نهادهالي مالي
_____________
الف- نهادهای بازار پول:
بانک مرکزی و دیگر واسطه‌های مالی بانکی از قبیل، بانک‌های تجاری و مؤسسات اعتباری غیربانکی از مهمترین نهادهای بازار پول به شمار می‌آیند. در کنار این واسطه‌های مالی، شرکتهای تجاری، دولت و مؤسسات دولتی، صندوق‌های سرمایهگذاری، کارگزاران و معامله‌گران و در نهایت سرمایه‌گذاران نیز نقش مهمی در این بازار ایفا میکنند.
وظایف اصلی بانک مرکزی عبارتنداز:
1) بانکداری دولت
دولت نیاز دارد که وجوه خود را در حسابی در بانک حفظ نماید، تا بتواند در مواقع نیاز از آن استفاده نماید. دولت وجوه خود را به بانک مرکزی می‌سپارد و همانند افراد حقیقی، وجوه و مبالغ مورد نیاز خود را از طریق استقراض از بانک و یا فروش اوراق بهادار به بانک مرکزی به‌دست می‌آورد.
2) کارگزار دولت
بانک مرکزی انواع خدمات را به عنوان کارگزار دولت انجام می‌دهد. خزانه‌داری در بسیاری از کشورهای غربی بخشی از وظایف تجاری خود را از طریق بانک مرکزی انجام می‌دهد، همچنین بانک مرکزی انتقال سفارشات مهم دولت را برعهده دارد. تسعیر و یا بازخرید بدهی دولت و انتشار و خرید مجدد اوراق خزانه به عهدة بانک مرکزی است. بانک مرکزی همچنین خدمات کارگزاری ویژه را برای دولت انجام می‌دهد. این خدمات ویژه، پرداختها و موافقت‌های تجارت بین‌المللی را شکل داده و حساب‌های بانکی جداگانه‌ای برای چنین اهدافی در نظر می‌گیرد. بانک همچنین به عنوان کارگزار دولت در زمان کنترل ارز عمل می‌کند.
3) بانکداری بانک‌های تجاری
بانک تجاری بخشی از پول خود را به بانک مرکزی می‌سپارد و در مواقع نیاز از آن پول قرض می‌گیرد. بانک مرکزی سپرده‌های آنان را قبول کرده و وجوه آنها را به بانک‌های دیگر انتقال می‌دهد. بنابراین بانک‌های تجاری دارای حساب جاری شده و امکان قرض‌دهی به بانک‌های دیگر برای آنها به‌وجود می‌آید. همانگونه که یک بانک معمولی چنین وظیفه‌ای در قبال مشتریانش دارد.
4) آخرین وام‌دهنده
بانک‌های تجاری به هنگام نیاز و ضرورت از بانک مرکزی وام دریافت میکنند. در اینگونه موارد بانک مرکزی به عنوان آخرین وام‌دهنده شناخته میشود. قدرت اعتباری بانک مرکزی اسلحة قدرتمند آن است که براساس آن جریان پول و فعالیت‌های اعتباری بانک‌های تجاری را تنظیم می‌کند. به هر حال وظیفة تنزیل مجدد و همچنین اطلاق آخرین وام‌دهنده به بانک مرکزی نشأت گرفته از قدرت انحصاری چاپ اسکناس است. اصطلاح تنزیل مجدد به معنای صدور برات تجاری است، زیرا بانک باید تمامی برات‌های تجاری را که توسط بانک‌های تجاری و یا هر نهاد مالی دیگر فروخته شده جمع نماید تا احتیاجات موقت به پول نقد را پاسخ گوید. برات‌های ارزی انتقال یافته به بانک به عنوان ذخیره‌نقدی درجة دوم برای بانک مرکزی محسوب می‌گردند. هدف تحقیقی تنزیل مجدد برای بانک مرکزی آن است که هیچ معاملة معتبر و لازمی محدود نشده و یا از رده خارج نشود.
5) کنترل و تنظیم عرضة پول
از مهمترین وظایف بانک مرکزی کنترل و تنظیم عرضة پول است که به روش‌های زیر صورت می‌پذیرد.
الف ) کنترل چاپ پول: میزان پول در گردش در بسیاری از کشورها توسط بانک مرکزی تعیین می‌گردد. بانک قدرت زیادی برای کنترل پول در زمان کاهش عرضه نسبت به تقاضا، از طریق افزایش عرضة آن دارد تا عرضة پول با تقاضای آن مطابقت یابد.
