بختك در واقع يك نوع كابوس است. خوابي كه واكنش احساسي بسيار ناخوشايندي را در فردي كه خوابيده به صورت ترس يا وحشت، درد، احساس افتادن از جايي، غرق*شدگي يا مرگ ايجاد مي*كند.
نام بختك به اين دليل روي اين نوع كابوس گذاشته شد كه از زمان هاي گذشته، افراد بر اين باور بودند كه عجوزه*اي زشت صورت، شب*ها بدن جسماني خود را ترك كرده و روي سينه قرباني خود مي*نشيند. فرد قرباني در چنين حالتي با احساس وحشت و در حالي كه به سختي نفس مي*كشد از خواب بيدار مي*شود، گويي چيزي سنگين روي سينه*اش سنگيني مي*كند و قادر به حركت نيست، انگار فلج شده است.
اين باور در بسياري از فرهنگ*هاي دنيا رايج است. در كشور ما هم هنوز به اين حالت سنگيني و وحشت، بختك گفته مي*شود.
البته تحقيقاتي كه در سال*هاي اخير روي اين فرآيند پيچيده صورت گرفته، نشان مي*دهد كه اين پديده نوعي فلج خواب است كه طي آن ماهيچه*هاي اسكلتي به طور ناپايداري از حركت باز ايستاده و به اصطلاح فلج مي*شوند و فرد در آغاز خوابيدن يا در حين بيدار شدن از خواب، توانايي انجام حركات اختياري بدنش را به طور موقت از دست مي*دهد.
در واقع فلج خواب، نوعي اختلال خواب محسوب مي*شود كه حدود چند ثانيه تا چند دقيقه طول مي*كشد. البته مي*توان با لمس بدن فرد يا صدا زدن او، وي را از اين حالت خارج كرد.
بختک (هنگام خواب) چيست؟
فلج خواب (sleep paralysis): فلج خواب (sleep paralysis) به حالت ناتواني در انجام حرکات ارادي حين خواب اطلاق مي شـود. فلج خواب يـک تـجربـه ي دلــهره آور و هراس انگيز مي بـاشد. فـلـج خـواب اغـلب اوقات هنگام بيدار شـدن از خـواب و يـا در مـوارد نـادر هنگام به خـواب رفتن رخ مي دهد.
فلج خواب از چند ثانيه تا چـند دقيـقه بـه طـول مي انجامد. 25 تا 30 درصد جـمعيت کشـور، حـداقل يک بار در طول زندگي خود اخـتـلال فلج خـواب را تـجـربه کرده اند. فلج خواب مي تواند در هر سني رخ دهد.
بختك با چه علائمي قابل شناسايي است؟
به طور كلي بختك يا فلج خواب داراي دو دسته علائم است كه ممكن است به تنهايي يا تركيبي از هر دو، در فرد ديده شود:
فلج اندام*ها:
اين مرحله هنگام بيدار شدن از خواب يا مدت كوتاهي پيش از به خواب رفتن رخ دهد. در اين حالت فلج يك بخش يا تمام اندام*ها شامل بازوها، پاها و كل بدن اتفاق مي*افتد و فرد قادر به حركت آنها نيست، نمي*تواند صحبت كند و تنها كنترل كمي در خصوص تنفس و پلك زدن خود دارد.
اين فلج همانند فلجي است كه در هنگام ديدن رويا رخ مي*دهد. به طوري كه مغز براي جلوگيري از افزايش بروز هيجانات در هنگام رويا، ماهيچه*ها را از كار مي*اندازد و تنها بخش*هايي از بدن طي ديدن رويا حركت مي*كند.
به دنبال اين فلج، فرد احساس سنگيني روي قفسه سينه خود مي*كند، به طوري كه نمي*تواند به درستي نفس بكشد.
علائم توهمي:
اين مرحله شامل ديدن يا شنيدن تصاوير و صداهايي طي فلج اندام*هاست. به*گونه*اي كه فرد فكر مي*كند كسي كنارش ايستاده يا صداي عجيبي مي*شنود. ديدن سايه افراد، تجربه خروج از بدن، احساس شناور بودن در هوا، شنيدن گام*هايي كه نزديك مي*شوند هم از علائم توهم*گونه است.
