دهان به بزاق نیاز دارد تا مرطوب و تمیز بماند و هضم غذا را انجام دهد. همچنین بزاق از عفونت های دهانی ناشی از باکتری و قارچ جلوگیری می کند. در مشکل خشکی دهان، بزاق به مقدار کافی بزاق تولید و ترشح نمی شود.
علل خشکی دهان
- عوارض برخی داروهاداروهایی که برای درمان بیماری های زیر مصرف می شوند، باعث خشکی دهان می شوند:
افسردگی، اضطراب، درد، آلرژی، سرماخوردگی (آنتی هیستامین ها و دکونژستان ها)، چاقی، آکنه، صرع، فشار خون بالا (دیورتیک ها)، اسهال، تهوع، اختلالات روانی، عدم کنترل ادرار، آسم (بازکننده های برونش) و بیماریپارکینسون.
خشکی دهان می تواند جزو عوارض داروهای آرام بخش و شل کننده عضلات نیز باشد.
- عوارض برخی بیماری ها
برخی بیماری ها و عفونت ها باعث خشکی دهان می شوند، مانند سندروم شوگرن، بیماری ایدز و عفونت HIV، بیماری آلزایمر، دیابت، کم خونی، فیبروز کیستیک، آرتریت روماتوئید، فشار خون بالا، بیماری پارکینسون، سکته و اوریون.
- عوارض برخی درمان های پزشکی
پرتودرمانی (رادیوتراپی) سر و گردن و شیمی درمانی سرطان می تواند باعث تخریب غدد بزاقی در دهان شود. در نتیجه، ترشح بزاق کم می شود.
- آسیب اعصاب
آسیب اعصاب ناحیه سر و گردن در اثر عمل جراحی و یا حادثه، باعث خشکی دهان می شود.
- از دست دادن آب بدن
تب، تعریق بیش از حد، استفراغ، اسهال، خونریزی و سوختگی باعث از دست دادن آب بدن و خشکی دهان می گردند.
- درآوردن غدد بزاقی با عمل جراحی
- شیوه زندگی
سیگار کشیدن و یا جویدن تنباکو می تواند بر تولید بزاق در دهان تاثیر داشته باشد و خشکی دهان را بدتر کند.نفس کشیدن از راه دهان نیز می تواند باعث خشکی دهان شود.
علائم خشکی دهان
- احساس چسبندگی و خشک بودن دهان - تشنگی مکرر - زخم دهان، زخم ها و یا شکاف های گوشه دهان، لب های خشک و ترک خورده - احساس خشکی در گلو
- بوی بد دهان - سوزش و یا مورمور کردن دهان و زبان - خشک شدن، قرمز شدن و ورم زبان - اشکال در صحبت کردن - مشکل در احساس طعم، جویدن و یا بلعیدن غذاها - خس خس کردن، خشک شدن راه های بینی و گلودرد - بیماری لثه (ژنژیویت)، تخریب دندان و عفونت دهان از قبیل برفک دهان - مشکلات جا انداختن دندان مصنوعی
درمان خشکی دهان
- اگر فکر می کنید دارویی که می خورید، باعث خشکی دهان شما شده است، با پزشک خود صحبت کنید. پزشک ممکن است میزان و یا نوع دارویی را که مصرف می کنید، تغییر دهد.
- با مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و مراجعه مرتب به دندانپزشک از سلامتی دندان های خود مراقبت کنید.
- افرادی که دندان مصنوعی دارند، باید مرتبا آن را تمیز کنند.
- از طریق بینی نفس بکشید، نه از دهان.
- از دستگاه بخور استفاده کنید تا هوای اتاق مرطوب بماند.
- از بزاق مصنوعی استفاده کنید.
- برای درمان خشکی و برفک دهان، نصف قاشق مرباخوری نمک را به یک لیوان آب گرم بیافزایید و غرغره کنید.
- برای درمان برفک دهان، مقدار کمی نمک و سرکه سیب را به یک لیوان آب گرم بیفزایید و غرغره کنید.
- یکی از علل اصلی خشکی دهان، کم آبی بدن است. در این گونه مواقع باید میزان املاح بدن را به حالت اول برگرداند. برای این کار می توانید از این محلول استفاده کنید: یک قاشق مرباخوری نمک، نصف قاشق مرباخوری جوش شیرین و یک قاشق مرباخوری شکر را در یک لیوان آب حل کنید و بنوشید. برای طعم دادن این نوشیدنی می توانید لیموترش و یا عسل به آن اضافه کنید.
