وقتی رومی ها فراتر از مرزهای خود و به آن سوی شبه جزیره آپه نین می نگریستند، نخست جزیره سیسیل را می دیدند. به قول یکی از تاریخ نویسان، این جزیره غنیمتی سرشار و وسوسه انگیز در مجاورت ایتالیا بود که از آن جدا شده بود.
با این حال کارتاژ دولتی نیرومند و برده دار بود. در اینجا بزرگ ترین رقیب رومی ها به شما می رفت. شهر کارتاژ در ساحل شمالی آفریقا ( در سواحل خلیج تونس ) قرار گرفته و مطابق افسانه ها در حدود قرن نهم ق.م ساخته شده بود.
کارتاژ مدت ها قبل از روم، به یکی از قدرت های بزرگ مدیترانه تبدیل شده بود. قدرت اقتصادی کارتاژ به نقش این کشور به عنوان یک مرکز تجارتی وابستگی داشت. کارتاژ به دلیل موقعیت مناسب جغرافیایی اش، مرکز توزیع مواد خام و محصولات ساخته شده در سراسر حوزه مدیترانه گردیده بود. علاوه بر این، کارتاژ صاحب باغ ها و مزارع پر رونق بود: در زمین های اطراف شهر که به ثروت مندان کارتاژِ تعلق داشت، هزاران برده کار می کردند.
رشد تجارت و اهمیت روزافزون کشاورزی، موجب افتادن قدرت سیاسی کارتاژ به زمین داران و بازرگانان گردید. دولت کارتاژ هیچگونه پایه های محکم در دموکراسی نداشت زیرا دهقانان کمی در این کشور بودند. آنان تقریبا به شکل رم و به صورت جمهوری اداره می شدند. کارتاژی ها در مهاجر نشینی نیز فعال بودند. آن ها در سواحل شمالی آفریقا، جنوب اسپانیا و جزایر « بالئار » چندین مهاجر نشین تاسیس کردند.
نخستین و دومین جنگ پونیک
نخستین جنگ پونیک ( رومی ها کارتاژ را پونیک می نامیدند ) مدت بیست و سه سال طول کشید. برخورد ها در سیسیل صورت گرفت و رومی ها به پیروزی هایی دست یافتند. اما این پیروزی ها به هیچ وجه قطعی نبودند زیرا رومی ها نیروی دریایی نداشتند و نمی توانستند با نیروی دریایی کارتاژ مقابله کنند. رومی ها فقط پس از تاسیس نیروی دریایی و کسب نخستین پیروزی دریایی خویش توانستند صحنه های عملیات را به سرزمین آفریقا منتقل کنند. اما رومی ها برای نخستین لشکر کشی خود به آفریقا، تدارکات کافی فراهم نکردند و به همین جهت کاملا شکست خوردند.
جنگ یک بار دیگر در اثر برخورد هایی بر سر سیسیل به وجود آمد. هر دو ارتش نیرومند، در این جنگ که فقط پس این نبرد تعیین کنندهدریایی جزایر « آگاد » در غرب سیسیل به پایان رسید و در جریان آن ناوگان دریایی کارتاژ آسیب دید و شکست خورد. کارتاژی ها پس از این شکست به جز انعقاد یک پیمان صلح و واگذاری جزیره سیسیل به روم و پرداختن غرامتی سنگین راه دیگری نداشتند.
کمی بعد ایتالیا بی جهت به کورسیکا و ساردنی تجاوز کرد و آن ها محاصره کردند. با این حال کارتاژی ها مجبور به تسلیم بودند زیرا در یکی از کشور های مجاور شورش در گرفت و با پیوست مردم لیبی به شورشیان تهدیدی بزرگ برای کارتاژِ ها گردید.
