جراحی‌های عیوب انكساری چشم (رفراكتیو) كه شامل اصلاح دوربینی، نزدیك‌بینی، آستیگماتیسم، پیرچشمی و قوز قرنیه است و طی سال‌های اخیر بسیار متداول شده است، عمری تقریبا 20 ساله دارد. اولین مطالعه‌های انسانی در این مورد را «اسپرانس» چشم‌پزشك و همكارانش در سال 1989 میلادی روی 10 بیمار نابینا با «اكزایمر لیزر» انجام دادند كه از نظر ترمیم زخم نتایج خوبی داشت. این عمل فقط كدورت مختصر قرنیه را به همراه داشت كه پس از مدتی كوتاه برطرف شد.
در سال1990 یك چشم‌پزشك به نام «میلر» و همكارانش 13 فرد بینا را مورد عمل جراحی پی.آر.کی قرار دادند كه نتایج همه جراحی‌ها رضایتبخش بود. عارضه، همان كدورت گذرای قرنیه بود. در سال 1991 چشم‌پزشك دیگری به نام «گاتری» و همكارانش، نوع اولیه دستگاه اكزایمر را طراحی كردند و چشم 16 فرد نابینا و 120 بینا را مورد عمل جراحی قرار دادند.
«بوراتو» كه یك چشم‌پزشك بود، در سال 1992 با همكاری گروهی روش لیزیك را با ایجاد «میكروكراتوم» و برش ورقه‌ای قرنیه، ابداع كرد. امروزه روش‌های جراحی لیزیك، لازك و پی.آر.کی به شیوه‌هایی بسیار رایج در دنیا از جمله در ایران تبدیل شده‌است. با وجود گسترش این شیوه‌های جراحی، هنوز هم ابهام‌هایی در مورد روش‌های انجام آنها در ذهن بسیاری از داوطلبان جراحی‌های عیوب انكساری چشم وجود دارد.
با دكتر پرویز زرین‌بخش، چشم پزشک و رییس مركز تحقیقات اپتیك و لنز ایران در این مورد گفت‌وگو كرده‌ایم.
آقای دكتر! جراحی «لیزیک» چیست و چه مزایا و معایبی دارد؟
جراحی لیزیك چشم برای اصلاح دوربینی، نزدیک‌بینی، آستیگماتیسم، پیرچشمی و قوز قرنیه انجام می‌شود. در این روش، ابتدا یک ورقه نازک به ضخامت 100 تا 150 میکرون به نام «فلپ» از قرنیه بریده و زیر آن لیزر می‌شود تا شماره چشم اصلاح شود. این برش یا با وسیله مکانیکی‌ای به نام «میکروکراتوم» یا با نوع خاصی لیزر به نام «فمتوسکند» انجام می‌شود. فلپ برداشته شده را پس از این مراحل به جای خودش برمی‌گردانند. مزیت این روش آن است که بیمار بلافاصله پس از عمل، دید کامل دارد و بدون درد می‌تواند سرکارش برگردد و فعالیت‌های روزانه خود را از سر بگیرد. در بسیاری از بیماران، ضخامت قرنیه نسبت به نمره چشم كم است و از طرف دیگر پس از برداشتن فلپ، ضخامت قرنیه کمتری برای چشم بیمار باقی می‌ماند که این امر در آینده امکان عمل مجدد را كاهش می‌دهد. در حال حاضر روش لیزیك كمتر مورد توجه پزشكان است و آنها به جای شیوه لیزیك، روش لازك و
پی.آر.کی را به داوطلبان انجام اعمال جراحی رفع عیوب انكساری چشم توصیه می‌كنند.
لطفا در مورد روش «لازك» هم توضیح دهید. آیا لازك اصلاح شده روش لیزیك است؟
در روش لازک، ضخامت قرنیه برش داده نمی‌شود بلکه فقط لایه سطحی و بازگشت‌پذیر قرنیه به نام «اپی‌تلیوم» برداشته می‌شود، لیزر انجام می‌گیرد و بعد اپی‌تلیوم سر جایش گذاشته می‌شود و لنز پانسمانی در محلی كه لیزر در آن انجام شده، قرارمی‌گیرد. اپی‌تلیوم پس از حدود 4 روز دوباره ساخته و لنز پانسمانی برداشته می‌شود.
