امپراتوری اینکا، یک امپراتوری از مردم بومی (سرخپوست) در آمریکای جنوبی بود. این امپراتوری در بیشترین پهناوری خود، کشورهای امروزی پرو، اکوادور، بولیوی، و بخشهایی از آرژانتین، شیلی و کلمبیا را دربرمیگرفت. شهر کوزکو پایتخت اداری، سیاسی و نظامی آن به شمار میآمد. در سدهٔ شانزدهم میلادی با ورود اسپانیایی ها به پرو، این امپراتوری درهمشکست و قلمرو آن مستملکهٔ اسپانیا گشت.
نام
واژهٔ اینکا به معنای "خدا در زمین"، برگرفته از زبان بومیان کشور پرو در آمریکای جنوبی است.
تاریخ
ریشه ها
ریشهها، پیدایش و تکامل تمدن اینکا، هنوز در هالهای از ابهام باقی مانده است. در بارهٔ تاریخ این قوم، منبع و نوشتهای وجود ندارد، چون اینکاها فاقد خط بودهاند. اما به نظر میرسد قبایل اینکا که در پیرامون دریاچهٔ تیتیکاکا میزیستهاند، در سدهٔ دوازدهم میلادی به رهبری مانکوکاپاک، فرمانروای افسانهای اینکا، سرزمینهای مجاور را فتح کرده و با بنای شهر کوزکو، تمدن اینکا را بنیان نهادهاند.
اسطوره ها
دربارهٔ پیدایش و تکامل تمدن اینکا، افسانهها و اسطورههای زیادی نقل شده است. یکی از گویندگان این اسطورهها، گارسیلازودولاوگا، از تاریخنگاران فتح سرزمین اینکا به دست اسپانیاییهاست. اسطورهای که وی نقل کرده، از این قرار است: مانکوکاپاک و مامااوکلو یک زوج افسانهای و از ارباب انواع بودهاند که با لشگری از جادوگران و جنیان کرانههای دریاچه تیتیکاکا را ترک کردند تا به سرزمین برگزیده کوچ کنند. هنگامی که به تپه هواناکائوری (جایی که شهر کوزکو ساخته شد) رسیدند، لشگر جادویی مانکو در داخل زمین فرو رفتند و این برای مانکو و همسرش، نشانهٔ پایان انتظار برای جستجوی سرزمین موعود بود و به این ترتیب، این زوج افسانهای شهر خود را روی این تپه بنا کردند.
گسترش
تمدن اینکا در آغاز تنها یک دولت-شهر کوچک شامل شهر کوزکو و سرزمینهای پیرامون آن بود، اما در سدهٔ پانزدهم میلادی، پاچاکوتی، نهمین امپراتور اینکا و ملقب به ساپا اینکا (رهبر بزرگ)، با گشودن بخش بزرگی از کوههای آند، قلمرو اینکا را از حدود کوزکو بسیار فراتر برد و دولت-شهر کوزکو را به یک امپراتوری بزرگ تبدیل کرد. این امپراتوری که تاهوانتینسویو نامیده میشد، یک سازمان فدرالی با یک دولت مرکزی (کوزکو) و چهار استان با دولتهای محلی به نامهای: چینچایسویو، آنتیسویو، کونتیسویو و کولاسویو بود. همچنین گمان میرود که پاچاکوتی سازندهٔ شهر اسرارآمیز ماچوپیچو بوده باشد. پس از پاچاکوتی، دیگر فرمانروایان اینکا به ترتیب عبارت بودند از:
توپاک اینکا یوپانکوی پسر پاچاکوتی
توپاک اینکا دهمین امپراتور اینکا در زمان فرمانروایی پدرش فرمانده ارتش تاهوانتینسویو بود. وی در سال 1463 میلادی، بخشی از سرزمینهای شمالی قلمرو پدرش (شامل بخشهایی از اکوادور و کلمبیای کنونی)را گشود و پس از مرگ پدرش در 1471 و رسیدن به امپراتوری نیز به فتوحاتش ادامه داد. مهمترین گشایشهای وی، فتح کشور چیمور (جدیترین دشمن اینکا در کرانههای پروی کنونی) بود.
هوایناکاپاک پسر توپاک اینکا
در زمان هوایناکاپاک، یازدهمین فرمانروا، امپراتوری اینکا به بیشترین وسعت خود رسید. او بخشهایی از شیلی و آرژانتین کنونی را به قلمرو امپراتوری پیوست کرد. نیز برخی از شورشهای داخلی را سرکوب نمود. همچنین قلمروش را میان دو فرزندش، هواسکار و آتاهوالپا تقسیم کرد.
سازمان اجتماعی و اقتصادی
اینکاها زندگی اجتماعی پیشرفنهای داشتهاند. دولت اینکا آنان را از حداقل امکانات بهرهمند میساخت، و محل سکونت قبایل مختلف را تعیین مینمود. هر خانوادهای از دولت زمین دریافت میکرد و همهٔ افراد موظف بودند روی زمینی که دولت در اختیارشان قرار داده کار کنند و مالیات خود را نیز بپردازند. افراد سالم جامعه میبایست معلولین را در کشت و زرع یاری میکردند. ازدواج برای مردان در سن 24 سالگی و برای زنان در سن 18 سالگی الزامی بوده است. امپراتوری اینکا، دارای شبکهای پیشرفته از راهها بوده و در بیرون شهرها، انبارهایی برای نگاهداری از خواربار و مواد غذایی وجود داشته است. نوع نظام اقتصادی امپراتوری اینکا سبب شده است که از این امپراتوری به عنوان یک تمدن کمونیستی یاد شده و گاه با امپراتوریهای ایران و روم باستان مقایسه شود.
