درد چه سندي مي‌خورند موضوعي است كه شهرابي در ادامه به توضيح هر يك مي‌پردازد.
او مي‌گويد: «به طور كلي در چند بخش مي‌توان از مؤلفه‌هاي امنيتي استفاده كرد. يك بخش مربوط به متريال سند مثل كاغذ و ويژگي‌هاي امنيتي است كه در آن ايجاد مي‌شود. بخش بعدي در مرحله طراحي است كه طراح با استفاده از نرم‌افزارهاي امنيتي، طراحي به خصوصي را انجام داده كه جعل آن كار دشواري باشد. بخش چاپ نيز مرحله‌اي اساسي است كه مي‌توان با به كارگيري مركب‌هاي خاص و يا شيوه‌هاي چاپي متفاوت درجه امنيتي بودن سند را افزايش داد. عمليات تكميلي بخش نهايي است، در اين مرحله نيز با به كارگيري شيوه‌هاي متفاوت از جمله برجسته‌سازي، طلاكوبي، لمينيت، درج ovdها مانند هولوگرام و ... مي‌توان بر موارد امنيتي و ضد جعل افزود.»
مرحله اول: كاغذ امنيتي
شهرابي معمول‌ترين فاكتور امنيتي كاغذ را واترمارك معرفي مي‌كند و مي‌افزايد: « در حال حاضر به طور معمول در اسناد كاغذي از دو نوع واترمارك- واترمارك مولد (MOULD يا قالبي كه جلوه خاكستري دارد) و دندي رول (Dandyroll كه اثر سفيد يا سياه رنگ دارد)- استفاده مي‌شود. به طور مثال هم‌اكنون بر روي چك‌پول‌ها از تصوير چهره براي واترمارك استفاده شده است كه داراي تن‌هاي خاكستري از 0 تا 100 درصد است (مولد). اين نوع واترمارك از درجه اهميت و امنيت بالايي برخوردار است. به طور كلي تصاويري مانند چهره بالاترين ضريب امنيتي را داراست چرا كه به دليل كيفيت بالاتر، نفوذ بيشتر در عمق كاغذ و جزييات بيشتر جعل آن كار بسيار دشواري است. اين در حالي است كه امكان جعل واترمارك‌هايي كه داراي تون سفيد هستند وجود دارد و تعدد جعل آن بيشتر است.»
شهرابي به ساخت تنها يك نوع كاغذ امنيتي داراي واترمارك مولد در ايران اشاره مي‌كند و در ادامه مي‌گويد: «حدود هشت سال است كه اين كاغذ در داخل ايران توليد مي‌شود و تنها براي چاپ اسكناس، چك‌پول و برخي اسناد شناسايي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.»
«حساسيت به حلال شيميايي» يكي ديگر از جنبه‌هاي امنيتي كاغذ است. شهرابي در اين باره توضيح مي‌دهد: «كاغذهايي كه سي سال پيش مورد استفاده قرار مي‌گرفتند نيز داراي اين ويژگي بودند اما تنها در برابر 4 الي 5 نوع حلال (كه بسيار متداول بود) حساسيت داشتند. هر ساله بر تعداد اين حلال‌ها افزوده شد تا هم‌اكنون كه كاغذهاي مورد استفاده در چاپ‌هاي امنيتي امروز به كليه خانواده‌هاي حلال قطبي، غيرقطبي و سفيدكننده‌ها حساسيت نشان مي‌دهند كه شايد تعداد آنها بيش از صد ماده شيميايي باشد.»