در اين دسته معمولا توهمات شنيداري از همه شايع*تر است. افراد معمولا از شنيدن صداهاي خراشيدن چيزي، خنديدن، تراشيدن، وزوز، زنگ زدن و صداهاي مختلف سخن مي گويند كه بسيار واقعي به نظر مي*رسند.
علايم فلج خواب:
1) ناتواني در حرکت دادن تنه، دست ها و پاها و صحبت کردن (فرد از فرط ترس مي خواهد فرياد بکشد و براي بيدار شدن تقلا مي کند، اما گويي تلاش وي بي نتيجه است)
2) فلج تمام و يا بخشي از عضلات بدن
3) احساس خفگي و مرگ (گويي، چيزي روي قفسه سينه شما قرار گرفته است)
4) وحشت زدگي و اضطراب.
5) توهمات خواب (hypnagogic hallucinations): به توهمات شنيداري، ديداري و لمسي رويا مانند اطلاق مي شود، مانند احساس حضور يک انسان ديگر در اتاق، احساس فشار بر روي قفسه سينه، ديدن سايه ي افراد، ديدن منبع نوراني، شنيدن صداي افراد، شنيدن صداي قدم هايي که نزديک مي شوند، ديدن شبح، احساس خروج روح از بدن، احساس شناور شدن در هوا، شنيدن صداي باز و بسته شدن درها.
تصورات غلط نسبت به فلج خواب يا بختک:
آزار و اذيت توسط جن، شيطان، ديو و يا موجودات ماوراي زميني، و يا اشتباه گرفتن آن با تجربه خروج روح از بدن.
علل ايجاد فلج خواب:
عوامل ژنتيکي، اضطراب و استرس، اختلال هراس و اختلال در نظم خواب .
مکانيسم ايجاد فلج خواب:
در طي خواب در مرحله ي حرکات سريع چشم (REM)، يعني مرحله اي که فرد خواب (رويا) مي بيند، مغز انتقال پيام هاي عصبي به سوي عضلات اسکلتي (به استثناي عضله ديافراگم و عضلات چشم) را متوقف مي سازد، تا شما روياهاي خود را برون ريزي نکنيد (يعني مثلا وقتي در خواب مي بيند مي دويد، از رختخواب بلند نشويد و شروع به دويدن نکنيد).
نقطه مقابل اين عارضه زماني است که برخي افراد هنگام ديدن رويا، دست ها و پاهاي خود را تکان مي دهند و يا در موارد شديد تر دچار خوابگردي(راه رفتن در حين خواب) مي شوند.
چه چيزهايي احتمال تکرار فلج خواب را افزايش مي دهند:
1) کساني که به طور طاق باز و به پشت مي خوابند، بيشتر به فلج خواب دچار مي شوند.
2) برنامه خواب نامنظم و محروميت از خواب
3) افزايش استرس و اضطراب
4) تغييرات ناگهاني در سبک و يا محيط زندگي
5) مصرف قرص هاي خواب آور و آنتي هيستامين ها
چگونه هنگام احساس فلج شدن بدن، خود را از اين وضعيت هراس آور خلاصي بخشيد:
1) سعي کنيد انگشتان دست يا پاي خود را تکان دهيد.
2) چشمان خود را به شدت تکان دهيد و به دنبال آن پلک ها و سر خود را.
3) سعي کنيد وضعيت خروج از بدن را در خودتان القا کنيد.
درمان فلج خواب:
فلج خواب يک اختلال خواب بي خطر است. تنها با رعايت اصول بهداشت خواب، خودداري از طاق باز خوابيدن و کاهش استرس ها و ترس ها مي توان تکرار آن را به حداقل رساند.
افرادي که هفته اي يک بار به فلج خواب دچار مي شوند، لازم است تحت درمان دارويي (مصرف ضد افسردگي ها) قرار بگيرند.
چه عواملي باعث ايجاد فلج خواب مي*شوند؟
* مهم*ترين و معمول*ترين دليلي كه براي فلج خواب ذكر مي*كنند، استرس است. اعتقاد بر اين است كه استرس مي*تواند به طور جدي الگوهاي خواب را تغيير داده و فلج خواب را ايجاد كند.
