پیانو های دیجیتال به دلیل داشتن سیستم تولید صوت الکترونیکی در این بحث نمی گنجند.
قبل ازخواندن این بخش پیشنهاد می شود صفحه درباره پیانو را مطالعه فرمایید.
چرا پیانو از کوک خارج می شود؟ [h=2]میزان رطوبت و دمای هوا مهمترین عوامل از کوک خارج شدن پیانو تغییرات، به خصوص تغییرات ناگهانی دما و رطوبت محیط است. این دو عامل بیشترین تاثیر را بر ساند بورد ساز که از جنس چوب است می گذراند. هرگاه رطوبت هوای محیط زیاد شود ساند بورد با جذب رطوبت، کمی منبسط شده و درنتیجه با فشار به بریج که انتهای سیم های پیانو به آن وصل است کوک سیم ها را بالا می برد. عکس این اتفاق زمانی که هوای محیط خشک است می افتد و ساند بورد جمع تر شده و با آزاد تر شدن سیم ها کوک پیانو کم می شود. دمای هوا عامل دیگریست که روی ساند بورد و سیم های پیانو تاثیر می گذارد. سرما و گرما می توانند موجب تغییر حجم و اندازه جزیی این بخش های پیانو شوند. ولی همین تغییرات جزئی برای تغییر کوک ساز کافیست.
این تغییرات معمولاً در ابتدای نیمه اول و دوم سال اتفاق می افتد از این رو ابتدای هر نیمه می تواند زمان خوبی برای کوک کردن ساز باشد. تغییرات ناگهانی دما و رطوبت محیط بیشتر زمانی رخ می دهند که سیستم حرارتی-برودتی ساختمان به دلیل ترک ساکنین آن فعال نباشد. گرچه این اتفاق گاهی به دلیل ترک طولانی تر ساختمان مانند مسافرت ناگزیر است با این حال برای جلوگیری از تغییر کوک ساز بهتر است تا حد امکان شرایط محیطی یکنواختی برای ساز فراهم کرد. [h=2]نو بودن ساز پیانوهای نو به دلیل خام و همساز نبودن بخش های تشکیل دهنده آن که عمدتاً از جنس چوب و فلز می باشد با سرعت بیشتری کوک خود را از دست می دهند. از این رو برای تثبیت کوک ساز ممکن است در سال اول خریداری بسته به مدل و کیفیت ساز تا ۴ بار یا بیشتر احتیاج به کوک داشته باشند. [h=2]حرکت دادن پیانو حرکت دادن ساز به خصوص بلند کردن آن می تواند به راحتی کوک ساز را تغییر دهد. تکان و لرزش شدید ساز به سیم ها و ساند بورد فشار آورده و موجب تغییر تنش روی آن ها شده و در نتیجه ساز از کوک خارج می شود. برای جلوگیری از این اتفاق، تغییر مکان پیانو باید به آرامی و تا حد امکان به کمک چرخ های آن انجام شود. [h=2]نواختن با پیانو شاید عجیب باشد ولی نواختن پیانو به خصوص زمانی که قوی می نوازید به مرور کوک ساز را تغییر می دهد. این بدان علت است که ضربه چکش های ساز موجب ارتعاش سیم ها شده و در نتیجه این ارتعاش ها به تدریج سیم ها از کوک خارج می شوند. این عامل در مقایسه با عوامل ذکر شده فوق تاثیر ضعیف تر و تدریجی تری بر کوک ساز دارد ولی در نهایت با گذر زمان می تواند موجب از کوک خارج شدن ساز شود. به همین دلیل حتی وقتی شرایط نگهداری پیانو مناسب باشد باز هم کوک آن تغییر می کند. [h=2]لق شدن سیم گیر ها سیم گیرها قطعات کوچکی به شکل پین هستند که در درون چوب چند لایه (لمینیت )نصب و محکم شده اند و یک سر سیم های پیانو با آنها وصل شده است. با چرخش این پین ها کوک سیم کم و یا زیاد می شود. سیم گیر ها به دلیل فشار و تنش بسیار زیادی که تحمل می کنند به تدریج و به مقدار جزئی در جای خود می چرخند. این چرخش پین ها هرچند کوچک می تواند تاثیر محسوسی در کوک پیانو ایجاد کند. از این رو به مرور زمان پیانو کوک خود را از دست می دهد.