« هامیلکار بارکا » فرمانده کارتاژی، که در جریان نخستین جنگ پونیک به قدرت رسیده بود، این شورش را سرکوب کرد. او پس از سرکوبی شورش قدرتی عظیم در کارتاژ به دست آورد و در میان فرماندهانی که رویای جنگی و تازه و انتقام جویانه با روم را در سر داشتند به مقام ریاست رسید. او ارتش را به سمت اسپانیا گسیل داشت و می خواست از این طریق جبهه ای جدید علیه رومیان باز کند.
وی در جنگ اسپانیا درگذشت. فرماندهی سپاهیان کارتاژ، نخست به دست پس خوانده او و سپس به دست فرزند جوانش « هانیبال » افتاد. هنگامی که هانیبال به فرماندهی ارتش رسید، با توجه به تمام جوانب، مساله جنگ با روم را قطعی کرد. دومین جنگ پونیک در سال ٢١٨ ق.م آغاز گردید و هفده سال ادامه یافت. هانیبال برای جنگ با روم در خاک ایتالیا، نقشه ای متهورانه کشید. برای اجرای این نقشه ارتش او می بایست از کوه های صعب العبور آلپ بگذرد. هانیبال در جریان جنگ با رومی ها نبوغ بی کران نظامی خود را نشان داد و یک سلسله شکست قطعی را به آن ها تحمیل کرد.
با این حال وقتی وی به روم لشکرکشی کرد، به دلیل عدم حمایت سران کارتاژ از وی، در جنوب ایتالیا تنها ماند. شهرهایی که به او تسلیم شده بودند یک به یک به تصرف رمی ها درآمدند. « پوبلیوس کورنلیوس سیپیو » فرمانده ارتش روم، در اسپانیا بارها بر کارتاژی ها پیروز شد. سیپیو پس از آزاد کردن اسپانیا از تصرف سپاهیان کارتاژ، به سوی آفریقا حرکت کرد. او یک نیروی عظیم را فراهم کرد و در ساحل کارتاژ پیاده شد. سران کارتاژ بلافاصله وی را فرا خواندند. اما او که به جهت عدم حمایت رهبران کارتاژ تضعیف شده بود برای نخستین و آخرین بار شکست خورد. پس از آن رومی ها چنان قرارداد سنگینی را علیه کاتاژ تحمیل کردند که قدرت آنان به شدت تضعیف گشت و تمام قدرت مدیترانه را نیز در دست گرفتند.
سومین جنگ پونیک و تسلیم بالکان
روم پنجاه سال پس از پایان دومین جنگ با کارتاژ درگیر شد. رومی ها طی نیم قرن فاصله دو جنگ، سرسختانه تمایلات ارضی خود را در مدیترانه شرقی دنبال کردند. آن ها سه بار با خطر ناک تریم دشمن خود – مقدونیه هلنی – به جنگ پرداختند. رومی ها پس از دومین جنگ مقدونی خود را آزاد کنندگان یونان نامیدند و « فلامینوس » فرمانده سپاه روم در سال ١٦٩ استقلال یونان را اعلام کرد.
پس از دومین جنگ مقدونی، بین روم و آنتیخوس پادشاه سوریه که می کوشید یک ائتلاف ضد رومی در شرق به وجود آورد، اختلافاتی به ظهور رسید که به دنبال این اختلافات سومین جنگ پونیک در گرفت. در این جنگ آنان مقدونیه را رسما تصرف و به یکی از ایالت های خود تبدیل کردند. همچنین جنبش استقلال طلبانه یونان را به شدت سرکوب کردند.
رومی ها پس از پایان این جنگ، یک بار دیگر شاهد موفقیت و رشد کارتاژ شدند. آنان که نمی توانستند پیشرفت کارتاژ را تحمل کنند با بهانه عدم رعایت پیمان صلح توسط کارتاژ به آنجا حمله بردند. محاصره کارتاژ سه سال طول کشید. سرانجام آنها به رهبر « آمیلیانوس » آن شهر را تصرف کرده و کاملا ویران کردند. سپس تمام شهر را آتش زدند به طوری که شانزده روز آتش شهر شعله ور بود. کارتاژ پس از این اتفاق هرگز نتوانست سر بلند کند.
