طبق آمار فائو (سازمان خواربار کشاورزی سازمان ملل متحد) تعداد گاومیش جهان ۵/۱۲۶ میلیون راس بود که حدود ۱۲۳ میلیون در قاره آسیا و بقیه در سایر نقاط دنیا زندگی می‌کنند در سال ۱۹۸۱ تعداد گاومیش‌های دنیا ۱۵۰ میلیون راس تخمین زده شده‌است گاومیش در بسیاری از کشورهای جهان یافت می‌شود ولی مهم‌ترین محل پرورش آن قاره آسیا و بخصوص شبه قاره هند است در ایتالیا بیش از ۱۰۰ هزار گاومیش شیرده وجود دارد و پنیر «موزارلا» از شیر این حیوان تهیه می‌شود.
در ایتالیا گاومیش در مجتمع‌های صنعتی نگه داری می‌شود.
طبق آخرین آمار جمعیت گاومیش در ایران ۵۲۱ هزار راس است (برآورد جهت گاومیش ایران سال ۱۳۷۸)
گاومیش در اقتصاد بسیاری از کشورها جایگاه ویژه‌ای دارد و تعداد و پراکندگی جغرافیایی آن هر سال در حال افزایش است از این حیوان برای شخم زدن مزارع بارکش حمل و نقل کارهایی مانند آن استفاده می‌شود.
طبقه بندی گاومیش براساس محیط زیست
الف) گاومیش باتلاقی
دارای قدرت و توان بیشتری برای تحمل شرایط سخت می‌باشد علاقه زیادی به آب تنی و توقف در آب دارد و آب گل آلود را ترجیح می‌دهند.
در این تیپ وزن بدن به طور متوسط در ماده ۴۰۰ و در جنس نر به ۵۰۰ کیلوگرم یا بیشتر می‌رسد. از نظر ژنتیکی گاومیش‌های این تیپ ۴۸ کروموزونی (۴۸ = n2) هستند رنگ اغلب سیاه است و نوار کم رنگی در ناحیه گردن بالای سینه دارد ولی رنگ قهوه‌ای هم دیده می‌شود.
ب) گاومیش رودخانه‌ای
این گروه از گاومیش‌ها شنا در آب‌های جاری و شفاف را دوست دارند و بیشتر در خاورمیانه پرورش داده می‌شوند رنگ غالباً سیاه گاهی همراه با لکه‌های سفید در نقاط گوناگون بدن، در این تیپ رنگ خاکستری و قهوه‌ای و بندرت سفید هم دیده می‌شود. وزن در جنس نر ۳۰۰ تا۷۰۰ کیلوگرم و در جنس ماده ۲۵۰ تا ۶۵۰ است.
کالبدشناسی گاومیش
۱- دستگاه گوارشی
گاومیش نیز مانند گاو چهار معده‌ای و نشخوار کننده‌است ساختمان دستگاه گوارشی آن به جز در قسمت زبان و کبد به گاو شبیه‌است زبان گاو میش کوتاه تر و پهن تر و پرزهای روی زبان نیز کوتاه تر و نرم تر است در نتیجه زبان گاومیش هنگام لمس کردن صاف تر و نرم تر احساس می‌شود. کبد گاومیش بزرگ‌تر، گردتر، ضخیم تر از کبد گاو و لب پایینی آن مانند کبد گوسفند هرمی شکل است.
با آن ه دستگاه گوارشی گاومیش و گاو تقریباً شبیه‌است دستگاه گوارشی گاومیش از نظر فیزیولوژیکی کارآمدتر است زیرا حجم و چین خوردگی‌های آن بیشتر از گاو است.
بررسی‌ها نشان داده‌است تعداد و تراکم پزرهای شکمبه نگاری در گاومیش بیش از گاو است و نوع و تعداد میکروارگانیزم‌های موجود در شکمبه این حیوان با گاو تفاوت دارد و به همین دلیل گاومیش غذاهای فیبری را بهتر هضم می‌کند.
خصوصیات دیگر
ضخامت پوست گاومیش دو برابر گاو است و با افزایش سن بر ضخامت پوست افزوده می‌شود.
