نگاهی به ویژگی ها و ضرورت های تفکر خلاق
از دیدگاهی، تفکر، کارآمدترین و دم دست ترین ابزار حل مسئله است. اما همة مسائل از یک نوع نیستند، بنابراین روش های تفکر هم منحصر به یک نوع خاص نیستند. ولی واقعیت این است که قسمت اعظم آنچه در رابطه با آموزش رسمی تفکر انجام می شود، بر مهارت هایی همچون تدریس تحلیلی تاکید می کند. این که چگونه فراگیران ادعاها را درک کنند، استدلالی منطقی به وجود آورند، پاسخ ها را بفهمند، راه های نادرست را حذف کرده و بر راه های صحیح تمرکز کنند. با این وجود، روش تفکری دیگری هم وجود دارد که به بررسی ایده ها می پردازد، احتمالات را به وجود می آورد، به دنبال پاسخ های متعدد و صحیحی می گردد و تنها به یک پاسخ درست اکتفا نمی کند. در هر صورت، هر دو روش تفکر برای موفقیت در زندگی روزمره، حیاتی هستند، اما نوع دوم بیشتر نادیده گرفته می شود؛ یعنی تفکر خلاق.
● خلاقیت یعنی چه؟
خلاقیت توانایی ایجاد ایده های تازه از طریق ترکیب، تغییر یا دوباره استفاده کردن از ایده های موجود است. برخی ایده های خلاق شگفت انگیز و هوشمندانه هستند، در شرایطی که برخی دیگر ساده، خوب و کاربردی بوده اما آنقدرها مورد توجه قرار نمی گیرند.
در فعالیتی چون حل کردن مسئله، هر دو نوع تفکر برای ما مهم تلقی می شود. اول، باید مسئله را تحلیل کنیم؛ سپس باید راه حل های ممکن را به وجود آوریم، پس از آن باید بهترین راه حل را انتخاب کرده و آن را کامل نماییم، و سرانجام باید تاثیر راه حل را ارزیابی کنیم. این فرآیند یک تناوب را بین دو نوع تفکر نقدی و خلاق آشکار می کند. عملاً این دو نوع تفکر بیشتر مواقع با هم عمل می کنند اما به یکدیگر وابسته نیستند.
باید بگوییم که هر کس دارای توانایی خلاق ذاتی است. برای مثال، خلاقیت کودکان را در نظر بگیرید. در سنین بزرگسالی اغلب خلاقیت توسط آموزش سرکوب شده، اما هنوز وجود دارد و می توان آن را بیدار کرد. افراد خلاق به سختی و به طور مستمر کار می کنند تا به وسیله تغییرات تدریجی و پالایش کارهایشان، ایده ها و راه حل ها را اصلاح کنند.
● روش هایی برای به کارگیری تفکر خلاق
برای ایجاد نتایج خلاق روش های بسیاری وجود دارد که در اینجا به چند روش اشاره می شود.
▪ تکامل تدریجی: این شیوه افزایش پیشرفت است. ایده های تازه ای که از دیگر ایده ها و راه حل های تازه ای که از راه حل های قبلی مشتق می شوند، ایده های تازه ای به وجود می آورند که این ایده ها و راه حل های تاره، نسبت به دیگر راه حل ها اندکی اصلاح شده اند. بسیاری از موارد پیچیده ای که امروزه از آن استفاده می کنیم، در طی یک دوره طولانی و افزایش مستمر به وجود آمده است. بهتر کردن چیز از زاویه های مختلف تدریجاً آن را بسیار بهبود می بخشد-،حتی ممکن است با ماهیت اصلی خود کاملاً تفاوت پیدا کند. برای مثال به تاریخ اتومبیل یا هر محصول پیشرفت تکنولوژی نگاه کنید. با تولید هر محصول جدیدی اصلاحات به وجود آمدند. هر مدل جدیدی براساس مجموعه خلاقیت های مدل قبلی ساخته می شود، تا این که در طول زمان، پیشرفت در اقتصاد و تداوم آسایش صورت می گیرد. دراین جا خلاقیت در پالایش، پیشرفت مرحله به مرحله نهفته است تا بوجود آوردن چیزی کاملاً جدید. شیوه تکامل خلاقیت همچنین تداعی کننده اصلی است که می گوید: هر مسئله ای که یکبار حل شده، برای بار دوم به شیوه ای بهتر قابل حل است.