در پیانو های قدیمی سیم گیرها ممکن است در طول سالیان متمادی و در اثر فشار سیم یا چرخش زیاد به دلیل دفعات زیاد کوک لق شوند. این مشکل ممکن است به مرور و برای یک یا چند پین ایجاد شود که در نتیجه نت های مربوط به این سیم ها با فاصله کوتاهی پس از کوک شدن از کوک خارج می شوند. در اینگونه موارد تنها راه حل برای رفع این مشکل کمک گرفتن از یک تکنیسین مجرب تعمیر پیانو می باشد. چرا و در چه بازه زمانی باید پیانو را کوک کرد؟ پیانویی که از کوک خارج می شود جدای از آزار دادن گوش نوازنده به دلیل ناهماهنگ و نا موزون بودن صداها، به تدریج انگیزه نواختن را از هنرجو خواهند گرفت. به علاوه صداهای ناهماهنگ پیانو می تواند به مرور درک و دریافت هنرجو از اصوات درست را دچار اختلال کرده و یا به زبان عامیانه گوش هنرجو را خراب کند.
کوک مرتب و به موقع پیانو همچنین به حفظ و ماندگاری پیانو کمک خواهد کرد. عملکرد سیم ها و ساند بورد پیانو با کوک مرتب و البته نواختن ساز به تدریج بهتر شده و یا به اصطلاح ساز جا افتاده می شود.
اکثر تولید کنندگان و همچنین تکنیسین های آموزش پیانو حداقل ۲ کوک در سال را برای حفظ صدای درست ساز توصیه می کنند. با این حال بسته به نوع و میزان استفاده ای که از ساز می شود این تعداد می تواند متفاوت باشد. اگر ساز شما تنها به عنوان بخشی از مبلمان منزلتان بوده و استفاده بسیار کمی از آن می کنید ممکن است تا ۱ سال احتیاجی به کوک نداشته باشید ولی اگر حد اقل هفته ای ۱ بار با آن می نوازید شما به دست کم ۲ کوک در سال احتیاج خواهید داشت. پیانوهایی که به میزان زیاد از آن ها استفاده می شود -مانند پیانو های نوازندگان حرفه ای یا پیانوهای آموزشگاه ها و سالن های کنسرت- ممکن است هر ماه نیاز به کوک داشته باشند.
همانطور که پیشتر گفته شد، شرایط خاص مانند تغییر ناگهانی رطوبت و دمای محیط و همچنین تغییر مکان ساز می تواند ساز را از کوک خارج کند. اگر بخواهیم این شرایط را در نظر نگیریم بهترین زمان برای کوک پیانو ابتدای هر فصل است که این کوک ها به کوک فصلی موسومند. برای پیانو هایی که به ۲ کوک در سال نیاز دارند ابتدای بهار و پائیز که شاهد تغییرات قابل ملاحظه دما و رطوبت محیط هستیم زمان مناسب کوک ساز خواهد بود.
منبع:صفحه اصلي ................................................... به کلامی دیگر...
یک نوازنده خوب پیانو به احتمال زیاد نمی تواند ساز خود را کوک کند و یک تکنیسین کوک پیانو یقینآ نمی تواند خوب ساز بزند.
کوک استاندارد برای پیانو هنگامی است که نت لا در اکتاو میانی، صوت موسیقی با فرکانسی معادل 440 هرتز را تولید کند. اینکه این فرکانس از کجا آمده است، داستان مفصلی دارد اما همین بس که در این فرکانس قدرت و رنگ صدای نت ها بهتر خود را نشان می دهد و پس از جنگ جهانی اول بعنوان استاندارد کوک شناخته شده است.