دوره آبستنی
در گاومیش باتلاقی ۳۲۵ تا ۳۳۰ روز
در گاومیش رودخانه‌ای ۳۰۰ تا۳۲۰ روز
فاصله مطلوب بین دو زایمان متوالی ۱۲ تا ۱۳ ماه است دوره شیردهی در حدود ۳۰۰ روز است .
مراحل زایمان
زایمان در گاومیش کاملاً شبیه زایمان گاو است با این تفاوت که در ۹۰ درصد از موارد زایمان در گاومیش به صورت ایستاده‌است.
ویژگی‌های تولید مثلی در گاومیش نر
گاومیش نر در دو سالگی آماده جفتگیری است و تا ۶ ـ۷ سال می‌تواند از آن بهره گرفت.
تلقیح مصنوعی
امروزه تلقیح مصنوعی در گاومیش به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود بخصوص در مر اکز صنعتی. آمیزش گاو و گاومیش به دلیل ژنتیکی امکان پذیر نیست زیرا گاومیش ۴۸ تا ۵۰ کروموزومی است درصورتی که گاو ۶۰ کروموزوم دارد.
سازگاری گاومیش
بیشتر جمعیت گاومیش‌های دنیا در آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری متمرکز شده‌اند و تعداد کمی از آنها در آب و هوای سرد آسیا و اروپا زندگی می‌کنند مطالعات جدیدتر حاکی از آن است که به رغم سازش و عادت پذیری این حیوانات با آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری به خوبی خود را با مناطق سرد آسیا و اروپا سازگار می‌کند.
ویژگی‌های رفتاری و جایگاه پرورش گاومیش
گاومیش علاقه زیادی به آبتنی در استخر، رودخانه و گودالهای آب دارد و معمولاً پس از مدتی چرا خود را به آب می‌رساند و در آن غوطه ور می‌شود.
گاومیش برای فرار از حشرات موذی نیز به آب پناه می‌برد و با آغشته کردن سطح بدن به گل و لای خود را از آسیب آفتاب و حشرات گزنده در امان نگه می‌دارد محققان بر این باورند که در صورتی که دام به طریقی خنک شود شنا کردن برای آن ضرورت حیاتی ندارد.
تحمل گاومیش در برابر گرمای شدید و نور مستقیم آفتاب کم است و تابش مستقیم خورشید آنها را کاملاً آشفته و پریشان می‌کند تغییرات شدید و ناگهانی دمای محیط نیز بر حیوان آثار ناگواری دارد و ممکن است به بیماری پنومونی (ذات الریه) و حتی مرگ منجر شود بنابراین هنگام طراحی نگهداری گاومیش باید بر این موضوع توجه کرد و از هر راهی که امکان دارد از تغییر شدید آب و هوای محیط بر حیوان جلوگیری کرد تا به تدریج با هوای جدید سازگار شود.
گاومیش با گاو در چرا رقیب نمی‌باشد چون گاو انتخابی عمل می‌کند در صورتی که گاومیش همه نوع علفی را می‌خورد پس این دو نوع دام تکمیل کننده هم هستند گاومیش حیوانی پر خور و مناطق نیمه گرمسیری و مرطوب برایش مناسب است.
خلق و خو و رفتار گاومیش
با آن که ظاهر گاومیش خشن و زمخت است خوی بسیار آرامی دارد و براحتی می‌توان آن را کنترل کرد گاومیش نسبت به رنگ قرمز حساسیت دارد و معمولاً دوشش یک نفر عادت می‌کند.
گاومیش نر بالغ فوق العاده شرور و خطرناک است و کنترل آن سخت و غالباً غیر ممکن است که برای مهار کردن آن را اخته می‌کنند یا با قرار دادن حلقه در بینی مهار می‌کنند.
گاومیش بر خلاف گاو توانایی لگد پرانی به طرفین را ندارد و همچنین مانند گاو به آسانی آشفته یا پریشان نمی‌گردد. طبیعت آرام تحمل و پایداری گاومیش در انجام دادن کارهای سنگین این حیوان را به کلید و راهگشای اقتصادی روستایی کشورهای آسیایی تبدیل کرده‌است.