متفکران خلاق این ایده را قبول نمی کنند که هنگامی که یک مشکل حل شده است، فراموش می شود یا این که «اگر نشکسته، تعمیرش نکن». فلسفه یک متفکر خلاق این است که «هیچ چیز همانند یک تغییر جزئی تاثیر ندارد».
▪ تلفیق: با این روش، دو یا چند ایده موجود با یکدیگر ترکیب شده و یک ایده سوم را به وجود می آورد. ترکیب ایده یک مجله و یک نوار کاست می تواند منجر به ابدة تأسیس یک مجلة شنیداری شود. این مجله می تواند برای افراد ناشنوا و کسانی که فواصل دور شهری را هر روز طی می کنند، مورد استفاده قرارگیرد.
▪ تحول بنیادین: گاهی ایده جدید ایده ای کاملاً متفاوت و دارای تغییرات واضحی نسبت به ایده های پیشین است. در شرایطی که فلسفه پیشرفت تکاملی ممکن است یک استاد را به پرسیدن این سوال وا دارد که «چگونه می توانم بهتر و بهتر درس بدهم؟»، اما پیشرفت تحولی این سوال را بیان می کند که «چرا درس بدهم، دانشجویان را به درس دادن به یکدیگر ترغیب می کنم، کار گروهی یا ارائه گزارش؟». برای مثال، تکنولوژی تکاملی در زمینه مبارزه با موریانه هایی که وسایل خانه را می جوند گسترده شده و حشره کش ها و گازهای بی خطرتر و مؤثرتر برای از بین بردن آنها به وجود آمده است. یک تغییر نسبتاً تحولی می گوید: گازها را به دلیل نیتروژن استفاده نکنید. یک ایده خلاق تحولی می پرسد،«در ابتدا چه تدابیری بیاندیشیم تا از خوردن وسایل توسط موریانه ها جلوگیری کنیم؟» این پرسش به ابداع راه حلی چون تولید یک خوراک مخصوص موریانه منتهی می شود.
▪ استفاده دوباره: یعنی به یک چیز قدیمی نگاهی نو داشته باشید. نام ها را کنار بگذارید تعصب ها، انتظارات و پیش فرض ها را دور بریزید و فکر کنید چگونه می توان از چیزی دوباره استفاده کرد. یک شخص خلاق ممکن است به گورستان اتومبیل ها برود و از موتور یک اتومبیل مدل T [اتومبیل هایی که کمپانی فورد بین سال های ۱۹۰۸ تا ۱۹۲۷ ساخته می شد.] یک اثر هنری خلق کند. آن را نقاشی کرده و در اتاق نشیمن قرار دهد. هدف، دیدن فراتر از همان ابزار قبلی و استفاده های سابق است تا بتوانیم ایده های تازه و راه حل های مناسب پیدا کنیم. برای مثال، یک گیره کاغذ می تواند به عنوان آچار و رنگ به عنوان چسب مورد استقاده قرار گیرد، و ...
▪ تغییر مسیر: بسیاری از پیشرفت ها زمانی اتفاق می افتد که توجه از یک زاویه مسئله به یک زاویه دیگر معطوف می شود که گاهی آن را بینش خلاق می خوانند.