* محققان علت ديگر بروز فلج خواب را وضعيت خوابيدن فرد مي*دانند. طبق تحقيقات، افرادي كه به صورت طاق*باز و به پشت مي*خوابند، پنج برابر ساير افراد دچار اين مشكل مي*شوند. به طوري كه ترك اين نوع خوابيدن، ميزان فلج خواب را کاهش مي دهد.
* داشتن برنامه خواب نامنظم و محروميت از خواب کافي، تغييرات ناگهاني شيوه و محيط زندگي فرد نيز از ديگر عوامل بروز فلج خواب هستند.
* فلج خواب در بيشتر موارد بر اثر ناهنجاري مغزي رخ مي*دهد كه در آن مكانيسم*هاي عصبي در زمان نامناسبي شروع مي*شوند. در اين افراد، به جاي اين كه خواب با امواج آهسته ي مغزي (آلفا) آغاز شود، به طور مستقيم وارد مرحله عميق مي*شود و فرد وارد خواب سبك يا چرت زدن نمي*شود، بلكه از همان ابتدا وارد خواب عميق مي*شود.
* يكي ديگر از عوامل فلج خواب را مي*توان ژنتيك دانست، به طوري كه همه افراد مبتلا به فلج خواب ماده خاصي به نام HLA-DR2 در خون خود دارند.
مكانيسم ايجاد اين عارضه چگونه است؟
در فرايند خواب، مرحله*اي با نام حركات سريع چشم REM وجود دارد كه در آن فرد رويا مي*بيند. در اين مرحله از خواب، مغز فرستادن پيام هاي عصبي خود را به ماهيچه*هاي اسكلتي به غير از عضله ديافراگم و عضلات چشم متوقف مي*كند تا هنگام ديدن رويا، شما روياهاي خود را برون*ريزي نكنيد. به اين معنا كه اگر در روياي خود در حال دويدن هستيد، از خواب بيدار نشده و ندويد.
زماني كه مي*خواهيد از خواب بيدار شويد، مغز مجددا عضلات شما را تحت كنترل درمي*آورد، اما گاهي پيش مي*آيد كه قبل از كنترل ماهيچه*ها توسط مغز و خارج شدن از حالت فلج، شما حالت هوشياري خود را به دست مي*آوريد و اين زماني است كه بدن با حالت فلج خواب مواجه مي*شود
نام بختك به اين دليل روي اين نوع كابوس گذاشته شد كه از زمان هاي گذشته، افراد بر اين باور بودند كه عجوزه*اي زشت صورت، شب*ها بدن جسماني خود را ترك كرده و روي سينه قرباني خود مي*نشيند. فرد قرباني در چنين حالتي با احساس وحشت و در حالي كه به سختي نفس مي*كشد از خواب بيدار مي*شود، گويي چيزي سنگين روي سينه*اش سنگيني مي*كند و قادر به حركت نيست، انگار فلج شده است.
اين باور در بسياري از فرهنگ*هاي دنيا رايج است. در كشور ما هم هنوز به اين حالت سنگيني و وحشت، بختك گفته مي*شود.
البته تحقيقاتي كه در سال*هاي اخير روي اين فرآيند پيچيده صورت گرفته، نشان مي*دهد كه اين پديده نوعي فلج خواب است كه طي آن ماهيچه*هاي اسكلتي به طور ناپايداري از حركت باز ايستاده و به اصطلاح فلج مي*شوند و فرد در آغاز خوابيدن يا در حين بيدار شدن از خواب، توانايي انجام حركات اختياري بدنش را به طور موقت از دست مي*دهد.
در واقع فلج خواب، نوعي اختلال خواب محسوب مي*شود كه حدود چند ثانيه تا چند دقيقه طول مي*كشد. البته مي*توان با لمس بدن فرد يا صدا زدن او، وي را از اين حالت خارج كرد.
بختک (هنگام خواب) چيست؟
فلج خواب (sleep paralysis): فلج خواب (sleep paralysis) به حالت ناتواني در انجام حرکات ارادي حين خواب اطلاق مي شـود. فلج خواب يـک تـجربـه ي دلــهره آور و هراس انگيز مي بـاشد. فـلـج خـواب اغـلب اوقات هنگام بيدار شـدن از خـواب و يـا در مـوارد نـادر هنگام به خـواب رفتن رخ مي دهد.