گاومیش بطور متوسط روزانه ۵/۶ لیتر شیر تولید می‌کند در حال حاضر رکوردهای شیر گاومیش‌های ایران در مرکز اصلاح نژاد دام کشور در کرج متوسط تولید kg ۱۲۰۰ در یک دوره شیر دهی ۲۰۰ روز را نشان می‌دهد.
تغذیه گاومیش
یکی از صفات بارز و برجسته گاومیش تغذیه آن از علوفه خشبی و به مقدار زیاد است و از این نظر بر گاو برتری دارد زیرا اولاً دستگاه گوارشی گاومیش از گاو حجیم تر و ثانیاً چین خوردگی‌های آن بیشتر است ثالثاً میکروارگانیسم‌های شکمبه گاومیش از لحاظ تعداد و تنوع از گاو گسترده ترند.
با توجه به آن که گاومیش را هم بصورت سنتی و هم صنعتی نگه داری می‌کنند سیستم‌های متفاوتی برای تغذیه به آنها طراحی شده که عبارت‌اند از :
۱ ـ سیستم تغذیه گسترده
در این سیستم گاومیش در مزارع مرتفع باتلاق مرداب و ... تغذیه می‌کند معمولاً خود به دنبال غذا می‌رود در صورتی که مراتع خوب و سرسبز باشد در عرض دو تا چهار ساعت چریدن شکمبه خود را پر می‌کند.
۲ ـ سیستم تغذیه متمرکز
در این سیستم تغذیهع دام در محوطه دامداری صورت می‌گیرد و در جایی کاربرد دارد که مزرعه مرتع یا چراگاه در دسترسی نباشد.
۳ـ سیستم تغذیه نیمه متمرکز
این سیستم آمیزه‌ای از دو سیستم قبلی می‌باشد و مهم‌ترین خوراک دام علوفه باقی مانده مزارع است که با مقادیر متفاوتی از غلات و دانه‌های روغنی تکمیل شده‌است.
انواع فرآورده‌های گاومیش
شیر: گاومیش حدود ۶/۵٪ از کل شیر جهان را تامین می‌کند شیر گاومیش از نظر چربی از شیر گاو غنی تر دارای ماده خشک کمتر و بین میزان درصد لاکتوز با شیر گاو متفاوت زیادی نسبت املاح شیر گاومیش و پروتئین شیر گاومیش از شیر گاو بیشتر است.
گوشت : درصد گوشت و لاشه گاومیش به علت داشتن شکمبه حجیم و بزرگ سرتوپروسنگین درصد استخوان بیشتر درصد چربی بیشتر در لاشه و کپل نسبتاً کم رشد و ضعیف و پوست ضخیم کمتر از درصد گوشت و لاشه گاو گوشتی است.
پوست : گاومیش پوستی ضخیم دارد برای تهیه دستکش چرمی ضخیم و تسمه‌های چرمی، زیره کفش، زین اسب و چرم ضد آب استفاده می‌شود.
ضخامت موی گاومیش دو برابر گاو است و برای تهیه ب رس و قلم مو استفاده می‌شود .
تراکم مو در گاومیش نسبت به گاو کمتر است و با افزایش سن تراکم آن کمتر نیز می‌شود.
شاخ : برای تهیه دکمه شانه، دسته چاقو، چتر، عصا، آلات موسیقی ، وسایل تزئینی استفاده می‌شود در هندوستان در صنایع دستی استفاده می‌شود.
فضولات : کود گاومیش از بهترین کودها برای حاصل خیزی زمین‌های زراعی و به ویژه پرورش قارچ است. در برخی روستاها از فضولات گاومیش برای تولید گرما به عنوان ماده سوختی استفاده می‌شود.
نیروی کار : در بسیاری از نقاط دنیا ماشین جای گزین خوبی برای دام نیست و حتی غیر اقتصادی است و در این صورت گاومیش برای شخم زنی و باربری استفاده می‌شود.