اداره راهنمایی رانندگی سعی می کند مانع اسکیت سواری کودکان درگودال ها شود. اداره راهنمایی رانندگی حصاری به وجود آورد که کودکان دور شوند، اما چنین نشد. سپس یک نرده بزرگ تر گذاشتند که توسط کودکان سوراخ شد. یک حصار قوی تر جایگزین آن کردند که آن هم شکسته شد. حصار بعدی یک حصار تهدید آمیز بود که نادیده گرفته شد. سر انجام شخصی تصمیم گرفت مسیر را تغییر دهد و پرسید، «مشکل در اینجا چیست؟» «کودکان می خواهند در گودال اسکیت سواری کنند».«چگونه می توان مانع اسکیت سواری آنها شد؟» راه حل ریختن بتن وسط گودال بود تاسطح صاف آن را از بین ببرد. این راه حل هوشمندانه مشکل را حل کرد.
مثال فوق این حقیقت را در حل مسئله نشان می دهد که هدف حل مسئله است، نه اعمال یک راه حل خاص. وقتی یکی از راه حل ها عمل نمی کند، به راه حل دیگری فکر کنید. هیچ تعهدی نسبت به یک راه خاص وجود ندارد. تنها هدف را مد نظر داشته باشید. پافشاری در یک راه گاهی خود مشکل است. زیرا کسانی که در یک راه پافشاری می کنند، بیش از حد به یک راه احساس تعهد کرده، کارشان عملی نخواهد شد، و نتیجه نمی گیرند.
● رویکردهای منفی که مانع از خلاقیت می شود
۱) وای نه، یک مشکل دیگر! اغلب، عکس العمل نسبت به مشکل یک مشکل تازه به وجود می آورد که از خود مشکل بزرگ تراست. در حالی که هر مشکل می تواند یک فرصت تلقی گردد. بهترین راه این است که از مشکل استقبال کرده ، به دنبال آن باشند و با مشکل همچون یک مبارزه طلبی و فرصتی برای اصلاح امور استفاده کنند. هر چه قدر ما سخت تر به مشکل نگاه کنیم ، مشکل بزرگ تر می شود.
۲) این مشکل حل نمی شود. این رویکرد به مثابه محاصره شدن پیش از جنگ می ماند. با این پیش فرض که از عهده انجام کاری بر نمی آیید یا یک مشکل را نمی توانید حل کنید، به مشکل قدرت و نیرویی می بخشید که پیشتر فاقد آن بود و پیش از شروع تسلیم می شوید؛ اما به تاریخ راه حل ها و شک هایی که همراه آن شده اند توجه کنید: بشر هرگز پرواز نمی کرد، برای بیماری ها هرگز علاج پیدا نمی شد، موشک ها هیچ گاه جو زمین را ترک نمی کردند. هر چه قدر ما سخت تر به مشکل نگاه کنیم ، مشکل بزرگ تر می شود.
۳) هیچ کاری نمی توانم در رابطه با آن انجام دهم. برخی از مردم فکر می کنند، شاید این مشکل توسط کارشناسان حل شود، اما من نمی توانم آن را حل کنم چراکه: به قدر کافی باهوش نیستم ، مهندس نیستم، به این موضوع بی علاقه هستم ... . برادران «رایت» که بودند که توانستند هواپیما اختراع کنند؟ مهندس هواپیما؟ خیر، آنها تنها تعمیرکاران دوچرخه بودند. قلم خودکار توسط ویراستار یک روزنامه به نام «لادیسلاو بیرو» که حتی مهندس مکانیک هم نبود اختراع شد. پیشرفت های اصلی طرح زیر دریایی توسط یک کشیش انگلیسی به نام «جی. دبلیو گارت» و یک ناظم مدرسه ایرلندی به نام «جان پی. هلند» انجام شد.
۴) من خلاق نیستم. هر کس تا حدی خلاق است. بعضی ها بسیار خلاق هستند همچون کودکان هنگامی که مشغول بازی هستند. مسئله اینجاست که خلاقیت توسط آموزش سرکوب می شود. تمام آنچه بدان احتیاج دارید این است که بگذارید خلاقیتتان به سطح برسد و از خواب بیدار شود. از آن پس به زودی متوجه می شوید که شما به طور شگفت انگیزی خلاق هستید.