فلج خواب از چند ثانيه تا چـند دقيـقه بـه طـول مي انجامد. 25 تا 30 درصد جـمعيت کشـور، حـداقل يک بار در طول زندگي خود اخـتـلال فلج خـواب را تـجـربه کرده اند. فلج خواب مي تواند در هر سني رخ دهد.
بختك با چه علائمي قابل شناسايي است؟
به طور كلي بختك يا فلج خواب داراي دو دسته علائم است كه ممكن است به تنهايي يا تركيبي از هر دو، در فرد ديده شود:
فلج اندام*ها:
اين مرحله هنگام بيدار شدن از خواب يا مدت كوتاهي پيش از به خواب رفتن رخ دهد. در اين حالت فلج يك بخش يا تمام اندام*ها شامل بازوها، پاها و كل بدن اتفاق مي*افتد و فرد قادر به حركت آنها نيست، نمي*تواند صحبت كند و تنها كنترل كمي در خصوص تنفس و پلك زدن خود دارد.
اين فلج همانند فلجي است كه در هنگام ديدن رويا رخ مي*دهد. به طوري كه مغز براي جلوگيري از افزايش بروز هيجانات در هنگام رويا، ماهيچه*ها را از كار مي*اندازد و تنها بخش*هايي از بدن طي ديدن رويا حركت مي*كند.
به دنبال اين فلج، فرد احساس سنگيني روي قفسه سينه خود مي*كند، به طوري كه نمي*تواند به درستي نفس بكشد.
علائم توهمي:
اين مرحله شامل ديدن يا شنيدن تصاوير و صداهايي طي فلج اندام*هاست. به*گونه*اي كه فرد فكر مي*كند كسي كنارش ايستاده يا صداي عجيبي مي*شنود. ديدن سايه افراد، تجربه خروج از بدن، احساس شناور بودن در هوا، شنيدن گام*هايي كه نزديك مي*شوند هم از علائم توهم*گونه است.
در اين دسته معمولا توهمات شنيداري از همه شايع*تر است. افراد معمولا از شنيدن صداهاي خراشيدن چيزي، خنديدن، تراشيدن، وزوز، زنگ زدن و صداهاي مختلف سخن مي گويند كه بسيار واقعي به نظر مي*رسند.
علايم فلج خواب:
1) ناتواني در حرکت دادن تنه، دست ها و پاها و صحبت کردن (فرد از فرط ترس مي خواهد فرياد بکشد و براي بيدار شدن تقلا مي کند، اما گويي تلاش وي بي نتيجه است)
2) فلج تمام و يا بخشي از عضلات بدن
3) احساس خفگي و مرگ (گويي، چيزي روي قفسه سينه شما قرار گرفته است)
4) وحشت زدگي و اضطراب.
5) توهمات خواب (hypnagogic hallucinations): به توهمات شنيداري، ديداري و لمسي رويا مانند اطلاق مي شود، مانند احساس حضور يک انسان ديگر در اتاق، احساس فشار بر روي قفسه سينه، ديدن سايه ي افراد، ديدن منبع نوراني، شنيدن صداي افراد، شنيدن صداي قدم هايي که نزديک مي شوند، ديدن شبح، احساس خروج روح از بدن، احساس شناور شدن در هوا، شنيدن صداي باز و بسته شدن درها.
تصورات غلط نسبت به فلج خواب يا بختک:
آزار و اذيت توسط جن، شيطان، ديو و يا موجودات ماوراي زميني، و يا اشتباه گرفتن آن با تجربه خروج روح از بدن.
علل ايجاد فلج خواب:
عوامل ژنتيکي، اضطراب و استرس، اختلال هراس و اختلال در نظم خواب .
مکانيسم ايجاد فلج خواب:
در طي خواب در مرحله ي حرکات سريع چشم (REM)، يعني مرحله اي که فرد خواب (رويا) مي بيند، مغز انتقال پيام هاي عصبي به سوي عضلات اسکلتي (به استثناي عضله ديافراگم و عضلات چشم) را متوقف مي سازد، تا شما روياهاي خود را برون ريزي نکنيد (يعني مثلا وقتي در خواب مي بيند مي دويد، از رختخواب بلند نشويد و شروع به دويدن نکنيد).