مهم‌ترین بیماری‌های گاومیش
تب برفکی ـ طاعون ـ شاربن علامتی ـ سل ـ بروسلوز ـ آبله ـ اسهال ویروسی گاو فاسیولوز ـ ننیازین ـ سارکوسیت ـ تیلریوز ـ بابزیوز ـ کوکسیدیوز و بیماری‌های انگلی ناشی از بند پایان مانند جرب ـ کنه ـ شپش ـ ورم پستان
منبع:ویکی پدیا
در ایتالیا گاومیش در مجتمع‌های صنعتی نگه داری می‌شود.
طبق آخرین آمار جمعیت گاومیش در ایران ۵۲۱ هزار راس است (برآورد جهت گاومیش ایران سال ۱۳۷۸)
گاومیش در اقتصاد بسیاری از کشورها جایگاه ویژه‌ای دارد و تعداد و پراکندگی جغرافیایی آن هر سال در حال افزایش است از این حیوان برای شخم زدن مزارع بارکش حمل و نقل کارهایی مانند آن استفاده می‌شود.
طبقه بندی گاومیش براساس محیط زیست
الف) گاومیش باتلاقی
دارای قدرت و توان بیشتری برای تحمل شرایط سخت می‌باشد علاقه زیادی به آب تنی و توقف در آب دارد و آب گل آلود را ترجیح می‌دهند.
در این تیپ وزن بدن به طور متوسط در ماده ۴۰۰ و در جنس نر به ۵۰۰ کیلوگرم یا بیشتر می‌رسد. از نظر ژنتیکی گاومیش‌های این تیپ ۴۸ کروموزونی (۴۸ = n2) هستند رنگ اغلب سیاه است و نوار کم رنگی در ناحیه گردن بالای سینه دارد ولی رنگ قهوه‌ای هم دیده می‌شود.
ب) گاومیش رودخانه‌ای
این گروه از گاومیش‌ها شنا در آب‌های جاری و شفاف را دوست دارند و بیشتر در خاورمیانه پرورش داده می‌شوند رنگ غالباً سیاه گاهی همراه با لکه‌های سفید در نقاط گوناگون بدن، در این تیپ رنگ خاکستری و قهوه‌ای و بندرت سفید هم دیده می‌شود. وزن در جنس نر ۳۰۰ تا۷۰۰ کیلوگرم و در جنس ماده ۲۵۰ تا ۶۵۰ است.
کالبدشناسی گاومیش
۱- دستگاه گوارشی
گاومیش نیز مانند گاو چهار معده‌ای و نشخوار کننده‌است ساختمان دستگاه گوارشی آن به جز در قسمت زبان و کبد به گاو شبیه‌است زبان گاو میش کوتاه تر و پهن تر و پرزهای روی زبان نیز کوتاه تر و نرم تر است در نتیجه زبان گاومیش هنگام لمس کردن صاف تر و نرم تر احساس می‌شود. کبد گاومیش بزرگ‌تر، گردتر، ضخیم تر از کبد گاو و لب پایینی آن مانند کبد گوسفند هرمی شکل است.
با آن ه دستگاه گوارشی گاومیش و گاو تقریباً شبیه‌است دستگاه گوارشی گاومیش از نظر فیزیولوژیکی کارآمدتر است زیرا حجم و چین خوردگی‌های آن بیشتر از گاو است.
بررسی‌ها نشان داده‌است تعداد و تراکم پزرهای شکمبه نگاری در گاومیش بیش از گاو است و نوع و تعداد میکروارگانیزم‌های موجود در شکمبه این حیوان با گاو تفاوت دارد و به همین دلیل گاومیش غذاهای فیبری را بهتر هضم می‌کند.
خصوصیات دیگر
ضخامت پوست گاومیش دو برابر گاو است و با افزایش سن بر ضخامت پوست افزوده می‌شود.
دوره آبستنی
در گاومیش باتلاقی ۳۲۵ تا ۳۳۰ روز
در گاومیش رودخانه‌ای ۳۰۰ تا۳۲۰ روز
فاصله مطلوب بین دو زایمان متوالی ۱۲ تا ۱۳ ماه است دوره شیردهی در حدود ۳۰۰ روز است .