کوک کردن پیانو پیچیده تر از سایر سازهای زهی است
اغلب سازهایی که عامل تولید صدا در آنها سیم های زهی هستند - مانند ویولن، سنتور، گیتار و ... - معمولآ توسط نوازنده کوک می شوند اما پیانو اینگونه نیست. وسعت صوتی این ساز از حدود 27 هرتز شروع می شود و تا حدود 3500 هرتز ادامه دارد و بعلت پیچیدگی ساختاری که دارد معمولآ برای کوک نیاز به تکنیسین مجرب دارد. ممکن است کلاویه های مختلف ساز شما نسبت به هم متعادل باشند و مشکل هارمونیک نداشته باشند در این حالت نواختن موسیقی با این ساز برای خیلی از افراد عادی طبیعی بنظر خواهد رسید اما یک گوش دقیق تفاوتpitch این ساز را با یک ساز استاندارد بخوبی تشخیص می دهد. با توجه به کیفیت مواد و قطعاتی که در ساخت پیانو بکار برده می شود هر چند مدت یکبار باید ساز را کوک کرد. گذشت زمان اغلب باعث می شود که کوک انواع سازهای زهی بیفتد و برخی از سیم ها پایین تر از آنچه باید نوسان کنند، و نتیجتآ نت بم تری را تولید کنند. پیانو نیز از این قاعده مستثنا نیست و پیچیدگی های بیشتری دارد، چرا که تقریبا" به غیر از یک اکتاو پایین پیانو، هر کلاویه در سایر اکتاوها از دو یا سه سیم تشکیل شده است و از آنجا که معمولآ سیمها یکسان از کوک خارج نمی شوند، حتی نواختن یک نت نیز می تواند صدای غیر قابل تحملی را ایجاد کند. یک پیانو امروزی با 88 کلاویه معمولآ حدود 220 تا 230 سیم زهی برای تولید صدا دارد. چرا کوک کردن پیانو زمان زیادی لازم دارد؟
کوک پیانو معمولآ در چند مرحله انجام می شود. اگر شاهد کوک کردن حرفه ای یک پیانو بوده باشید حتمآ تعجب کرده اید که چرا تکنیسین پیانو چند بار بصورت رفت و برگشت ساز را کوک می کند. (اگر اینکار را نمی کند حتمآ در مهارت او و گوش موسیقی خود شک کنید!) دلیل آن این است که مجموع سیمهای پیانو فشاری در حدود 16 هزار کیلوگرم به اتصالات و صفحه چدنی نگهدارنده سیم ها وارد می کند. بنابراین بدیهی است که فشار وارده به مجموعه، هنگامی که از سمت سیمهای باس به سمت سیمهای ریز برای کوک کردن حرکت می کنیم تغییر می کند و در نهایت روی کوک سیم های قبلی تاثیر می گذارد. به همین دلیل یک تکنیسین مجرب معمولآ مجبور است چند بار با حرکت رفت و برگشت کوک هر کلاویه را کنترل و در صورت نیاز تصحیح کند.
از انبردست برای تنظیم یک سیم باعث آسیب
دیدن پین های نگهدارنده سیمها می شود.
رفتار پیانو های نو
هرچند امروزه تکنولوژی قطعات و نحوه ساخت پیانوها بسیار پیشرفت کرده است اما این قاعده هنوز وجود دارد که یک ساز (پیانو) نو ممکن است طی یکی دو سال اول بیش از حد معمول از کوک خارج شود. میزان دفعات و مقدار خارج شدن از کوک کاملآ به کیفیت ساخت و نحوه نگهداری شما از ساز بستگی دارد. بگونه ای که یک ساز مرغوب ممکن است طی یک سال هم کوک اولیه خود را نگه دارد و صدای قابل قبولی را تولید کند و برعکس یک پیانو نامرغوب ممکن است در کمتر از یک ماه کوک خود را بکلی از دست بدهد.