حساسيت در برابر خراشيدگي و يا اصطكاك با يك جسم فلزي از ديگر انواع فاكتورهاي امنيتي كاغذ است كه اين مورد با توجه به كاركرد سند، انتخاب شده و مورد استفاده قرار مي‌گيرد. او در توضيح بيشتر با بيان يك مثال ادامه مي‌دهد: «اين فاكتور امنيتي براي بليط ورزشگاه قابل استفاده است، چرا كه مشتري بليط را تهيه مي‌كند و پس از مدت كوتاهي آن را تحويل داده و بليط باطل مي‌شود. كاربرد و طول مدت اعتبار سند بسيار كوتاه است و جهت شناسايي اصالت آن با يك تنش مكانيكي، كاغذ واكنش نشان داده و تغيير رنگ مي‌دهد. ولي براي سندي مثل اسكناس يا چك‌پول اين مورد، كاربردي نيست. عمر اسكناس چندين سال است و به خودي خود تنش‌هاي زيادي را متحمل مي‌شود. اگر اين فاكتور امنيتي در آن استفاده شود با يك تنش مكانيكي سند مخدوش شده و از بين مي‌رود. پس مورد كاربرد سند، در تصميم‌گيري و انتخاب فاكتورهاي امنيتي نقش مؤثري دارد.»
يكي ديگر از جنبه‌هاي امنيتي كاغذ، فيبرهاي نوري است كه به صورت پراكنده در خميره كاغذ به كار مي‌روند. فيبرهاي نوري به دو دسته تقسيم مي‌شوند: دسته اول با چشم غيرمسلح (مريي) و دسته دوم با چشم مسلح (نامريي) و با استفاده از نور ماوراي بنفش ديده مي‌شوند. شهرابي درباره فيبرهاي نوري به نكات جالبي اشاره مي‌كند: «فيبرهاي نوري رنگ‌هاي مختلفي دارند. 25 سال پيش فيبر نوري نامريي تك‌رنگ بود. با پيشرفت تكنولوژي تعداد رنگ‌هاي فيبرهاي نوري افزايش پيدا كرد تا به امروز كه فيبرهاي نوري در چندين رنگ مثل زرد، سبز، آبي و قرمز به كار مي‌روند. فيبر نوري قرمز رنگ در ميان ديگر فيبرهاي نوري از بالاترين درجه امنيتي برخوردار است و جعل آن بسيار دشوار مي‌شود، تا حدي كه فيبر نوري قرمز تاكنون جعل نشده است و ما در ايران در تمام چك‌پول‌ها و دسته‌چك‌ها از فيبر نوري قرمز رنگ استفاده كرده‌ايم.»
فاكتور بعدي، نخ امنيتي است كه به هنگام ساخت كاغذ در خميره آن قرار مي‌گيرد. شهرابي در اين‌باره مي‌گويد: «نخ امنيتي به دو صورت است. يك نوع پنجره‌اي (windowed) است، به گونه‌اي كه وقتي در كاغذ قرار گرفته گويي در لابه‌لاي الياف آن به صورت يك در ميان بافته شده است. در حالي كه اگر سند در مقابل نور قرار گيرد، نخ به صورت پيوسته ديده مي‌شود.
نوع ديگر نخ كه به صورت محاط شده (Embeded) است به طور كامل در بافت كاغذ قرار مي‌گيرد. اينگونه نخ‌ها با توجه به فرورفتگي يا برجستگي موجود بر روي سيلندر توليد كاغذ در عمق آن يا سطح آن قرار مي‌گيرند. و دو طرف يا بخشي از آن با خميره كاغذ پوشيده مي‌شود.»
شهرابي به نوع ديگري از نخ امنيتي اشاره مي‌كند كه تاكنون جعل نشده است. اين نخ كه از سال 80 به بعد در برخي اسناد امنيتي به كار گرفته شده، حساس به حرارت است و در دماي مشخص مثل بالاي 35 درجه سانتي‌گراد تغيير رنگ مي‌دهد و پس از اين‌كه دما به حالت اول برگشت به رنگ اوليه خود باز مي‌گردد. شهرابي در اين باره مي‌گويد: «همچنين براي افزايش ضريب امنيتي نخ‌ها مي‌توان بر روي آن از نوشته، تصاوير و يا ارقام به صورت ريز‌نوشته (Microtext) و ريزنقش (Micro Image) استفاده كرد.»
نخ هولوگرافيك يكي ديگر از انواع نخ‌هاي امنيتي است كه در زواياي مختلف به رنگ‌هاي مختلفي ديده مي‌شود و چند سالي است كه استفاده از آن در اسناد امنيتي و به ويژه چك‌پول‌ها و اسكناس‌ها عموميت پيدا كرده است. نخ‌هاي فلورسنت هم نوع ديگري هستند كه زير نور ماوراي بنفش تغيير رنگ مي‌دهند.