مراحل زایمان
زایمان در گاومیش کاملاً شبیه زایمان گاو است با این تفاوت که در ۹۰ درصد از موارد زایمان در گاومیش به صورت ایستاده‌است.
ویژگی‌های تولید مثلی در گاومیش نر
گاومیش نر در دو سالگی آماده جفتگیری است و تا ۶ ـ۷ سال می‌تواند از آن بهره گرفت.
تلقیح مصنوعی
امروزه تلقیح مصنوعی در گاومیش به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود بخصوص در مر اکز صنعتی. آمیزش گاو و گاومیش به دلیل ژنتیکی امکان پذیر نیست زیرا گاومیش ۴۸ تا ۵۰ کروموزومی است درصورتی که گاو ۶۰ کروموزوم دارد.
سازگاری گاومیش
بیشتر جمعیت گاومیش‌های دنیا در آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری متمرکز شده‌اند و تعداد کمی از آنها در آب و هوای سرد آسیا و اروپا زندگی می‌کنند مطالعات جدیدتر حاکی از آن است که به رغم سازش و عادت پذیری این حیوانات با آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری به خوبی خود را با مناطق سرد آسیا و اروپا سازگار می‌کند.
ویژگی‌های رفتاری و جایگاه پرورش گاومیش
گاومیش علاقه زیادی به آبتنی در استخر، رودخانه و گودالهای آب دارد و معمولاً پس از مدتی چرا خود را به آب می‌رساند و در آن غوطه ور می‌شود.
گاومیش برای فرار از حشرات موذی نیز به آب پناه می‌برد و با آغشته کردن سطح بدن به گل و لای خود را از آسیب آفتاب و حشرات گزنده در امان نگه می‌دارد محققان بر این باورند که در صورتی که دام به طریقی خنک شود شنا کردن برای آن ضرورت حیاتی ندارد.
تحمل گاومیش در برابر گرمای شدید و نور مستقیم آفتاب کم است و تابش مستقیم خورشید آنها را کاملاً آشفته و پریشان می‌کند تغییرات شدید و ناگهانی دمای محیط نیز بر حیوان آثار ناگواری دارد و ممکن است به بیماری پنومونی (ذات الریه) و حتی مرگ منجر شود بنابراین هنگام طراحی نگهداری گاومیش باید بر این موضوع توجه کرد و از هر راهی که امکان دارد از تغییر شدید آب و هوای محیط بر حیوان جلوگیری کرد تا به تدریج با هوای جدید سازگار شود.
گاومیش با گاو در چرا رقیب نمی‌باشد چون گاو انتخابی عمل می‌کند در صورتی که گاومیش همه نوع علفی را می‌خورد پس این دو نوع دام تکمیل کننده هم هستند گاومیش حیوانی پر خور و مناطق نیمه گرمسیری و مرطوب برایش مناسب است.
خلق و خو و رفتار گاومیش
با آن که ظاهر گاومیش خشن و زمخت است خوی بسیار آرامی دارد و براحتی می‌توان آن را کنترل کرد گاومیش نسبت به رنگ قرمز حساسیت دارد و معمولاً دوشش یک نفر عادت می‌کند.
گاومیش نر بالغ فوق العاده شرور و خطرناک است و کنترل آن سخت و غالباً غیر ممکن است که برای مهار کردن آن را اخته می‌کنند یا با قرار دادن حلقه در بینی مهار می‌کنند.
گاومیش بر خلاف گاو توانایی لگد پرانی به طرفین را ندارد و همچنین مانند گاو به آسانی آشفته یا پریشان نمی‌گردد. طبیعت آرام تحمل و پایداری گاومیش در انجام دادن کارهای سنگین این حیوان را به کلید و راهگشای اقتصادی روستایی کشورهای آسیایی تبدیل کرده‌است.
گاومیش بطور متوسط روزانه ۵/۶ لیتر شیر تولید می‌کند در حال حاضر رکوردهای شیر گاومیش‌های ایران در مرکز اصلاح نژاد دام کشور در کرج متوسط تولید kg ۱۲۰۰ در یک دوره شیر دهی ۲۰۰ روز را نشان می‌دهد.
