گفت و گو با دکتر محمدرضا خدايي روان پزشک
اورژانس هاي روان پزشکي
در دنياي پر تنش امروز، سلامت رواني انسان‌ها در معرض تهديد است و همه به نوعي سعي مي‌كنند تعادل و رواني‌شان را حفظ كنند ولي خيلي از افراد موفق نمي‌شوند و تعادل رواني خود را از دست مي?دهند...
در برخي موارد آشفتگي‌ها، زندگي شخص را به شدت مختل مي‌كند و او را به جايي مي‌رساند که حتي درصدد آسيب رساندن به خود يا ديگران برمي‌آيد. در چنين شرايطي به مداخله فوري نياز است و تاخير در بازگرداندن آرامش از دست رفته، ممکن است آسيب‌هاي جبران‌ناپذيري در پي داشته باشد. در علم روانپزشکي نيز مانند بسياري ديگر از رشتههاي پزشکي، براي كاهش عوارض و خطرهاي ناشي از وضعيتهاي پرخطر، ايجاد اورژانس‌هاي روانپزشکي و تفکيک فضا و فرآيندهاي آن، به عنوان يك ضرورت مهم مطرح مي‌شود. براي آشنايي بيشتر با اين شرايط، با دكتر محمدرضا خدايي، روان‌پزشك و عضو هيات علمي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي گفت‌وگو كرده‌ايم.
سلامت: آقاي دکتر! منظور از «اورژانس?هاي روانپزشکي» چيست؟
به هر نوع آشفتگي رفتاري و فكري فرد كه باعث ايجاد خطر براي خود فرد يا ديگر افراد جامعه مي‌شود، «اورژانس روان‌پزشكي» مي‌گويند. اين اتفاق ممكن است در مدت زماني كوتاه بيفتد و تبعات آن بيش از حد انتظار و خطرناك باشد.
سلامت: در چه مواردي بايد بيماران روانپزشکي را به طور اورژانسي به مراکز مربوطه رساند؟
اورژانس‌هاي روان‌پزشكي دلايل متعددي دارند و خودكشي مهم‌ترين علت آن است. ديگركشي، خشونت يا پرخاشگري‌هاي ناشي از بيماري رواني، خودزني، ديگرآزاري، مسموميت و تداخلات داروهاي روان‌پزشكي، تجاوز به عنف و سوءرفتارهاي جسمي و جنسي و كودك‌آزاري از ديگر مواردي است كه باعث ارجاع فرد به اين مراكز مي‌شود.
سلامت: به خودكشي اشاره كرديد، درچه صورتي بايد آن را اورژانس روانپزشکي فرض کرد؟
در خودكشي دو مساله «تهديد به خودكشي» و «اقدام به خودكشي» كه مي‌تواند به صورت «موفق» يا «ناموفق» باشد، مطرح است. معمولا تهديد به خودكشي در زنان بيشتر از مردان است اما اقدام به خودكشي منجر به مرگ در مردان بيشتر از زنان ديده مي‌شود. زنان بيشتر با خوردن قرص، دارو يا سم‌هاي خوراكي اقدام به خودكشي مي‌كنند ولي خودكشي در مردان بيشتر با روش‌هاي حلق‌آويزكردن، پرت‌كردن خود از بلندي، استفاده از سلاح و خوردن داروست.
سلامت: آيا اقدام به خودکشي با بيماري زمينه?اي همراه است؟
افسردگي شديد، جنون به‌خصوص همراه با افسردگي در افراد سالمند يا جوان، اختلالات دوقطبي، اختلافات خانوادگي شديد به خصوص در مواردي كه تعصب غالب است، اختلالات شخصيتي و مصرف موادمخدر به خصوص موادمحرك جديد نيز از علت‌هاي مهم ديگر اقدام به خودکشي هستند.
سلامت: آيا خشونت هم يک اورژانس روان‌پزشكي است؟
بله، معمولا علت خشونت و پرخاشگري ناكامي، نااميدي، سوءتفاهم و سوءبرداشت، اعتمادبه‌نفس پايين، تحريك‌پذيري، هذيان، توهم و... است. معمولا پرخاشگري در بيماران مبتلا به اختلالات رواني مانند اختلال شخصيت ضداجتماعي، اسكيزوفرني، عقب‌ماندگي ذهني شديد، اختلال دوقطبي و مصرف‌كنندگان موادمخدر، بيشتر ديده مي‌شود. اختلال شخصيت ضداجتماعي، توهمات و هذيان‌هاي شديد در اثر بيماري رواني يا مصرف موادمخدر به‌خصوص شيشه و كراك در ديگرآزاري و ديگركشي تاثير دارد.