جلال افشار
با این حال کارتاژ دولتی نیرومند و برده دار بود. در اینجا بزرگ ترین رقیب رومی ها به شما می رفت. شهر کارتاژ در ساحل شمالی آفریقا ( در سواحل خلیج تونس ) قرار گرفته و مطابق افسانه ها در حدود قرن نهم ق.م ساخته شده بود.
کارتاژ مدت ها قبل از روم، به یکی از قدرت های بزرگ مدیترانه تبدیل شده بود. قدرت اقتصادی کارتاژ به نقش این کشور به عنوان یک مرکز تجارتی وابستگی داشت. کارتاژ به دلیل موقعیت مناسب جغرافیایی اش، مرکز توزیع مواد خام و محصولات ساخته شده در سراسر حوزه مدیترانه گردیده بود. علاوه بر این، کارتاژ صاحب باغ ها و مزارع پر رونق بود: در زمین های اطراف شهر که به ثروت مندان کارتاژِ تعلق داشت، هزاران برده کار می کردند.
رشد تجارت و اهمیت روزافزون کشاورزی، موجب افتادن قدرت سیاسی کارتاژ به زمین داران و بازرگانان گردید. دولت کارتاژ هیچگونه پایه های محکم در دموکراسی نداشت زیرا دهقانان کمی در این کشور بودند. آنان تقریبا به شکل رم و به صورت جمهوری اداره می شدند. کارتاژی ها در مهاجر نشینی نیز فعال بودند. آن ها در سواحل شمالی آفریقا، جنوب اسپانیا و جزایر « بالئار » چندین مهاجر نشین تاسیس کردند.
نخستین و دومین جنگ پونیک
نخستین جنگ پونیک ( رومی ها کارتاژ را پونیک می نامیدند ) مدت بیست و سه سال طول کشید. برخورد ها در سیسیل صورت گرفت و رومی ها به پیروزی هایی دست یافتند. اما این پیروزی ها به هیچ وجه قطعی نبودند زیرا رومی ها نیروی دریایی نداشتند و نمی توانستند با نیروی دریایی کارتاژ مقابله کنند. رومی ها فقط پس از تاسیس نیروی دریایی و کسب نخستین پیروزی دریایی خویش توانستند صحنه های عملیات را به سرزمین آفریقا منتقل کنند. اما رومی ها برای نخستین لشکر کشی خود به آفریقا، تدارکات کافی فراهم نکردند و به همین جهت کاملا شکست خوردند.
جنگ یک بار دیگر در اثر برخورد هایی بر سر سیسیل به وجود آمد. هر دو ارتش نیرومند، در این جنگ که فقط پس این نبرد تعیین کنندهدریایی جزایر « آگاد » در غرب سیسیل به پایان رسید و در جریان آن ناوگان دریایی کارتاژ آسیب دید و شکست خورد. کارتاژی ها پس از این شکست به جز انعقاد یک پیمان صلح و واگذاری جزیره سیسیل به روم و پرداختن غرامتی سنگین راه دیگری نداشتند.
کمی بعد ایتالیا بی جهت به کورسیکا و ساردنی تجاوز کرد و آن ها محاصره کردند. با این حال کارتاژی ها مجبور به تسلیم بودند زیرا در یکی از کشور های مجاور شورش در گرفت و با پیوست مردم لیبی به شورشیان تهدیدی بزرگ برای کارتاژِ ها گردید.
« هامیلکار بارکا » فرمانده کارتاژی، که در جریان نخستین جنگ پونیک به قدرت رسیده بود، این شورش را سرکوب کرد. او پس از سرکوبی شورش قدرتی عظیم در کارتاژ به دست آورد و در میان فرماندهانی که رویای جنگی و تازه و انتقام جویانه با روم را در سر داشتند به مقام ریاست رسید. او ارتش را به سمت اسپانیا گسیل داشت و می خواست از این طریق جبهه ای جدید علیه رومیان باز کند.
