baroon
متخصص بخش ادبیات
انتقاد سازنده زماني موثر واقع خواهد شد كه در زمان مناسب آن صورت گيرد؛ يعني تا زماني كه شرايط حاكم بر محيط در زمان وقوع مشكل يا نارسايي از بين نرفته است، بايد انتقاد كرد چراكه در صورت اتلاف وقت، انتقاد بي‌معني خواهد بود و در نظر شخص مورد نظر، كم‌اهميت جلوه خواهد کرد، اما اين تنها شرط لازم براي انتقاد سازنده نيست.
1- انتقاد در مكان مناسب :
اگر مي‌خواهيد از شخصي كه نتيجه رفتار و اعمالش منفي است، انتقاد كنيد، اين كار را در محيط كار خود انجام دهيد و بهتر آن است كه انتقاد در محل خلوت و به دور از چشم همكاران ديگر صورت پذيرد. اين نكته را هم به خاطر بسپاريد اگر در خارج از محيط كار از شخصي انتقاد كنيد، ممكن است اين انتقاد در نظر او كم‌اهميت و گاه تهديدآميز تلقي شود.
2- انتقاد به طور خصوصي :
از اصول اوليه و مهم انتقاد سازنده، انتقاد به طور خصوصي است. براي آنكه انتقاد شما سازنده باشد به طور خصوصي از شخص انتقاد كنيد و در كنار انتقاد، نقاط قوت شخص را هم مورد تقدير قرار دهيد تا اطمينان يابد كه شما خدماتش را نيز در نظر داريد. با اين كار زمينه را براي پذيرش انتقاد در مخاطب فراهم خواهيم كرد. بعد از انتقاد هم حرف‌ها و درددل مخاطب را نيز بشنويد تا مطمئن شويد كه در قضاوت خود به راه خطا نرفته‌ايد. به اين نكته هم توجه داشته باشيد كه اگر از فردي كه نتيجه رفتار و اعمالش منفي است، در حضور همكاران ديگر انتقاد كنيد، نتيجه اين عمل شما آن خواهد بود كه او را در موضع دفاعي شديدي قرار خواهيد داد.
3- ملايم باشيد :
اين نكته را همواره به ياد داشته باشيد كه انتقاد شديد، هرچند با حسن‌نيت و خيرخواهانه انجام گيرد، باعث رنجش فرد و صدمه به «خود» او مي‌شود و رفتار دفاعي را در وي تحريك مي‌كند. بنابراين بهتر است ابتدا انتقاد را به شيوه‌اي ملايم آغاز كنيم و اگر ضروري تشخيص داديم، بعدا آن را شديدتر كنيم. همچنين توجه داشته باشيد كه انتقاد شديد مشكل‌آفرين است، چون عدول از موضع خود و پس گرفتن يا تكذيب كردن، مشكل است.
4-انتقاد از روش نه از شخص :
تنها از روش كار انتقاد كنيد نه از خود شخص، چراكه با اين كار خواهيد توانست شخص مورد نظر را به تغيير رفتار و روش انجام كار واداريد.
5- بيان انتقاد به طور فشرده :
با سخنراني كردن و تكرار نكات، تاثير كلام انتقاد‌كننده از بين مي‌رود، بنابراين ضروري است كه انتقاد را موجز و فشرده بيان كنيد تا مخاطب در وضعي قرار بگيرد كه نكات مورد نظر را به خوبي درك كرده و نسبت به رفع نواقص و كاستي‌ها اقدام كند.
6- انتقاد مبتني بر واقعيت‌هاي عيني :
به خاطر داشته باشيد كه بسياري از انتقادها به آن دليل رد مي‌شوند كه طرف مقابل فكر مي‌كند بي‌ارزش است. وقتي شما از واقعيت‌ها براي طرح انتقاد استفاده مي‌كنيد، احتمال اينكه شخص مورد نظر، انتقاد شما را درك كند، بيشتر خواهد بود. بنابراين توصيه مي‌شود مبناي انتقاد خود را بر پايه واقعيت‌ها قرار دهيد و نه ادراك‌هاي ذهني.
7-رعايت حيطه اختيارات و وظايف :
وقتي مي‌خواهيد از برخي رفتار و اعمال شخصي انتقاد كنيد، اين نكته را به خاطر داشته باشيد كه نكاتي را به عنوان انتقاد مطرح كنيد كه در حيطه اختيارات و وظايف شخص مخاطب باشد، به طوري كه وي بتواند در زمينه‌هاي مورد نظر شما، فعاليت و اشكالات كار را مرتفع كند.
8- انتقاد بر حسب هدف مشترك :
انتقادي سازنده خواهد بود كه بر حسب هدف مشترك مطرح شود. اگر انتقاد شما در جهت به انجام رسيدن مقصودي باشد كه هر دو شما تلاش مي‌كنيد به آن دست يابيد، ممكن است درك آن براي شخص مخاطب، ساده‌تر باشد. بنابراين بهتر آن است كه براي آنكه انتقاد شما سازنده باشد از كلماتي استفاده كنيد كه بر همكاري تاكيد و كمتر حالت رقابت‌جويي، جاه‌طلبي و سرزنش دارند. براي مثال در تهيه يك گزارش اگر همكار شما همكاري لازم را ندارد و مي‌خواهيد از او انتقاد كنيد اگر به او بگوييد: «اگر در زماني كه من مشغول ويرايش متن گزارش هستم، شما نيز اطلاعات آماري را به صورت نهايي دربياوري، مي‌توانيم گزارش را سريعا تهيه كنيم» اثربخش‌تر خواهد بود تا اينكه بگوييد: «تا وقتي سريع‌تر آمارها را قطعي نسازي، من هم قادر نخواهم بود گزارش را به موقع به اتمام برسانم.»
9- انتقاد در پوشش پيشنهاد :
انتقاد خود را در پوشش «پيشنهاد» و حتي «سوال» مطرح كنيد تا شخص مخاطب راحت‌تر آن را بپذيرد.
10-كنايه نزنيد :
اگر قصد آن داريد انتقاد سازنده كنيد، از گوشه و كنايه زدن به شخص مخاطب جدا بپرهيزيد چراكه اين كار نشان‌دهنده آن است كه شما از شخص عصباني هستيد نه از اينكه كار درست انجام نشده است. به همين دليل مخاطب در جبهه مخالف شما جاي خواهد گرفت و حتي اگر گفته‌هاي شما درست و منطقي هم باشد آنها را قلبا نخواهد پذيرفت.
شرق / شماره 1511