سلامت: قربانيان اين افراد خشونت‌طلب معمولا چه کساني هستند؟
معمولا افراد خشونت‌طلبي كه اقدام به ديگرآزاري يا حتي ديگركشي مي‌كنند، بيشتر افراد ضعيف مانند زنان يا كودكان و در مواردي هم كه بروز خشونت با نقشه و برنامه‌ريزي‌شده است، ساير افراد را مورد تهديد قرار مي‌دهند. به‌طور مثال ممكن است فرد مبتلا به هذيان بدبيني، كسي را كه فكر مي‌كند دشمن اوست، از بين ببرد. به همين دليل بايد تهديد بيماران رواني شديد را جدي گرفت به خصوص اگر مكرر و توأم با مصرف موادمحرك باشد.
سلامت: در برخورد با اين افراد چه بايد کرد؟
هنگامي که فرد پرخاشگر کنترلي بر رفتار خود ندارد، سعي كنيد غيرمستقيم او را مهار كنيد ولي اين كار را به تنهايي انجام ندهيد و از چند نفر كمك بگيريد. وسايل خطرناك و نوك‌تيز را از دسترسش دور نگه داريد و درصدد بحث يا نصيحت نباشيد. در مواردي كه احساس مي‌كنيد خطري تهديدتان مي‌كند، حتما مجريان قانون را در جريان بگذاريد.
سلامت: براي پيشگيري از وقوع چنين اتفاق‌هايي چه توصيه‌اي داريد؟
توصيه‌هاي 8گانه زير مي‌تواند موثر باشد:
1 در مورد تفکرات خودکشي در افراد سالمند يا افسرده‌اي که احساس نااميدي بيشتري مي‌کنند، هوشيار باشيد و علت را جويا شويد. توجه بيشتري به تغيير رفتار آنها داشته باشيد؛ مثلا آرامش ناگهاني يك سالمند افسرده يا بخشش مالي. همچنين به رفتارهاي دختران جواني كه يكباره دچار هيجان‌هاي عاطفي، به‌خصوص شكست عاطفي شده‌اند، دقت كنيد. اگر كسي فكر خودكشي در سر دارد حتما در مورد او از روان‌شناسان كمك بگيريد، محيط زندگي را برايش امن كنيد و وسايل خطرناك يا داروها را دور از دسترسش قرار دهيد.
2 اگر با خودكشي مواجه شديد، به سرعت هم به اورژانس و هم به نيروي انتظامي اطلاع دهيد و كمك بخواهيد. اگر از امور پزشكي اطلاع نداريد، سعي نكنيد مداخله درماني انجام دهيد. فقط حواستان به بازبودن راه‌هاي تنفسي او باشد.
3 با توجه به نوع اقدام به خودكشي؛ خوردن دارو يا سم، خودسوزي، پرت‌شدن از ارتفاع و... كمك‌هاي اوليه را انجام دهيد. خودسوزي بدترين نوع خودكشي است كه متاسفانه در برخي از استان‌هاي مرزي به كرات مشاهده مي‌شود. در صورت وقوع آن به سرعت براي اطفاي آتش اقدام كنيد.
4 اگر خودكشي با دارو يا موادمخدر انجام شده است، سعي كنيد سر فرد به سمت عقب قرار نگيرد تا محتويات استفراغ درون ريه نريزد.
5 صحنه خودكشي را تغيير ندهيد تا براي كارشناسان تشخيص نوع خودكشي، ماده مصرفي و... امكان‌پذير باشد.
6 اقدام به خودكشي را جدي بگيريد و حتي اگر مطمئن هستيد كه ميزان داروي مصرفي فرد كم بوده است، او را به اورژانس و بيمارستان برسانيد چون از ميزان مسموميت دارو اطلاعي نداريد.
7 در مواردي كه فرد پرخاشگر اقدام به حمله به ديگران يا پرتاب وسايل مي‌كند به خصوص اگر موادمخدر يا محرك مصرف كرده است، سعي كنيد خود را در معرض هدف او قرار ندهيد و با توجه به توانايي بدني‌تان، براي مهار او اقدام نكنيد و حتما با نيروي انتظامي تماس بگيريد.
8 شماره تلفن‌هاي ضروري و بيمارستان‌هايي كه در زمينه خودكشي يا موارد خشونت فعاليت مي‌كنند، به ياد بسپاريد.
