همانطوریکه دوستان عزیز در طی روزهای گذشته از طریق اخبار منتشر شده در رسانه های جمعی کشور- اطلاعیه و اخطاریه های سازمان هواشناسی در جریان ناهنجاری جوی پیشرو قرار گرفته اند از روز شنبه 10 آبان کشور مان در دامنه فعالیت سامانه بسیار قوی و فعالی قرار خواهد گرفت که میتوان به جرات گفت اولین بارش قابل توجه و سراسری باران و برف پس از گذر سالها در سطح کشور بوقوع خواهد پیوست. از آنجائیکه آپدیت نقشه های هواشناسی در طی روزهای اخیر و یا حتی هر 6 ساعت با تغییرات قابل توجهی از نقطه نظر پیک و شدت بارش و هسته استقرار هوای سرد مواجه میباشد، وب سایت هوای مشهد تصمیم دارد با بررسی ریشه ای سامانه مذکور ابتدا دلایل وقوع ناهنجاری جوی را شناسایی و سپس نقاط تحت پوشش بارشهای قابل توجه پیشرو به اطلاع عموم هموطنان عزیز برساند!
عوامل تاثیر گذر اصلی بر وقوع ناهنجاری جوی پیشرو :
1-تغییر فاز نوسان انسو و وقوع پدیده النینو
2-وقوع فاز منفی و شرق سوی مولفه اتمسفری دو سالانه QBO
3-تاثیرات ناشی از امواج اتمسفری راسبی Rossby Wave
4-ورود مولفه اتمسفری MJO به فاز شماره 2 و در همبستگی با فاز مثبت انسو
5-وقوع فاز مثبت نوسان های اقیانوس اطلس و اقیانوس منجمد شمالی موسوم به +NAO/AO
با توجه به گستردگی موضوع بالا و با عنایت به اینکه در پستهای قبلی وب سایت هوای مشهد در مورد 5 مورد بالا به تفصیل صحبت شده بود در این پست بصورت ویژه به تاثیرات امواج راسبی و مولفه اتمسفری MJO خواهیم پرداخت:
امواج راسبی ROSSBY WAVE
در هواشناسی به نوسانات افقی جریانات جو که با جبهه همراه جت استریم قطبی همراه میباشد و جبهه هوای سرد قطبی را از هوای گرم استوایی جدا میکند امواج راسبی میگویند.
اموج راسبی Rossby Wave زمانی شکل میگیرند که هوای سرد قطبی به سمت خط استوا ریزش کرده و هوای گرم استوایی به سمت قطب شمال صعود می نماید.
به دلیل اختلاف دمای بین مناطق استوایی و نواحی قطبی و همچنین به سبب مقادیر بازتابش تششعات خورشیدی، هوای گرم از عرضهای پایین تر جغرافیایی به سمت عرضهای بالا جریان پیدا کرده که این فرایند زمینه اغتششات جوی را فراهم می نماید.
امواج راسبی یکی از اجزا اصلی تشکیل دهنده جریانات عمومی جو موسوم به چرخه فرل Ferrel Circulation میباشد. یعنی جریان هوای گرم استوایی به سمت قطب شمال حرکت کرده پس هوای سرد قطبی با جذب هوای گرم استوایی ، انرژی لازم را برای ریزش به سمت خط استوا یا عرضهای جنوبی تر بدست می آورد .
فلسفه وجودی امواج راسبی است که شکل گیری سلولهای کم فشار ( سایکلون ها ) وسامانه های پر فشار ( آنتی سایکلونها ) را تبیین می نماید لذا سامانه های مذکور بستر مناسب را برای شکل گیری الگوهای مختلف آب و هوایی درعرضهای میانه و بالای جغرافیایی فراهم میکند.