از مزیت‌های روش لازك آن است که پس از برداشتن اپی‌تلیوم 100 تا 150 میکرون ضخامت قرنیه بیمار باقی‌می‌ماند. این شیوه برای افراد دارای قرنیه‌های نازک و کسانی که به عمل جراحی مجدد چشم نیاز دارند، مفید است. با اینكه عمل بیشتر از 5 دقیقه طول نمی‌کشد و درد ندارد بیمار 2 روز پس از عمل احساس درد و سوزش می‌كند اما پس از 4 هفته، دید کامل وی به تدریج برمی‌گردد. لازك و پی.آر.کی نسبت به روش لیزیك قدیمی‌ترند كه به دلیل مزایای آن دوباره رواج پیدا كرده‌اند.
و در روش پی.آر.کی؟
در روش پی.آر.کی مانند روش لازك در ضخامت قرنیه برش داده نمی‌شود، بلکه فقط لایه اپی‌تلیوم برداشته می‌شود و پس از لیزر، لنز پانسمانی روی آن قرار می‌گیرد. اپی‌تلیوم پس از حدود 4 روز دوباره ساخته و لنز پانسمانی برداشته می‌شود.
تفاوت روش لازك و پی.آر.کی چیست؟
در لازك، لایه اپی‌تلیوم برداشته می‌شود و دوباره بعد از انجام لیزر روی قرنیه قرار می‌گیرد، اما در روش پی.آر.کی لایه اپی‌تلیوم، به كلی برداشته می‌شود و اپی‌تلیوم تازه به شكل ترمیم، پس از4 روز جایگزین می‌شود. البته این 2 روش تاثیری در نتیجه عمل ندارند. انجام عمل لازك، طولانی‌تر از روش دیگر است و دید مقطعی در روزهای نخست پس از انجام عمل جراحی به خوبی روش پی.آر.کی نیست. جایگزینی اپی‌تلیوم نیز احتمال عفونت را افزایش می‌دهد. در مجموع بیشتر پزشكان روش لازك را به لیزیك ترجیح می‌دهند. هر چند روش پی.آر.کی شیوه‌ای مرسوم‌تر از لازك است، اما روش پی.آر.کی را به غلط به عنوان لازك ذكر می‌كنند.
گفته می‌شود روش لازك و پی.آر.کی به تدریج در ایران در حال جایگزینی با روش لیزیك است. آیا این گفته را قبول دارید؟
بله، خوشبختانه روش لازك و پی.آر.کی در ایران از چند سال پیش متداول‌تر از لیزیک شده است. در کشور‌های اروپایی و آمریکا نیز بیشتر پزشکان به این روش گرایش پیدا کرده‌اند.
با توجه به اینكه امروزه بیشتر پزشكان، روش لازك و پی.آر.کی را به داوطلبان اعمال جراحی اصلاح عیوب انكساری چشم توصیه می‌كنند، می‌توانیم بگوییم، روش لیزیك منسوخ شده است؟
نه، روش لیزیك منسوخ نشده‌است. امروزه «فمتوسكند لیزر» (برداشتن لایه‌ای از قرنیه با لیزر فمتوسكند) عمل لیزیك را با سهولت بیشتری امكان‌پذیر كرده است. این روش برای پیوند قرنیه، حلقه داخل قرنیه و دیگر اعمال مربوط به قرنیه نیز مفید است. روش حلقه داخل قرنیه تاحدی باعث كشش قرنیه می‌شود و با كاهش آستیگماتیسم و قوز قرنیه، تحمل لنز را راحت‌تر می‌كند ولی با توجه به فواید كم و عوارض زیاد آن، زیاد معمول نیست و در موارد محدودی انجام می‌گیرد. از طرف دیگر پزشكان هنوز هم به كسانی كه خواستار بهبود فوری و دید شفاف بلافاصله پس از عمل جراحی هستند یا افرادی كه دوربینی یا آستیگماتیسم شدید دارند، روش لیزیك را توصیه می‌كنند.
آیا لیزیک، لازک و پی.آر.کی از نظر هزینه درمان با یكدیگر متفاوت هستند؟
نه، این اعمال از نظر هزینه، تفاوت عمده‌ای با یكدیگر ندارند.
درد پس از اعمال جراحی لازك و پی.آر.کی ناشی از چیست؟
ناشی از برداشتن اپی‌تلیوم سطحی و در معرض هوا قرار گرفتن انتهای اعصاب حسی.
گردآوری: گروه سلامت سیمرغ