وی در جنگ اسپانیا درگذشت. فرماندهی سپاهیان کارتاژ، نخست به دست پس خوانده او و سپس به دست فرزند جوانش « هانیبال » افتاد. هنگامی که هانیبال به فرماندهی ارتش رسید، با توجه به تمام جوانب، مساله جنگ با روم را قطعی کرد. دومین جنگ پونیک در سال ٢١٨ ق.م آغاز گردید و هفده سال ادامه یافت. هانیبال برای جنگ با روم در خاک ایتالیا، نقشه ای متهورانه کشید. برای اجرای این نقشه ارتش او می بایست از کوه های صعب العبور آلپ بگذرد. هانیبال در جریان جنگ با رومی ها نبوغ بی کران نظامی خود را نشان داد و یک سلسله شکست قطعی را به آن ها تحمیل کرد.
با این حال وقتی وی به روم لشکرکشی کرد، به دلیل عدم حمایت سران کارتاژ از وی، در جنوب ایتالیا تنها ماند. شهرهایی که به او تسلیم شده بودند یک به یک به تصرف رمی ها درآمدند. « پوبلیوس کورنلیوس سیپیو » فرمانده ارتش روم، در اسپانیا بارها بر کارتاژی ها پیروز شد. سیپیو پس از آزاد کردن اسپانیا از تصرف سپاهیان کارتاژ، به سوی آفریقا حرکت کرد. او یک نیروی عظیم را فراهم کرد و در ساحل کارتاژ پیاده شد. سران کارتاژ بلافاصله وی را فرا خواندند. اما او که به جهت عدم حمایت رهبران کارتاژ تضعیف شده بود برای نخستین و آخرین بار شکست خورد. پس از آن رومی ها چنان قرارداد سنگینی را علیه کاتاژ تحمیل کردند که قدرت آنان به شدت تضعیف گشت و تمام قدرت مدیترانه را نیز در دست گرفتند.
سومین جنگ پونیک و تسلیم بالکان
روم پنجاه سال پس از پایان دومین جنگ با کارتاژ درگیر شد. رومی ها طی نیم قرن فاصله دو جنگ، سرسختانه تمایلات ارضی خود را در مدیترانه شرقی دنبال کردند. آن ها سه بار با خطر ناک تریم دشمن خود – مقدونیه هلنی – به جنگ پرداختند. رومی ها پس از دومین جنگ مقدونی خود را آزاد کنندگان یونان نامیدند و « فلامینوس » فرمانده سپاه روم در سال ١٦٩ استقلال یونان را اعلام کرد.
پس از دومین جنگ مقدونی، بین روم و آنتیخوس پادشاه سوریه که می کوشید یک ائتلاف ضد رومی در شرق به وجود آورد، اختلافاتی به ظهور رسید که به دنبال این اختلافات سومین جنگ پونیک در گرفت. در این جنگ آنان مقدونیه را رسما تصرف و به یکی از ایالت های خود تبدیل کردند. همچنین جنبش استقلال طلبانه یونان را به شدت سرکوب کردند.
رومی ها پس از پایان این جنگ، یک بار دیگر شاهد موفقیت و رشد کارتاژ شدند. آنان که نمی توانستند پیشرفت کارتاژ را تحمل کنند با بهانه عدم رعایت پیمان صلح توسط کارتاژ به آنجا حمله بردند. محاصره کارتاژ سه سال طول کشید. سرانجام آنها به رهبر « آمیلیانوس » آن شهر را تصرف کرده و کاملا ویران کردند. سپس تمام شهر را آتش زدند به طوری که شانزده روز آتش شهر شعله ور بود. کارتاژ پس از این اتفاق هرگز نتوانست سر بلند کند.
جلال افشار