مرحله دوم: طراحي امنيتي
آنچه تا به اينجا در مورد آن توضيح داده شد، موارد امنيتي بود كه قبل از انجام هرگونه عمليات طراحي و يا چاپ مي‌توان بر روي كاغذ ايجاد كرد. هر يك از فاكتورهاي ذكر شده در بالا با توجه به ويژگي و خصوصيات سند مورد نظر، انتخاب شده و اعمال مي‌شود.
شهرابي ادامه مي‌دهد كه پس از توليد كاغذ امنيتي اولين مرحله در پروسه چاپ امنيتي، طراحي سند است. او در اين باره مي‌گويد: «در گذشته طراحي اسناد و اسكناس‌ها با دست انجام مي‌گرفت. طراح بر روي كاغذ يا مستقيم بر روي سيلندر (براي چاپ‌هاي فولادي يا Intaglio) طرح پيچيده‌اي را پياده يا حكاكي مي‌كرد كه در آن زمان كار مشكلي بود و زمان زيادي را مي‌طلبيد. با پيشرفت تكنولوژي و به كارگيري نرم‌افزارهاي امنيتي- كه توليدكنندگان آنها در جهان بسيار معدود و انگشت‌شمار هستند- امروزه طراحي اسناد با ويژگي امنيتي بالا، به راحتي انجام مي‌گيرد.»
به گفته شهرابي با طراحي امنيتي، در كار چاپ شده نهايي هيچ‌گونه نقطه و يا ترامي وجود ندارد و طرح به صورت خطي است.«مواردي مانند Nanotext، Microtext همگي در مرحله طراحي ايجاد مي‌شود. طرح گيلوش نيز يك فاكتور طراحي است. شكلي هندسي كه بازسازي و يا طراحي آن با نرم‌افزارهاي معمولي مثل فتوشاپ، كورل، فري‌هند و ... غيرممكن است.
طرح مخفي، مشخصه امنيتي ديگري است كه هنگام طراحي شكل مي‌گيرد. طرح مخفي براي ديده شدن به يك فيلتر رمزگشا (Decode Film) نياز دارد.
ويژگي امنيتي ديگر، طرح سيترو (See-through) است. طرحي كه به دو بخش تقسيم شده و به صورت همزمان نيمي از آن بر روي كار و نيم ديگر پشت كار با استفاده از ماشين‌هاي چاپ همزمان چاپ مي‌شود. زماني كه طرح سيترو در مقابل نور قرار مي‌گيرد، دو بخش همديگر را تكميل و طرح به صورت كامل ديده مي‌شود. براي كنترل دقيق طرح سيترو ذره‌بين‌هايي با بزرگنمايي مناسب مورد نياز است تا جعل بودن آن مشخص شود، وگرنه جعلي بودن طرح سيترو با چشم غيرمسلح كمي مشكل است.»
به گفته شهرابي دستگاه‌هاي خروجي (ايميج‌ستر يا پليت‌ستر) كه در زمينه چاپ امنيتي به كار گرفته مي‌شود دستگاه‌هاي ويژه و منحصر به فردي هستند كه به طور مثال قدرت رزولوشن آنها به بيش از dpi 12000 مي‌رسد و دستگاه‌هاي خروجي معمولي اين توانايي را ندارند و همين مورد جعل اسناد امنيتي را مشكل‌تر مي‌سازد.