برگرفته از
نام
واژهٔ اینکا به معنای "خدا در زمین"، برگرفته از زبان بومیان کشور پرو در آمریکای جنوبی است.
تاریخ
ریشه ها
ریشهها، پیدایش و تکامل تمدن اینکا، هنوز در هالهای از ابهام باقی مانده است. در بارهٔ تاریخ این قوم، منبع و نوشتهای وجود ندارد، چون اینکاها فاقد خط بودهاند. اما به نظر میرسد قبایل اینکا که در پیرامون دریاچهٔ تیتیکاکا میزیستهاند، در سدهٔ دوازدهم میلادی به رهبری مانکوکاپاک، فرمانروای افسانهای اینکا، سرزمینهای مجاور را فتح کرده و با بنای شهر کوزکو، تمدن اینکا را بنیان نهادهاند.
اسطوره ها
دربارهٔ پیدایش و تکامل تمدن اینکا، افسانهها و اسطورههای زیادی نقل شده است. یکی از گویندگان این اسطورهها، گارسیلازودولاوگا، از تاریخنگاران فتح سرزمین اینکا به دست اسپانیاییهاست. اسطورهای که وی نقل کرده، از این قرار است: مانکوکاپاک و مامااوکلو یک زوج افسانهای و از ارباب انواع بودهاند که با لشگری از جادوگران و جنیان کرانههای دریاچه تیتیکاکا را ترک کردند تا به سرزمین برگزیده کوچ کنند. هنگامی که به تپه هواناکائوری (جایی که شهر کوزکو ساخته شد) رسیدند، لشگر جادویی مانکو در داخل زمین فرو رفتند و این برای مانکو و همسرش، نشانهٔ پایان انتظار برای جستجوی سرزمین موعود بود و به این ترتیب، این زوج افسانهای شهر خود را روی این تپه بنا کردند.
گسترش
تمدن اینکا در آغاز تنها یک دولت-شهر کوچک شامل شهر کوزکو و سرزمینهای پیرامون آن بود، اما در سدهٔ پانزدهم میلادی، پاچاکوتی، نهمین امپراتور اینکا و ملقب به ساپا اینکا (رهبر بزرگ)، با گشودن بخش بزرگی از کوههای آند، قلمرو اینکا را از حدود کوزکو بسیار فراتر برد و دولت-شهر کوزکو را به یک امپراتوری بزرگ تبدیل کرد. این امپراتوری که تاهوانتینسویو نامیده میشد، یک سازمان فدرالی با یک دولت مرکزی (کوزکو) و چهار استان با دولتهای محلی به نامهای: چینچایسویو، آنتیسویو، کونتیسویو و کولاسویو بود. همچنین گمان میرود که پاچاکوتی سازندهٔ شهر اسرارآمیز ماچوپیچو بوده باشد. پس از پاچاکوتی، دیگر فرمانروایان اینکا به ترتیب عبارت بودند از:
توپاک اینکا یوپانکوی پسر پاچاکوتی
توپاک اینکا دهمین امپراتور اینکا در زمان فرمانروایی پدرش فرمانده ارتش تاهوانتینسویو بود. وی در سال 1463 میلادی، بخشی از سرزمینهای شمالی قلمرو پدرش (شامل بخشهایی از اکوادور و کلمبیای کنونی)را گشود و پس از مرگ پدرش در 1471 و رسیدن به امپراتوری نیز به فتوحاتش ادامه داد. مهمترین گشایشهای وی، فتح کشور چیمور (جدیترین دشمن اینکا در کرانههای پروی کنونی) بود.
هوایناکاپاک پسر توپاک اینکا
در زمان هوایناکاپاک، یازدهمین فرمانروا، امپراتوری اینکا به بیشترین وسعت خود رسید. او بخشهایی از شیلی و آرژانتین کنونی را به قلمرو امپراتوری پیوست کرد. نیز برخی از شورشهای داخلی را سرکوب نمود. همچنین قلمروش را میان دو فرزندش، هواسکار و آتاهوالپا تقسیم کرد.
سازمان اجتماعی و اقتصادی
اینکاها زندگی اجتماعی پیشرفنهای داشتهاند. دولت اینکا آنان را از حداقل امکانات بهرهمند میساخت، و محل سکونت قبایل مختلف را تعیین مینمود. هر خانوادهای از دولت زمین دریافت میکرد و همهٔ افراد موظف بودند روی زمینی که دولت در اختیارشان قرار داده کار کنند و مالیات خود را نیز بپردازند. افراد سالم جامعه میبایست معلولین را در کشت و زرع یاری میکردند. ازدواج برای مردان در سن 24 سالگی و برای زنان در سن 18 سالگی الزامی بوده است. امپراتوری اینکا، دارای شبکهای پیشرفته از راهها بوده و در بیرون شهرها، انبارهایی برای نگاهداری از خواربار و مواد غذایی وجود داشته است. نوع نظام اقتصادی امپراتوری اینکا سبب شده است که از این امپراتوری به عنوان یک تمدن کمونیستی یاد شده و گاه با امپراتوریهای ایران و روم باستان مقایسه شود.
برگرفته از
- مارسل نیدرگانگ، بیست کشور آمریکای لاتین، برگردان از محمد قاضی
- Wikipedia, the free encyclopedia →Inca (بازدید: {{{بازدید}}})
- Translated by Harry B Iceland, History of the Inca Realm, Cambridge University press, ISBN 0521637597, Google Books