علت این امر این است که اغلب قسمتهای پیانو از چوب تشکیل شده و چنانچه در مراحل پخت چوب و خارج کردن آب از آن کاستی صورت بگیرد، این قطعات بسادگی می توانند تحت فشار سیمها تغییر حالت دهند. سیم های زهی نو نیز برای رسیدن به یک حالت پایدار نیاز به تحمل کشش برای مدت طولانی دارند. لذا مجموع عوامل فوق ممکن است باعث شود که کوک یک پیانو نو در سال اول به چندین بار کوک شدن نیاز داشته باشد. یک راهنمایی ساده برای پیانو های نو
اگر پیانو شما از مارکهای خوب ژاپنی یا آلمانی موجود در بازار کشور است، در شرایط عادی قاعدتآ نباید در سال اول به بیش از دوبار کوک کردن احتیاج داشته باشد. پیانوهای خوب کره ای و انواع پیانو های مرغوب اروپای شرقی که در بازار موجود هستند نباید به به بیش از سه یا چهار کوک در سال اول داشته باشند. سایر پیانو های تقریبآ ارزان قیمت ساخت کشورهای چین و آسیای میانه که در بازار ایران موجود است ممکن است حتی به هر یکی دو ماه یکبار کوک نیاز داشته باشند. دقت کنید که همانطور که گفتیم کوک ساز علاوه بر کیفیت آن به شرایط آب و هوایی و نحوه نگهداری آن بستگی دارد و مواردی را که در بالا برشمردیم تنها برای بدست آوردن ایده از میزان احتمالی نیاز به کوک ساز بود. اما توجه کنید که اگر ساز شما به بیش از مواردی که برشمردیم نیاز به کوک دارد، حتمآ مشکلی در ساز یا نحوه نگهداری آن وجود دارد. تاثیر رطوبت
انبساط نسبی چوب - بخصوص صفحه صدا (Sound Board) - به دلیل افزایش رطوبت محیط می تواند باعث ایجاد کشش بیشتر در سیم ها و نهایتآ بالا رفتن فرکانس کوک نت ها شود. چرا که سیم ها نسبت به افزایش یا کاهش رطوبت واکنش خاصی از خود نشان نمی دهند. بنابراین همواره سعی کنید که برای پیانو خود شرایط محیطی ثابتی را فراهم کنید. فراموش نکنید که قراردادن ظرف آب برای تنظیم رطوبت درون پیانو از بزرگترین اشتباه ها است چرا که اگر چنین چیزی لازم حتمآ کمپانی های سازنده پیانو تاکنون فکری بحال آن کرده بودند. بالا بردن فرکانس چیست؟
پس از گذشت مدت طولانی از کوک کردن پیانو، ممکن است کلیه نت های آن از کوک استاندارد فاصله زیادی گرفته باشند. در این حالت نمی توان بسادگی کوک معمولی ساز را کوک کرد و لازم است عملیات خاصی با عنوان Pitch Raising روی ساز انجام گیرد. پیانویی که مدتها کوک نشده باشد معمولآ رفتاری شبیه به یک پیانو نزدیک به نو از خود نشان می دهد و لازم است کوک دقیقی روی آن انجام شود و شاید لازم باشد که فواصل نزدیک به هم چند برنامه کوک برای آن در نظر گرفته شود. نباید فراموش کنیم که بسیاری از پیانوهای قدیمی توانایی تحمل فشار کوک استاندارد را ندارد و نمی توان روی آنها Pitch Raising انجام داد، لذا معمولآ آنها را پایین تر از حد استاندارد کوک می کنند. پیانو چه مواقعی نیاز به کوک کردن دارد؟
Steinway & Sons می گوید : "مهم نیست که پیانو شما از چه مارکی باشد، چه کسی آنرا قبلآ کوک کرده باشد و در چه شرایط آب و هوایی باشد. طبیعت پیانو در این هست که به تدریج از کوک خارج شود."
بنابراین نباید انتظار داشت که حتی بهترین پیانو ها دیر به دیر کوک شوند. سازندگان بزرگ پیانوهای خوب همانند Steinway & Sons ، Yamaha ، Baldwin ، Schimmel و ... همگی اتفاق نظر دارند که یک پیانو باید حداقل دو بار در سال کوک شود. اما ممکن است شما یکی از همین مارکهای خوب پیانو را داشته باشید و بگویید که ساز من کوک خود را طی یکسال حفظ می کند. باید گفت اینگونه نیست! از آنجایی که پروسه خارج شدن کوک - در صورتی که تغییر ناگهانی به ساز اعمال نشود - تدریجی است گوش شما اغلب قادر به تشخیص آن نخواهد بود و یک ناظر خارجی و متخصص بسادگی می تواند تشخیص دهد که ساز شما از کوک خارج است یا خیر. لذا طبق توصیه سازندگان حداقل دو بار در سال پیانو خود را کوک کنید. اما چنانچه پیانو توسط یک فرد حرفه ای و روزانه بیش از 3-4 ساعت استفاده میشود و یا کاربری آن مانند پیانو یک آموزشگاه است، ممکن است لازم باشد بیش از 4 بار درسال به کوک شود چرا که استفاده زیاد از پیانو بخصوص در فصولی که رطوبت هوا زیاد است به شدت بر روی کوک پیانو تاثیر می گذارد. آیا با کوک نکردن پیانو مشکلی برای ساز بوجود می آید؟
یک ورزشکار هنگامی که برای مدت زیاد ورزش نکند دیگر نمی تواند خیلی سریع به اندازه اولیه خود باز گردد و لازم است که برای مدتی از ورزشهای سبک شروع کند تا نهایتآ به شرایط اولیه بازگردد. برای پیانو هم تقریبآ همین موضوع صادق است. سیم های پیانو از لحاظ فیزیکی باید همواره تحت کشش مشخصی باشند و چنانچه ساز برای چندین سال کوک نشود کشش روی سیم ها کم شده و برای بازگرداندن ساز به کوک استاندارد، ممکن است چند هفته کار لازم باشد. سیمها در مدتی که پیانو در خواب بوده از حالت تعادل در کشش کوک درست به حالت تعادلی در یک کشش کمتر عادت کرده اند و بازگرداندن آنها به وضعیت جدید زمان می خواهد و با یک کوک اینکار ممکن نخواهد بود.