- روغن گل پامچال که محتوی اسید لینولنیک است برای خشکی دهان استفاده می شود.
- جعفری دهان را خوشبو می کند، دارای آهن، کلسیم، ویتامین A و C می باشد و خشکی دهان را رفع می کند.
- مصرف کرفس می تواند باعث ترشح بزاق شود و از خشکی دهان جلوگیری کند.- افرادی که از عفونت قارچی دهان رنج می برند، ماست، پیاز و سیر مصرف کنند.
- نان و شکر سفید باعث افزایش عفونت می شوند، پس باید از آنها پرهیز کنید.
- مرکبات و غذاهای تند را مصرف نکنید.- آبنبات بدون قند بمکید و یا آدامس بدون قند بجوید و یا غذاهای نرم و آبکی و میوه بخورید.
- آب زیادی بنوشید تا به مرطوب کردن دهان کمک کند.
البته فقط تا وقتی که همه چیز به روال عادی طی شود و مشکلی پیش نیاید، ولی به محض این که کوچک ترین تغییری در وضع ایجاد شود، متوجه اهمیت موضوع می شویم و تازه به ارزش آن پی می بریم. بعضی از واکنش های طبیعی و غیرارادی بدن مانند ترشح بزاق همین شرایط را دارد و تا وقتی به شیوه معمول ادامه پیدا می کند، کسی متوجه ارزش و اهمیتش نمی شود، اما وای به روزی که دیگر بزاق ترشح نشود یا ترشحش کاهش یابد. علل کاهش دهنده ترشح بزاق
فکر می کنید ترشح بزاق تاثیری در حفظ سلامت عمومی بدن ندارد و اگر ترشح آن کاهش یابد، مشکلی برای فرد ایجاد نمی کند؟
اگر چنین فکر می کنید باید بدانید دندانپزشکان و متخصصان بیماری های دهان و دندان نظر دیگری دارند و می گویند ترشح بزاق در دهان از نظر حفظ سلامت عمومی بدن و جلوگیری از بروز بیماری ها نقش بسیار مهمی ایفا می کند.
بنابراین در صورت کاهش ترشح بزاق حتما باید به فکر درمان و برطرف کردن مشکل باشیم و با مراجعه به متخصصان، احتمال بروز عوارض بعدی را کاهش دهیم. دکتر مجید صنعت خانی، دندانپزشک نیز با تائید این مطلب به جام جم می گوید: کاهش ترشح بزاق که به علل متفاوتی اتفاق می افتد احتمال بروز بیماری ها و مشکلات دهان و دندان را افزایش می دهد و در نتیجه لازم است در صورت مواجهه با این مشکل به متخصص مراجعه کنید. درواقع خشکی دهان زمانی اتفاق می افتد که بزاق به مقدار کافی و طبیعی ترشح نداشته باشد.
به گفته این دندانپزشک، معمولا با افزایش سن ترشح بزاق کاهش پیدا می کند و در نتیجه فرد با خشکی دهان روبه رو می شود. از طرف دیگر، مصرف داروها هم در سنین بالا بیشتر می شود و در نتیجه ترشح بزاق به دلیل مصرف آنها کاهش می یابد.
بنابراین افزایش سن و همین طور مصرف داروهایی مانند داروهای ضد فشار خون و داروهای آرامبخش ازجمله عواملی است که می تواند موجب کاهش ترشح بزاق و در نتیجه خشکی دهان شود. وی با اشاره به این موارد، می گوید: گاهی نیز شرایط خاص روحی و روانی مانند استرس ها و افسردگی می تواند ترشح بزاق را کم کند و در نتیجه در این مواقع با خشکی دهان رو به رو می شویم.
علاوه بر این موارد، به گفته این دندانپزشک انجام رادیوتراپی های ناحیه سر و گردن نیز موجب کم کار شدن یا از کارافتادگی غدد بزاقی می شود و همین مشکلات را در پی دارد.