۵) این بچگانه است. هنگامی که همواره سعی می کنید بزرگسال به نظر برسید و تمام و کمال عمل کنید، رویکردهای خلاقانه و سر زنده که باعث می شود سنتان کوچک تر به نظر رسد را تمسخر می کنید. اما اگر راه حلی بیابید که مشکلات زندگی مشترکتان را حل کند، باعث ترقی شما گردد، یا دوستی را از خودکشی نجات دهد، آیا باز هم اهمیت می دهید که دیگران روش شما را نسبت به حل مسئله «بچگانه» توصیف کنند؟ به خاطر داشته باشید مردم هنگامی گه چیزی واقعاً با مزه باشد می خندند، اما مردم اغلب به هنگامی می خندند که قدرت تخیل برای درک شرایط موجود را ندارند.
۶) مردم چه فکر می کنند؟ در جامعه فشاری قوی برای پیروی کردن از همه، عادی بودن و خلاق نبودن وجود دارد. در اینجا مثال هایی ارائه شده که بسیار به گوش می رسد
▪ شخص خلاق: «دوست دارم در لیوان آب پرتغالم آب اضافه کنم تا شیرینی آن کمتر شود».
▪ شخص معمولی: «خودت می دانی که چه قدر عجیب هستی؟».
▪ شخص خلاق: «چرا کمی سیربه آن اضافه نمی کنی؟ ».
▪ شخص معمولی:« چون دستورالعمل سیر را ذکر نکرده بود».
▪ شخص معمولی:« چرا از این مسیر می روی؟ این مسیر طولانی تر است».
▪ شخص خلاق:«چون به این جاده علاقمند هستم».
اغلب مردم جامعه به این دیدگاه که "مردم چه فکر خواهند کرد" اهمیت می دهند. مطمئن باشید آنها هم اینک هم درباره شما صحبت می کنند و می گویند بینی شما بزرگ است یا کفش هایتان خنده دار است. بنابراین از آنجا که آنها درباره شما به شیوه های نامطلوبی صحبت می کنند، شما باید راحت باشید و بگذارید خلاقیت و خصوصیات فردی شما به جریان بیافتد.
۷) ممکن است موفق نشوم. توماس ادیسون در تحقیقات خود برای یافتن یک رشته سیم نورانی برای لامپ هر کاری را که به نظرش می رسید انجام می داد. از جمله تاری از ریش دوستش را کند تا برای لامپ یک رشته نورانی بسازد. او درکل ۱۸۰۰ راه را امتحان کرد. پس از انجام ۱۰۰۰ مورد، شخصی از او پرسید آیا از موفقیت در کارش ناامید نشده است؟ ادیسون جواب داد، «هم اکنون مطالب زیادی یاد گرفتم. حالا ۱۰۰۰ راه می شناسم که مفید نیست».
ترس از شکست یکی از موانع اساسی خلاقیت و راه حل مسائل محسوب می شود. راه چاره این است که رویکردتان را نسبت به شکست تغییر دهید. ضرب المثل نگلیسی می گوید: «اشتباهات مایه سرگرمی نیستند، بلکه آموزنده هستند». انتظار می رود که در طی مسیر شکست بخورید و این شکست قابل قبول است؛ همواره راه هایی برای دست یابی به موفقیت وجود دارد.
با آگاهی از این موانع و عبور از آنها، می توانید خود را برای داشتن ذهنی خلاق آماده کنید و با به کارگیری تکنیک های تفکر خلاق که احتمال دارد در شماره های بعد به ذکر آنها خواهیم پرداخت، می توانید جهشی بزرگ در حل مسائلتان ایجاد کنید.
www.site.tafakoremoteali.com