امواج راسبی رودخانه هایی از جریان هوا در ترازهای بالایی تراپوسفر هستند که به تدریج به شکل چرخشی و مواج در می آیند. حلقه و پیچشش این رودخانه های جریان هوا به تدریج بزرگ و بزرگتر میشوند تا اینکه طول موج آنها از یک تراف ( ناوه) تا تراف دیگر امتداد پیدا میکند . گاهی ممکن است این شکست در طول موج تا 8000 کیلومتر گسترش پیدا کند. این امواج هنگامیکه بصورت کامل گسترش پیدا کردند و عرضهای جغرافیایی را تحت سیطره خود قرار دادند تبدیل به پشته های میشوند که در این نواحی سامانه های پر فشار تشکیل گردیده و موجبات انسداد رودخانه های جریان هوا را فراهم می آورند که به مناطق مذکور ، نواحی تحت سیطره شاخص پایین ( low zonal Index ) گفته میشود، وضعیت جوی در مناطقی که تحت تسلط این وضعیت قرار میگیرند پایدار و خشک میگردد.
وقتی این امواج مستقیم باشند و یک زون باریک از محدوده عرضهای جغرافیایی را دربر بگیرند به مناطق مذکور زونهای با شاخص بالا ( High Zonal Index ) گفته میشود که در نواحی مذکور شرایط برای شکل گیری و گسترش سامانه های کم فشار و حاکمیت جریانات ناپایدار را فراهم میاورد. امواج مذکور پس از آن به صورت یک چرخه متوالی حلقوی در آمده و پس ازآن مجددا راست گردیده و این چرخه بدون پایان همچنان ادامه پیدا میکند.چرخه تغییر طول موج امواج راسبی گاهی ممکن است تا 6 هفته امتداد پیدا کند!
با مقدمه ای که در بالا گفته شد و از اوایل ماه اکتبر 2014 با ورود شاخص دورپیوندی انسو به فاز مثبت روزنه هایی از امید برای شکل گیری شرایط مساعد برای رخ داد بارشهای پاییزی در نقشه های پیش بینی میان مدت مشاهده گردید و در هفته های گذشته نیز بارشهای نسبتا مطلوبی نیز در بخشهای وسیعی از کشور بوقوع پیوست. وقوع این شرایط مرهون همراهی الگوی کلی چرخش جو میباشد که با همراهی امواج راسبی که در بالا به تفصیل در خصوص آن صحبت به میان آمد فراهم گردید.
در نوامبر سالهای 1982 وعلی الخصوص 2011 ما شاهد شکل گیری ناهنجاری جوی مشابه با پیش بینی نقشه های روز آینده بوده ایم پس سالهای مذکور بعنوان مدل آنالوگ هواشناسی انتخاب گردید.
در این بررسی تراز 50 هکتوپاسکال جو برای شناسایی محدوده شاخص بالا و پایین امواج راسبی انتخاب شد و همانطوریکه گفته شد در زونهای وقوع شاخص بالا همه شرایط برای شکل گیری سامانه کم ارتفاع تراز میانی و شکل گیری امواج ناپایدار تراز میانی جو فراهم میباشد .
نقشه آنومالی ZONAL INDEX - تراز 50 میلی بار جو-نوامبر 2011 , 1982
درنقشه زیر منطقه اروپای مرکزی بعنوان منطقه بسط و گسترش سامانه پر فشار و شکل گیری بلاکینگ بخوبی مشاهد میشود که معرف استقرار زون شاخص پایین در نواحی مذکور بوده و منطقه ما تحت نفوذ پی در پی شکست امواج ناپایدار تراز میانی جو ( تراف ) قرار گرفته است:
نقشه آنومالی ارتفاع در تراز 500 میلی بار نوامبر سالهای 2011 , 1982
وضعیت مذکور با همراهی وقوع فاز مثبت شاخصهای هفتگی NAO و AO همه شرایط لازم برای ریزش هوای سرد عرضهای بالا جغرافیایی را به منطقه ای مشتمل بر شرق مدیترانه- دریای سیاه- و شمال دریای سرخ و همچنین فلات خوش نقش ایران فراهم میکند
نقشه آنومالی دمای هوا در لایه نزدیک به سطح زمین – نوامبر 1982 و 2011
مولفه اتمسفری اینترسزنال MJO نیز با قرار گرفتن در فاز 2 در همبستگی با فاز مثبت انسو ،علاوه برگسترش منطقه جریانات گرم و مرطوب همرفتی اقیانوس هند به سمت فلات ایران منجر به شکل گیری الگوی استخر هوای سرد COLD POOL بر روی قلب خاورمیانه یعنی ایران میگردد.