تغذیه گاومیش
یکی از صفات بارز و برجسته گاومیش تغذیه آن از علوفه خشبی و به مقدار زیاد است و از این نظر بر گاو برتری دارد زیرا اولاً دستگاه گوارشی گاومیش از گاو حجیم تر و ثانیاً چین خوردگی‌های آن بیشتر است ثالثاً میکروارگانیسم‌های شکمبه گاومیش از لحاظ تعداد و تنوع از گاو گسترده ترند.
با توجه به آن که گاومیش را هم بصورت سنتی و هم صنعتی نگه داری می‌کنند سیستم‌های متفاوتی برای تغذیه به آنها طراحی شده که عبارت‌اند از :
۱ ـ سیستم تغذیه گسترده
در این سیستم گاومیش در مزارع مرتفع باتلاق مرداب و ... تغذیه می‌کند معمولاً خود به دنبال غذا می‌رود در صورتی که مراتع خوب و سرسبز باشد در عرض دو تا چهار ساعت چریدن شکمبه خود را پر می‌کند.
۲ ـ سیستم تغذیه متمرکز
در این سیستم تغذیهع دام در محوطه دامداری صورت می‌گیرد و در جایی کاربرد دارد که مزرعه مرتع یا چراگاه در دسترسی نباشد.
۳ـ سیستم تغذیه نیمه متمرکز
این سیستم آمیزه‌ای از دو سیستم قبلی می‌باشد و مهم‌ترین خوراک دام علوفه باقی مانده مزارع است که با مقادیر متفاوتی از غلات و دانه‌های روغنی تکمیل شده‌است.
انواع فرآورده‌های گاومیش
شیر: گاومیش حدود ۶/۵٪ از کل شیر جهان را تامین می‌کند شیر گاومیش از نظر چربی از شیر گاو غنی تر دارای ماده خشک کمتر و بین میزان درصد لاکتوز با شیر گاو متفاوت زیادی نسبت املاح شیر گاومیش و پروتئین شیر گاومیش از شیر گاو بیشتر است.
گوشت : درصد گوشت و لاشه گاومیش به علت داشتن شکمبه حجیم و بزرگ سرتوپروسنگین درصد استخوان بیشتر درصد چربی بیشتر در لاشه و کپل نسبتاً کم رشد و ضعیف و پوست ضخیم کمتر از درصد گوشت و لاشه گاو گوشتی است.
پوست : گاومیش پوستی ضخیم دارد برای تهیه دستکش چرمی ضخیم و تسمه‌های چرمی، زیره کفش، زین اسب و چرم ضد آب استفاده می‌شود.
ضخامت موی گاومیش دو برابر گاو است و برای تهیه ب رس و قلم مو استفاده می‌شود .
تراکم مو در گاومیش نسبت به گاو کمتر است و با افزایش سن تراکم آن کمتر نیز می‌شود.
شاخ : برای تهیه دکمه شانه، دسته چاقو، چتر، عصا، آلات موسیقی ، وسایل تزئینی استفاده می‌شود در هندوستان در صنایع دستی استفاده می‌شود.
فضولات : کود گاومیش از بهترین کودها برای حاصل خیزی زمین‌های زراعی و به ویژه پرورش قارچ است. در برخی روستاها از فضولات گاومیش برای تولید گرما به عنوان ماده سوختی استفاده می‌شود.
نیروی کار : در بسیاری از نقاط دنیا ماشین جای گزین خوبی برای دام نیست و حتی غیر اقتصادی است و در این صورت گاومیش برای شخم زنی و باربری استفاده می‌شود.
مهم‌ترین بیماری‌های گاومیش
تب برفکی ـ طاعون ـ شاربن علامتی ـ سل ـ بروسلوز ـ آبله ـ اسهال ویروسی گاو فاسیولوز ـ ننیازین ـ سارکوسیت ـ تیلریوز ـ بابزیوز ـ کوکسیدیوز و بیماری‌های انگلی ناشی از بند پایان مانند جرب ـ کنه ـ شپش ـ ورم پستان
منبع:ویکی پدیا