هفته نامه سلامت
اورژانس هاي روان پزشکي
در دنياي پر تنش امروز، سلامت رواني انسان‌ها در معرض تهديد است و همه به نوعي سعي مي‌كنند تعادل و رواني‌شان را حفظ كنند ولي خيلي از افراد موفق نمي‌شوند و تعادل رواني خود را از دست مي?دهند...
در برخي موارد آشفتگي‌ها، زندگي شخص را به شدت مختل مي‌كند و او را به جايي مي‌رساند که حتي درصدد آسيب رساندن به خود يا ديگران برمي‌آيد. در چنين شرايطي به مداخله فوري نياز است و تاخير در بازگرداندن آرامش از دست رفته، ممکن است آسيب‌هاي جبران‌ناپذيري در پي داشته باشد. در علم روانپزشکي نيز مانند بسياري ديگر از رشتههاي پزشکي، براي كاهش عوارض و خطرهاي ناشي از وضعيتهاي پرخطر، ايجاد اورژانس‌هاي روانپزشکي و تفکيک فضا و فرآيندهاي آن، به عنوان يك ضرورت مهم مطرح مي‌شود. براي آشنايي بيشتر با اين شرايط، با دكتر محمدرضا خدايي، روان‌پزشك و عضو هيات علمي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي گفت‌وگو كرده‌ايم.
سلامت: آقاي دکتر! منظور از «اورژانس?هاي روانپزشکي» چيست؟
به هر نوع آشفتگي رفتاري و فكري فرد كه باعث ايجاد خطر براي خود فرد يا ديگر افراد جامعه مي‌شود، «اورژانس روان‌پزشكي» مي‌گويند. اين اتفاق ممكن است در مدت زماني كوتاه بيفتد و تبعات آن بيش از حد انتظار و خطرناك باشد.
سلامت: در چه مواردي بايد بيماران روانپزشکي را به طور اورژانسي به مراکز مربوطه رساند؟
اورژانس‌هاي روان‌پزشكي دلايل متعددي دارند و خودكشي مهم‌ترين علت آن است. ديگركشي، خشونت يا پرخاشگري‌هاي ناشي از بيماري رواني، خودزني، ديگرآزاري، مسموميت و تداخلات داروهاي روان‌پزشكي، تجاوز به عنف و سوءرفتارهاي جسمي و جنسي و كودك‌آزاري از ديگر مواردي است كه باعث ارجاع فرد به اين مراكز مي‌شود.
سلامت: به خودكشي اشاره كرديد، درچه صورتي بايد آن را اورژانس روانپزشکي فرض کرد؟
در خودكشي دو مساله «تهديد به خودكشي» و «اقدام به خودكشي» كه مي‌تواند به صورت «موفق» يا «ناموفق» باشد، مطرح است. معمولا تهديد به خودكشي در زنان بيشتر از مردان است اما اقدام به خودكشي منجر به مرگ در مردان بيشتر از زنان ديده مي‌شود. زنان بيشتر با خوردن قرص، دارو يا سم‌هاي خوراكي اقدام به خودكشي مي‌كنند ولي خودكشي در مردان بيشتر با روش‌هاي حلق‌آويزكردن، پرت‌كردن خود از بلندي، استفاده از سلاح و خوردن داروست.
سلامت: آيا اقدام به خودکشي با بيماري زمينه?اي همراه است؟
افسردگي شديد، جنون به‌خصوص همراه با افسردگي در افراد سالمند يا جوان، اختلالات دوقطبي، اختلافات خانوادگي شديد به خصوص در مواردي كه تعصب غالب است، اختلالات شخصيتي و مصرف موادمخدر به خصوص موادمحرك جديد نيز از علت‌هاي مهم ديگر اقدام به خودکشي هستند.
سلامت: آيا خشونت هم يک اورژانس روان‌پزشكي است؟
بله، معمولا علت خشونت و پرخاشگري ناكامي، نااميدي، سوءتفاهم و سوءبرداشت، اعتمادبه‌نفس پايين، تحريك‌پذيري، هذيان، توهم و... است. معمولا پرخاشگري در بيماران مبتلا به اختلالات رواني مانند اختلال شخصيت ضداجتماعي، اسكيزوفرني، عقب‌ماندگي ذهني شديد، اختلال دوقطبي و مصرف‌كنندگان موادمخدر، بيشتر ديده مي‌شود. اختلال شخصيت ضداجتماعي، توهمات و هذيان‌هاي شديد در اثر بيماري رواني يا مصرف موادمخدر به‌خصوص شيشه و كراك در ديگرآزاري و ديگركشي تاثير دارد.