عوارض ناشی از خشکی دهان
وقتی درباره فواید ترشح بزاق صحبت می شود و بااهمیت آن آشنا می شویم، این پرسش پیش می آید که اگر ترشح بزاق کاهش یابد چه مشکلاتی در انتظار فرد خواهد بود؟ دکتر صنعت خانی در پاسخ به این پرسش چنین توضیح می دهد: کاهش ترشح بزاق به بروز عوارض متعددی در حفره دهانی منجر خواهد شد. بنابراین هرچه ترشح بزاق کمتر شود، احتمال روبه رو شدن با عوارضی مانند پوسیدگی های دندانی نیز افزایش می یابد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه می دهد: با توجه به این که بزاق نقش موثری در پیشگیری از بروز پوسیدگی های دندانی دارد، کاهش ترشح آن موجب افزایش این عارضه خواهد شد و به همین دلیل کسانی که با مشکل خشکی دهان روبه رو هستند، باید بیشتر به این موضوع توجه داشته باشند.
وی یادآور می شود: افزایش احتمال بروز عفونت های مختلف مانند عفونت های قارچی و باکتریایی در حفره دهان هم از دیگر عوارضی است که در اثر خشکی دهان اتفاق می افتد. همچنین کسانی که از دندان مصنوعی استفاده می کنند نیز در صورت خشکی دهان، بیشتر احتمال دارد زیر دندان مصنوعی شان دچار عفونت قارچی شوند.
در کنار اینها، در اثر خشکی دهان و کاهش ترشح بزاق، لغزندگی و اصطکاک مخاط روی هم نیز می تواند خطرآفرین شود که دکتر صنعت خانی درباره آن توضیح می دهد: زمانی که بزاق به اندازه کافی ترشح می شود، از نظر لغزندگی مخاط هم شرایط خوبی وجود دارد، اما وقتی خشکی دهان اتفاق می افتد، مشکلاتی در انتظار بیمار خواهد بود که مهم ترین عارضه آن نازک شدگی مخاط یا آتروفی است. در چنین شرایطی مخاط خیلی زودتر و ساده تر آسیب می بیند و زخمی می شود؛ درست مانند برف پاک کن ماشینی که بدون آب و در حالت خشک روی شیشه کشیده شود و می تواند شیشه را زخمی کند.
خشکی دهان را جدی بگیرید
با این توضیحات مشخص می شود کاهش ترشح بزاق و خشکی دهان مشکل مهمی است که نباید آن را نادیده گرفت و نسبت به آن بی توجه بود. دکتر صنعت خانی نیز با بیان این مطلب می گوید: در صورتی که ترشح بزاق کاهش یابد، حتما باید آن را به شیوه های دیگر جبران کرد تا عارضه ای برای فرد ایجاد نکند.
به گفته این دندانپزشک، افرادی که به دلیل عدم توانایی غدد بزاقی با این وضع روبه رو می شوند باید از جایگزین شونده های بزاق استفاده کنند یا آب بیشتری بنوشند. در صورتی که علت کاهش دهنده ترشح بزاق قابل تغییر باشد و بتوان آن را کنترل کرد نیز باید بلافاصله آن را تغییر داد. به عنوان نمونه باید بتوانیم افسردگی یا حالات روحی، روانی خاصی را که به بروز این وضعیت منجر می شود مدیریت کنیم تا احتمال روبه رو شدن با این عوارض کاهش یابد. وی می افزاید: استفاده از محرک های بزاقی مثل آب نبات های ترش یا قره قروت هم می تواند در بهبود شرایط موثر باشد. جویدن آدامس های بدون قند هم در صورتی که غدد بزاقی تخریب نشده و از کار نیفتاده باشد، می تواند به ترشح بزاق کمک کند. با این حال، گاهی با این کارها هم نمی توانیم ترشح بزاق را افزایش دهیم که در این شرایط ناچاریم از جایگزین های بزاقی یا بزاق مصنوعی برای بیمار استفاده کنیم.
دکتر صنعت خانی در نهایت توصیه می کند افرادی که دچار خشکی دهان و کاهش ترشح بزاق شده اند، هرچه زودتر به دندانپزشک مراجعه کنند و معاینات دوره ای شان را هم با فواصل زمانی کوتا ه تری انجام دهند تا احتمال بروز مشکلات دندان و لثه به حداقل برسد. همچنین در طول روز نیز باید به مقدار کافی آب بنوشند و سعی کنند عوامل کاهش دهنده ترشح بزاق را در صورتی که می توانند برطرف کنند.