نقطه مقابل اين عارضه زماني است که برخي افراد هنگام ديدن رويا، دست ها و پاهاي خود را تکان مي دهند و يا در موارد شديد تر دچار خوابگردي(راه رفتن در حين خواب) مي شوند.
چه چيزهايي احتمال تکرار فلج خواب را افزايش مي دهند:
1) کساني که به طور طاق باز و به پشت مي خوابند، بيشتر به فلج خواب دچار مي شوند.
2) برنامه خواب نامنظم و محروميت از خواب
3) افزايش استرس و اضطراب
4) تغييرات ناگهاني در سبک و يا محيط زندگي
5) مصرف قرص هاي خواب آور و آنتي هيستامين ها
چگونه هنگام احساس فلج شدن بدن، خود را از اين وضعيت هراس آور خلاصي بخشيد:
1) سعي کنيد انگشتان دست يا پاي خود را تکان دهيد.
2) چشمان خود را به شدت تکان دهيد و به دنبال آن پلک ها و سر خود را.
3) سعي کنيد وضعيت خروج از بدن را در خودتان القا کنيد.
درمان فلج خواب:
فلج خواب يک اختلال خواب بي خطر است. تنها با رعايت اصول بهداشت خواب، خودداري از طاق باز خوابيدن و کاهش استرس ها و ترس ها مي توان تکرار آن را به حداقل رساند.
افرادي که هفته اي يک بار به فلج خواب دچار مي شوند، لازم است تحت درمان دارويي (مصرف ضد افسردگي ها) قرار بگيرند.
چه عواملي باعث ايجاد فلج خواب مي*شوند؟
* مهم*ترين و معمول*ترين دليلي كه براي فلج خواب ذكر مي*كنند، استرس است. اعتقاد بر اين است كه استرس مي*تواند به طور جدي الگوهاي خواب را تغيير داده و فلج خواب را ايجاد كند.
* محققان علت ديگر بروز فلج خواب را وضعيت خوابيدن فرد مي*دانند. طبق تحقيقات، افرادي كه به صورت طاق*باز و به پشت مي*خوابند، پنج برابر ساير افراد دچار اين مشكل مي*شوند. به طوري كه ترك اين نوع خوابيدن، ميزان فلج خواب را کاهش مي دهد.
* داشتن برنامه خواب نامنظم و محروميت از خواب کافي، تغييرات ناگهاني شيوه و محيط زندگي فرد نيز از ديگر عوامل بروز فلج خواب هستند.
* فلج خواب در بيشتر موارد بر اثر ناهنجاري مغزي رخ مي*دهد كه در آن مكانيسم*هاي عصبي در زمان نامناسبي شروع مي*شوند. در اين افراد، به جاي اين كه خواب با امواج آهسته ي مغزي (آلفا) آغاز شود، به طور مستقيم وارد مرحله عميق مي*شود و فرد وارد خواب سبك يا چرت زدن نمي*شود، بلكه از همان ابتدا وارد خواب عميق مي*شود.
* يكي ديگر از عوامل فلج خواب را مي*توان ژنتيك دانست، به طوري كه همه افراد مبتلا به فلج خواب ماده خاصي به نام HLA-DR2 در خون خود دارند.
مكانيسم ايجاد اين عارضه چگونه است؟
در فرايند خواب، مرحله*اي با نام حركات سريع چشم REM وجود دارد كه در آن فرد رويا مي*بيند. در اين مرحله از خواب، مغز فرستادن پيام هاي عصبي خود را به ماهيچه*هاي اسكلتي به غير از عضله ديافراگم و عضلات چشم متوقف مي*كند تا هنگام ديدن رويا، شما روياهاي خود را برون*ريزي نكنيد. به اين معنا كه اگر در روياي خود در حال دويدن هستيد، از خواب بيدار نشده و ندويد.
زماني كه مي*خواهيد از خواب بيدار شويد، مغز مجددا عضلات شما را تحت كنترل درمي*آورد، اما گاهي پيش مي*آيد كه قبل از كنترل ماهيچه*ها توسط مغز و خارج شدن از حالت فلج، شما حالت هوشياري خود را به دست مي*آوريد و اين زماني است كه بدن با حالت فلج خواب مواجه مي*شود