با وجود افزایش جمعیت چرا تعداد و درصد ازدواج كاهش یافته است؟ آمارها در این باره پاسخ های مختلفی را ارائه می دهند. افزایش تعداد دختران در سن ازدواج نسبت به پسران، مسائل اقتصادی ، ترس از طلاق و بالا رفتن توقع دختران به خاطر تحصیلات دانشگاهی از جمله عوامل كاهش ازدواج به شمار می روند. یك تحقیق آماری در این زمینه را می خوانیم.
طی سالهای ۶۵-۱۳۵۵ افزایش سریع جمعیت ما در كشور، مشكلات بسیاری از جمله در تحصیل، اقتصاد، مسكن و اشتغال پدید آورد. نقش افزایش جمعیت در بروز اختلال در ازدواج بی تأثیر نیست. براساس آمار موجود، نرخ سالانه رشد جمعیت ایران در دهه ۶۵-۱۳۵۵ در سطح بالایی در حدود ۳/۶ درصد و متوسط نرخ رشد سالانه جمعیت كشور با درآمد پایین حدود ۳/۲ درصد بوده است.
یعنی جمعیت ایران حتی نسبت به كشورهای با درآمد پایین نیز سریع تر رشد كرده است و این نرخ بالای جمعیت سبب تغییر ساختار جمعیتی كشور شده است. از دهه فوق تا سال ۱۳۸۰، پسران و دختران در رده های سنی ۱۵ تا ۲۵ ساله قرار دارند و این رده های سنی از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۸ در سن ازدواج قرار می گیرند. بنابراین طبیعی است كه در این سال ها شاهد اختلال در وضعیت ازدواج باشیم.
براساس سرشماری انجام شده، پسران ۲۵ ساله كه حدود ۵۴۰ هزار نفر هستند، مایلند با دختران سه سال كوچكتر از خود یعنی با دختران ۲۲ ساله ازدواج كنند. تعداد دختران ۲۲ ساله در سال ۱۳۸۰ حدود ۷۹۹ هزار نفر بود. با وجود این حدود ۱۶۰ هزار دختر شانس ازدواج نداشتند. در مجموع رده سنی ۱۵-۲۵ ساله همین پدیده اتفاق می افتد.
سن ازدواج در مردان و زنان
قابل توجه این كه در بدو تولد ، تعداد نوزادان پسر بیشتر از نوزادان دختر است. اما مسئله اصلی ، سن بلوغ و اختلاف سن در ازدواج زنان و مردان است. بلوغ دختران زودتر از پسران است ، بنابراین دختران در سن ازدواج قرار می گیرند، اما پسران در همان سن ، به مرحله ازدواج نرسیده اند. برای مثال ، دختران از سن ۱۲ سالگی برای ازدواج آمادگی دارند، اما پسران در سن ۱۵ سالگی وارد سن ازدواج می شوند.
ترس از طلاق
البته ترس از طلاق می تواند عامل مهمی در برابر ازدواج نكردن باشد. با توجه به آمارهای ارائه شده از مركز آمار ایران در سال ۱۳۶۵، ۳۴۰۳۴۲ مورد ازدواج و ۳۵۲۱۱ مورد طلاق ثبت شده است. در سال ۱۳۵۷، ۴۷۹۲۶۳ مورد ازدواج، ۳۷۸۱۷ مورد طلاق و در سال ۱۳۷۹، ۶۴۶۴۹۸ مورد ازدواج و ۵۳۷۹۷ مورد طلاق ثبت شده است.
طبق آمار ارائه شده، تعداد مردان هرگز ازدواج نكرده بیشتر از زنان هرگز ازدواج نكرده در سال ۱۳۷۵ است. این آمار در هر سال طبق شواهد علمی باید روند صعودی در پیش داشته باشد. با توجه به موضوعات مورد بحث، سؤالی به ذهن می رسد و آن این كه علت افزایش دختران در سن ازدواج چیست؟ در پاسخ این سؤال شاید مسئله اصلی، در مفهوم لغتی و تعریف دو اصطلاح «هرگز ازدواج نكرده» و «در سن ازدواج» باشد. یعنی وقتی ما می گوییم زنانِ هرگز ازدواج نكرده ، ممكن است یك زن ۵۰ یا ۶۰ ساله باشد و وقتی می گوییم دخترانِ در سن ازدواج ، دختران جوان در سن ۲۹ یا ۲۵-۱۵ ساله را در نظر می گیریم. البته این بحث نیاز به كارشناسی دقیق تری دارد كه در حال حاضر مجال آن در این تحقیق وجود ندارد.
علت دیگر افزایش دختران در سن ازدواج می تواند بلوغ زودرس دختران باشد. بنابراین هر سال بر دختران در سن ازدواج افزوده می شود، ولی ممكن است پسرانی كه در سن ازدواج هستند به آن اندازه نباشند. دلیل دیگر مرگ و میر زودرس مردان (به دلیل هیجانات روحی بیشتر پسران و علاقه آنان به كارهای خطرناك) و یا سفر پسران جوان به خارج از كشور است. عوامل فرهنگی و اجتماعی هم به نوبه خود می تواند مانع مؤثری بر سر راه ازدواج باشد.
تأثیر تحصیلات دانشگاهی
در نهایت می توان «تحصیلات» را در دوره معاصر بزرگترین مانع ، و سدی در مقابل ازدواج دانست. میزان علاقه به تحصیلات عالی در بین دختران افزایش یافته و این مسئله باعث شده كه توقع دختران از همسران آینده بالا رود و به همان نسبت شانس آنان را برای ازدواج پائین آورد. علاوه بر این ، استقلال مالی كه دختران تحصیل كرده به دست می آورند، موجب می گردد كه نیاز كمتری برای ضرورت ازدواج احساس كنند.سطح تحصیل مخصوصاً در میان زنان می تواند مستقیماً بر سن ازدواج تأثیرگذار باشد . می توان گفت كه این عامل تا حدی از مرز رده بندی اجتماعی عبور كرده است و قابل كنترل نیست و یك حالت عادی یا بهتر بگوییم دنباله روی از همدیگر (عرف) وجود دارد و باعث می شود تا دختران وقت خود را به جای زندگی مشترك و تربیت فرزندان، صرف تحصیل و یافتن شغلی مناسب كنند.لازم به ذكر است كه نباید فقط به ترغیب ازدواج و گفتن «زود ازدواج كنید» بسنده كرد. به دلیل این كه یكی از مؤثرترین عوامل در طلاق ، گسترش ازدواج در سنین پایین بوده است. بنابراین باید تدابیری اندیشید تا شرایط ازدواج به موقع و مناسب را برای دختران و پسرانی كه هم از نظر جسمی و هم از نظر عقلی به بلوغ رسیده باشند، فراهم كنند. به عبارتی رشد عقلی آنان كامل شده باشد و مفهوم زندگی مشترك را درك كنند.