سلامت: قربانيان اين افراد خشونت‌طلب معمولا چه کساني هستند؟
معمولا افراد خشونت‌طلبي كه اقدام به ديگرآزاري يا حتي ديگركشي مي‌كنند، بيشتر افراد ضعيف مانند زنان يا كودكان و در مواردي هم كه بروز خشونت با نقشه و برنامه‌ريزي‌شده است، ساير افراد را مورد تهديد قرار مي‌دهند. به‌طور مثال ممكن است فرد مبتلا به هذيان بدبيني، كسي را كه فكر مي‌كند دشمن اوست، از بين ببرد. به همين دليل بايد تهديد بيماران رواني شديد را جدي گرفت به خصوص اگر مكرر و توأم با مصرف موادمحرك باشد.
سلامت: در برخورد با اين افراد چه بايد کرد؟
هنگامي که فرد پرخاشگر کنترلي بر رفتار خود ندارد، سعي كنيد غيرمستقيم او را مهار كنيد ولي اين كار را به تنهايي انجام ندهيد و از چند نفر كمك بگيريد. وسايل خطرناك و نوك‌تيز را از دسترسش دور نگه داريد و درصدد بحث يا نصيحت نباشيد. در مواردي كه احساس مي‌كنيد خطري تهديدتان مي‌كند، حتما مجريان قانون را در جريان بگذاريد.
سلامت: براي پيشگيري از وقوع چنين اتفاق‌هايي چه توصيه‌اي داريد؟
توصيه‌هاي 8گانه زير مي‌تواند موثر باشد:
1 در مورد تفکرات خودکشي در افراد سالمند يا افسرده‌اي که احساس نااميدي بيشتري مي‌کنند، هوشيار باشيد و علت را جويا شويد. توجه بيشتري به تغيير رفتار آنها داشته باشيد؛ مثلا آرامش ناگهاني يك سالمند افسرده يا بخشش مالي. همچنين به رفتارهاي دختران جواني كه يكباره دچار هيجان‌هاي عاطفي، به‌خصوص شكست عاطفي شده‌اند، دقت كنيد. اگر كسي فكر خودكشي در سر دارد حتما در مورد او از روان‌شناسان كمك بگيريد، محيط زندگي را برايش امن كنيد و وسايل خطرناك يا داروها را دور از دسترسش قرار دهيد.
2 اگر با خودكشي مواجه شديد، به سرعت هم به اورژانس و هم به نيروي انتظامي اطلاع دهيد و كمك بخواهيد. اگر از امور پزشكي اطلاع نداريد، سعي نكنيد مداخله درماني انجام دهيد. فقط حواستان به بازبودن راه‌هاي تنفسي او باشد.
3 با توجه به نوع اقدام به خودكشي؛ خوردن دارو يا سم، خودسوزي، پرت‌شدن از ارتفاع و... كمك‌هاي اوليه را انجام دهيد. خودسوزي بدترين نوع خودكشي است كه متاسفانه در برخي از استان‌هاي مرزي به كرات مشاهده مي‌شود. در صورت وقوع آن به سرعت براي اطفاي آتش اقدام كنيد.
4 اگر خودكشي با دارو يا موادمخدر انجام شده است، سعي كنيد سر فرد به سمت عقب قرار نگيرد تا محتويات استفراغ درون ريه نريزد.
5 صحنه خودكشي را تغيير ندهيد تا براي كارشناسان تشخيص نوع خودكشي، ماده مصرفي و... امكان‌پذير باشد.
6 اقدام به خودكشي را جدي بگيريد و حتي اگر مطمئن هستيد كه ميزان داروي مصرفي فرد كم بوده است، او را به اورژانس و بيمارستان برسانيد چون از ميزان مسموميت دارو اطلاعي نداريد.
7 در مواردي كه فرد پرخاشگر اقدام به حمله به ديگران يا پرتاب وسايل مي‌كند به خصوص اگر موادمخدر يا محرك مصرف كرده است، سعي كنيد خود را در معرض هدف او قرار ندهيد و با توجه به توانايي بدني‌تان، براي مهار او اقدام نكنيد و حتما با نيروي انتظامي تماس بگيريد.
8 شماره تلفن‌هاي ضروري و بيمارستان‌هايي كه در زمينه خودكشي يا موارد خشونت فعاليت مي‌كنند، به ياد بسپاريد.
هفته نامه سلامت