ب ) تنظیم فعالیت‌های بانک‌های تجاری از طریق تغییر در نرخ ذخیرة قانونی: بانک مرکزی براساس احتیاجات اقتصاد کشور بانک تجاری را ملزم می‌نماید تا ذخایر نقدی مناسب با تقاضای طبیعی نگهداری نماید. افزایش در ذخیرة قانونی بانک‌های تجاری را مجبور به کاهش اعتبارات می‌سازد.
ج ) عملیات بازار باز: این سیاست نیز از مهمترین ابزار کنترلی عرضة پول به‌ویژه در کشورهای غربی محسوب می‌گردد. بانک مرکزی قادر است از طریق خرید و فروش اوراق بهادار دولتی و حتی غیردولتی و نیز برات‌های ارزی میزان پول در گردش را تحت کنترل در‌آورده و آن را افزایش یا کاهش دهد.
د ) مجموعه ابزارهای فوق: بانک مرکزی می‌تواند عرضة پول و اعتبار را از طریق انتخاب مجموعه‌ای از ابزارهای فوق تحت کنترل درآورد.
ه ) در نهایت بانک مرکزی می‌تواند دستورات مستقیم به بانک‌های تجاری و سایر بنگاه‌های مالی داده و حجم پول و اعتبار جاری را کنترل نماید.
6) انجام مبادلات مالی بین‌المللی
آخرین وظیفه‌ای که برای بانک مرکزی در نظر گرفته میشود بحث مربوط به مبادلات مالی بین‌المللی است. همه دریافت‌ها و پرداختهای تجارت خارجی باید توسط بانک مرکزی صورت گیرد. به عبارت بهتر همه فعالیت‌های مالی با کشورهای خارجی از طریق بانک مرکزی صورت می‌گیرد.
بانک‌های تجاری که بزرگترین گروه نهادهای فعال در بازار پول هستند، منابع خود را از سپرده‌های دیداری، پس‌انداز و مدت‌دار، گردآوری و با استفاده از آن وام ارایه میکنند. به بیان دیگر، وظیفة اصلی بانک‌های تجاری تجهیز و تخصیص منابع مالی است. خلق پول از طریق سپرده‌های جدید؛ پیشنهاد ابزارهای پرداخت برای خرید کالا و خدمات؛ عرضة خدمات مالی بین‌المللی شامل تضمین اعتبارات واردات مربوط به شرکتها، اعطای وام به دولت‌های خارجی و شرکتهای چند ملیتی، ارائة اطلاعات و آگاهی‌های لازم در رابطه با فرصت‌های سرمایهگذاری خارجی و بازارهای خارجی به مشتریان خود و خرید و فروش اسناد خارجی برای مشتریان؛ و ارائة خدمات مربوط به سرمایهگذاری از جمله دیگر خدماتی است که توسط بانک‌های تجاری ارائه میشود.
مؤسسات اعتباری غیربانکی یکی دیگر از نهادهای فعال در بازار پول به شمار می‌آیند. این مؤسسات از طریق جذب سپرده‌های غیردیداری، اخذ تسهیلات و استفاده از سایر ابزارهای مالی به تجهیز منابع مبادرت می‌نمایند و این منابع را به اعطای تسهیلات اعتباری اختصاص داده یا به هر نحو دیگری به تشخیص بانک مرکزی، واسطة بین عرضه‌کنندگان و متقاضیان منابع مالی خواهند بود. مؤسسات اعتباری غیربانکی قدرت خلق پول ندارند و این، مهمترین وجه تمایز این مؤسسات با بانک‌های تجاری است.
ب - نهادهای بازار سرمایه
در یک تقسیم‌بندی کلی، مهمترین نهادهایی که در بازار سرمایه فعالیت میکنند به نهادهای خودتنظیم‌گر، واسطه‌های بازار و سایر فعالان بازار سرمایه به شرح زیر طبقه‌بندی میشوند:
الف ) نهادهای خودتنظیم‌گر
مهمترین ویژگی نهادهای خودتنظیم‌گر، برخورداری این نهادها از استانداردهای حرفه‌ای و اخلاقی است. این ویژگی باعث میشود، برخی از وظایف نظارتی مقام ناظر بر بازار سرمایه به این نهادها تفویض شود.