مرحله سوم: چاپ امنيتي
مرحله بعد، بخش چاپ امنيتي است. فاكتورهاي امنيتي كه در بخش چاپ ايجاد مي‌شوند، يا با استفاده از مركب‌هاي خاص و امنيتي ايجاد مي‌شوند، يا با شيوه چاپي و تكنيك خاصي و يا با هر دو روش پديد مي‌آيند. شهرابي به عنوان نمونه از مركب مغناطيسي نام مي‌برد كه بيشتر براي دسته چك‌ها و چاپ اطلاعات متغير مورد استفاده قرار مي‌گيرد: «اطلاعاتي كه با مركب‌هاي مغناطيسي چاپ مي‌شود به نام MICR قابل بازخواني براي ماشين (Reader) هستند، به طور مثال زماني كه چكي در بانك پرداخت مي‌شود، تحويل‌دار بانكي ديگر نيازي به وارد كردن اطلاعات به صورت دستي به كامپيوتر ندارد و با يك دستگاه Reader به راحتي مي‌تواند كدها را بخواند. علاوه بر اين اگر چكي جعلي باشد در اين مرحله قابل شناسايي است. از اين رو استفاده از مركب‌هاي مغناطيسي را مي‌توان جزو فاكتورهاي امنيتي به حساب آورد.»
مركب‌هاي فسفري نوعي ديگر از مركب‌هاي امنيتي هستند كه زير نور يووي تغيير رنگ داده و شبرنگ مي‌شوند. مركب فسفري اگر اسكن شود، تيره‌تر مي‌شود. با اين وجود اين نوع مركب از درجه امنيت پاييني برخوردار است. اين در حالي است كه مركب‌هايي كه تنها زير نور ماوراي بنفش و يا مادون قرمز تغيير رنگ يافته ديده مي‌شوند، ضريب امنيت بيشتري دارند.
مدير بخش تحقيق و توسعه چاپخانه بانك ملي شيوه‌هاي چاپي چاپ افست تر و افست خشك، چاپ سيلك‌اسكرين و نيز شيوه چاپ ديجيتال راشيوه‌هاي چاپي مورد استفاده در اين چاپخانه بيان مي‌كند و مي‌گويد: «با توجه به نوع مركب مورد استفاده و ويژگي‌هاي سند از چاپ افست معمولي و يا خشك استفاده مي‌كنيم، المان‌هايي كه داراي ضخامت بيشتري باشند به روش سيلك‌اسكرين و با مركب‌هاي خاص امنيتي چاپ مي‌شوند.»
شهرابي به اين مورد اشاره مي‌كند كه هنگام ساخت كاغذ علايمي بر روي آن ايجاد مي‌شود كه توسط ماشين چاپ رول قابل خواندن است. به صورتي كه با خواندن علايم توسط ماشين چاپ تصاوير و نوشته‌ها كه مي‌بايست در مكان بسيار دقيقي قرار گيرند، به طور كامل سر جاي خودشان چاپ مي‌شوند.
مرحله چهارم: عمليات تكميلي
آخرين مرحله چاپ امنيتي، همان مرحله پس از چاپ است. مرحله پاياني كه نهايي‌ترين ويژگي‌هاي امنيتي بر روي سند ايجاد مي‌شود. الصاق هولوگرام به روش هات‌استمپ، طلاكوبي و برجسته‌سازي به شيوه‌اي متفاوت و با طراحي خاص، پرفراژ و پانچ و ... از جمله مواردي هستند كه در اين مرحله اعمال مي‌شوند.
شهرابي در ادامه توضيحات خود، به تعدد مراحل كنترل كيفيت در طول پروسه چاپ اسناد امنيتي اشاره مي‌كند: «كنترل كيفيت در بخش‌هاي مختلفي انجام مي‌شود. به طور مثال يك بخش از كنترل روي ماشين چاپ، نحوه درست چاپ شدن است كه با دوربين‌هايي انجام مي‌شود يا در بخش توليد كارت‌هاي چيپ‌دار، پس از درج اطلاعات بر روي چيپ، بلافاصله كارت توسط يك Verify كننده كنترل مي‌شود. همچنين شمارشگر كار چاپي است كه در ابتدا و انتها در هر مرحله تعداد كارهاي چاپي را شمارش مي‌كند. البته بايد متذكر شد كه در بعضي موارد مانند چك‌پول‌ها به دليل حساسيت بالاي كار، كنترل كيفيت به صورت برگ به برگ و قطعه به قطعه علاوه بر كنترل ماشيني انجام مي‌گيرد.»