نقشه آنومالی ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 میلی بار در همبستگی با وقوع فاز مثبت انسو و فاز 2 MJO در ماه نوامبر
شکل گیری الگوی امگای منفی در تراز 700 میلی بار بر روی کشور
تمامی شرایطی که در بالا گفته شد در مجموع منجر به شکل گیری الگوی امگا منفی ( سرعت قائم) در تراز 700 میلی بار بر روی سواحل غربی دریای کاسپپین- البرز مرکزی –غربی- و بخشهای از غرب و شمال غرب – و همچنین بر روی کشور افغانستان میگردد و از آنجائیكه فشار با ارتفاع كاهش می یابد، پس در هر تراز مقادیر منفی سرعت قائم، بیانگر صعود هوا و مقادیر مثبت نشان دهنده نزول هوا می باشد. برای مثال در شكل بالا تمامی مناطق واقع در محدوده استقرار مركز پرفشار، یك نزول گسترده (مقادیر مثبت) را در ترازهای زیرین جو تجربه می كنند. و در سواحل غربی دریای کاسپین همه شرایط برای صعود هوا مناسب میباشد
نقشه آنومالی امگا ( سرعت قائم ) در تراز 700 میلی بار –نوامبر 2011 و 1982
با توجه به موارد که در بالا گفته شده انتظار کلی بر این است که در هفته پیشرو پیک و شدت بارش بر روی بخشهای وسیعی از استانهای ساحلی دریای کاسپین –اردبیل- آذربایجان شرقی- غربی استانهای واقع در دامنه رشته کوههای البرز و زاگرس و همچنین منتهی الیه شمال شرق ایران و کشور افغانستان باشد:
میانگین آنومالی بارش در طی سالهای آنالوگ 1982 و 2011
توضیح :
نقشه آنومالی بارش بالا به معنای بی بارشی و یا کم بارشی سایر نقاط ایران نیست بلکه این امکان وجود دارد به دلیل فقدان ایستگاههای باران سنجی در برخی از نواحی کشور آنومالی های رخ داده در نقاط مذکور ثبت و در نقشه لحاظ نشده باشند.
مقادیر تجمعی بارش در ماه نوامبر سال 2011
بعنوان مثال در شهر مشهد در نوامبر سالهای 1982 و 2011 به ترتیب حدود 24 و 55 میلیمتربارش بوقوع پیوسته است.
که این وضعیت حکایت از افزایش میانگین بارش در شهر مشهد درصورت شکل گیری الگوی جوی پیشرو دارد.
در پایان این پست اگه بخواهیم یک جمع بندی مشخص داشته باشیم امواج راسبی در شکل گیری و تدام الگوهای مناسب بارش در سرتا سر نیمکره شمالی تاثیرات انکار ناپذیرند دارند سال گذشته کشور ما در محدود شاخص پایین امواج راسبی قرار گرفته بود به همین دلیل معدل و میانگین بارش سطح کشور بدلیل گسترش پر فشار و پشته حاصل از آن کمتر از نرمال بود که استانهای شمالی کشور از جمله استانهای دامنه های رشته کوههای البرز و شمال شرق ایران را در وضعیت بحران کم آبی قرار دارد.
از ماه اکتبر 2014 بدلیل چرخش کلی الگوی جو به سود منطقه ما انتظار بر این است که با وقوع بارشهای فراگیر در ماه نوامبر و همچنین ماههای آینده وضعیت میانگین بارش کشور ،در وضعیت نرمال در مقایسه با دوره آماری بلند مدت قرار بگیرد.
شایان ذکر است در خصوص کم و کیف تاثیرات وضعیت جوی پیشرو در نقاط مختلف کشور در پست و مطالب بعدی اطلاع رسانی متقضی صورت خواهد پذیرفت..