پیانو را هنگام جابجایی حتمآ با پتو محافظت کنید.
آیا حرکت دادن پیانو کوک را تغییر می دهد؟
کاملآ بستگی به این دارد که با چه مهارتی ساز جابجا شود. اگر ساز را در محدوده کوچکی فقط روی چرخهایش تکان دهیم به احتمال زیاد تغییری در وضعیت کوک رخ نخواهد داد. اما اگر ساز را با پیچ و تاب زیاد یا در فواصل طولانی جابجا کنیم ضربات احتمالی ممکن است باعث تغییراتی هر چند کوچک در صفحه صدای (Soundboard) یا سایر قسمتهای ساز شود که می تواند عاملی برای از کوک خارج شدن باشد.بخصوص اگر وضعیت محیطی ساز تغییر کند. مثلآ از یک اطاق با کولر آبی به یک اطاق با کولر گازی منتقل شود بدون شک روی کوک ساز تاثیر خواهد گذاشت. نکته مهم آن است که در اینگونه موارد باید بگذاریم ساز برای مدتی به حال خود بماند و از لحاظ فیزیک خود را با شرایط محیط منطبق کند بعد اقدام به کوک مجدد ساز بنماییم.
نکته بسیار مهم هنگام جابجایی پیانو
پیانو بهترین دوست و همدم یک نوازنده است و جدای از این مسئله به دلیل گران قیمت بودن این ساز، به هنگام نقل و انتقال آن همواره از افراد و تیم های مجرب استفاده کنید. لحظه ای درنگ نکنید و بخاطر چند هزار تومان بالا یا پایینتر انتقال ساز خود را به دست افراد کم تجربه نیندازید. متاسفانه در همین شهر تهران شاهد آن بوده ایم که به دلیل کم تجربگی هنگام پایین آوردن ساز از وانت، ساز رها شد و بر زمین افتاده و یا به هنگام عبور دادن ساز از پای پیچ پله ها آنرا به در و دیورا کوبانده اند. اگر تیم جابجا کننده برای جابجایی از تسمه هایی که روی دوش کارگران می افتد استفاده نمی کند، به هیچوجه کار را به آنها محول نکنید. حتمآ از تیم جابجا کننده ساز بخواهید که روی ساز شما پوشش کلفت برزنتی یا پتو بکشند چرا که گوشه های ساز بخصوص در کنار پایه های جلویی همواره در خطر برخورد با دیوار هستند. همچنین کارگرانی که ساز را حمل می کنند اغلب روی پله ها، برای استراحت، کف پیانو را به زمین می کشند و باعث خرابی کف آن می شوند. بنابراین با دقت همواره بالای سر افراد جابجا کننده ساز و در مواقع مورد نیاز به آنها تذکر دهید. با وجود سنگینی ساز (بطور متوسط 250 کیلوگرم)، دو یا حداکثر سه نفر برای جابجایی پیانو کافی هستند و اگر با تجربه باشند بسادگی مثل آب خوردن ساز را جابجا می کنند اما اگر بی تجربه باشند، هر چند نفر هم کمک داشته باشند نمی توانند ساز را جابجا کنند. در کشورهای پیشرفته شما می توانید پیانو خود را هنگامی که می خواهید از یک نقطه شهر به نقطه دیگر منتقل کنید، بیمه نموده با خیال راحت دست به اینکار بزنید. اما متاسفانه در ایران شرکت های بیمه چنین پوششی را نمی دهند.
