شيراز نگين درخشان فرهنگ و تمدن ايران زمين و يكی از زيباترين و نام دارترين مناطق ايران است. شيراز با سابقه تاريخی منحصر به فرد خود مجموعه‌ای از تمدن باستانی جهان را در برداشته، وارث تمدن اقليم پارس و نشانه ای از هويت باستانی و سهم بسيار ارزشمند ايران در تمدن و فرهنگ جهان است. شيراز با موقعيت خاص جغرافيايی خود كه سه فصل از فصل های سال، هوايی بهاری دارد؛ سرزمين شعر و شاعری نيز هست و دو مرواريد بزرگ ادبيات جهان ( سعدی و حافظ) زادگاه اين سرزمين هستند و آرامگاه آن ها محفل هنردوستان است. شيراز با مناطق اطراف آن يعنی تخت جمشيد، نقش رستم و شهرهای ديرينه يكی از قديمی ترين مجموعه های تمدنی جهان است و آثار تاريخی اطراف آن كه از عظيم ترين آثار باقی مانده در جهان است به تمدن كهن ايران، اعتباری خاص داده است.آثار پرافتخار زمان هخامنشی ها و ساسانی‌ها، نمايش‌گر ذوق‌حجاری، معماری،كاشی‌كاری، نقاشی و مجسمه سازی مردم فارس پيش از اسلام است. بعد از اسلام نيز فارس ها به خصوص مردم شيراز به شيوه ديرين خود، در كسب هنر و آفريدن صنايع دستی كوشش فراوان به کار برده اند و در اين راه بسيار موفق عمل کرده اند. هنرمندان شيرازی در تاريخ هنر ايران در خط و تذهيب، جلوه سازی و گل و بوته سازی،معماری و گچ بری، خاتم سازی و نقره كاری، ابريشم دوزی، قالی‌بافی و منبت كاری از نام داران و سرآمد های اين هنر به شمار می‌رفته‌اند. امروزه نيز اين منطقه به لحاظ صنايع دستی بسيار قوی عمل می کند و خاتم كاری، منبت کاری، معرق کاری، قالی بافی، پارچه بافی، نقره كاری، مسگری و بافت گليم های زيبا از مهم ترين صنايع دستی شهرستان شيراز محسوب مي شود.
بافت قالی در شهرستان شيراز از سابقه ای طولانی برخورداراست. در تجارت فرش، تمام قالی های ناحيه فارس (جنوب غربی ايران) را تحت عنوان قالی شيراز نام می برند که به طور کامل در صنايع دستی استان فارس توضيح داده شده است. بخشی از فرشينه های خمسه هم که به شيرازی معروفند، از نظر جنس متوسط است و به جز بافندگان خمسه، بافندگان روستاهای غير عشايری نيز آن را می بافند. اين بافته ها نيزبه نام قاليچه های شيرازی مشهورهستند و به کشورهای ديگر نيز صادر می شوند.
پارچه‌های ابريشمی، نخی و پشمی شيراز و ظروف مسی و نقره كاری اين منطقه نيز از شهرت به سزايی برخوردار بوده و گليم بافی هم در اين ناحيه شهرت زيادی دارد. صنايع دستی شهرستان شيراز از جمله صادرات اين شهرستان به شمار می آيد. خاتم کاری مهم ترين و مشهور ترين صنعت دستی شهرستان شيراز است. خاتم کاری يکی از هنرهای با ارزشی است که در شرق وجود دارد و مهم ترين صنعت دستی فارسی است که بهترين نوع آن در شيراز توليد می شود. از گذشته خاتم سازی اطلاع زيادی در دست نيست، زيرا مواد اوليه خاتم بيش تر چسب و چوب است و اين دو ماده بر اثر مرور زمان از بين می روند. با اين همه در مکان هايی که از نظر مردم جنبه تقدس داشته، به خاتم هايی بر می خوريم که قدمت دويست تا سيصد ساله دارند. تصور می شود هنر خاتم سازی برای اولين بار در شهر شيراز به وجود آمده و مركزاصلی خاتم كاری در شيراز باشد. شايد بهترين نمونه اين هنر درعصر حاضر، ميز خاتمی است که در نمايشگاه جهانی بروکسل (سال 1958) مدال طلا را نصيب خود کرد.
کهن ترين نمونه خاتم که در دست است متعلق به دوره صفويه است. اين اثرمربوط به بقعه شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان است. در خاتم كاری های شيراز بيش تر گل های كوچک و ستاره های درخشانی كه از مواد مختلف تركيب يافته اند، ديده می شود.( قطعات كوچک منظمی از نی، مس، قلع، چوب، عاج بريده و آن ها را روی سطحی كه قبلا سريشم زده اند، می چسبانند.) خاتم كاری بيش تر در روی رحل و صندوقچه های كوچک و جعبه های آرايش صورت می گيرد و نيز ممكن است به موجب سفارش، اشياء بزرگ تر از قبيل ميز و صندلی و غيره را نيز خاتم كاری نمايند. درخاتم های گران قيمت قسمت های فلزی خاتم از طلا يا نقره تشکيل می شود و به جای استخوان در ساخت آن ها عاج به کار می رود. مرغوب ترين نوع خاتم، نوعی است که پره وارو ناميده می شود و نوع ديگری هم هست که به سيم دار مشهور است. چوب، فلز، استخوان و رنگ سبز، مواد و مصالح خاتم سازی را تشکيل می دهند. انواع وسايل و ابزار اين رشته عبارتند از: رنده که پشت خاتم را بسيار ظريف می تراشد، تنگ های گوناگون نظير تنگ مثلث سابی، سيم سابی، پره ساب، گل ساب و توگلو ساب، اره، اره سرقطع کن که سر چوب ها يا گل خاتم را قطع می کند، سوهان که انواع مختلف دارد، پرگار، گونيا، چکش، گاز انبر، مغاز و پرس.
منبت کاری از صنايع و هنرهای دستی شيراز است. واژه منبت به معنای کنده کاری روی چوب است که سابقه ای ديرينه در شهرستان شيراز دارد. شايد بتوان آغاز تاريخ منبت کاری را زمانی دانست که انسان نخستين بار با ابزاری برنده چوبی را تراشيده است. مهم ترين ماده ای که روی آن منبت کاری می کنند چوب است. چوب منبت کاری بايد محکم و بدون گره باشدو برای اين منظور از چوب های آبنوس، فوفل، بقم، شمشاد، عناب و گردو استفاده می شود. شناخت راه چوب يکی از مهم ترين اصول کار است و عاج، صدف و استخوان از ديگر مصالح مورد استفاده در هنر منبت کاری است.
معرق کاری يکی ديگر از صنايع روی چوب و با اهميت شيرازی هاست که شيوه جديد آن، پديده تازه ای در ايران است و عمری پنجاه ساله دارد. معرق در اصل بر تکه های ريزی از کاشی اطلاق می شود که در کنار هم چيده می شوند و فرم های مختلفی را تشکيل می دهند. اين نوع کاشی برای تزيين داخل و خارج گنبدها و سردر مساجد به کار می رفته است. معرق کاری در قرن ششم هجری يعنی در دوره سلجوقيان به سمت کمال رفت و متداول شد. در شيوه تازه معرق روی چوب که به تازگی از منبت کاری جدا شده، طرح مورد نظر روی چوب زده می شود و به وسيله مغار خالی شده و به جای آن تکه هايی به همان اندازه از چوب های مختلف يا عاج، جاگذاری می شود. پس از به وجود آمدن اره مويی های بسيار باريک، معرق روی چوب وارد مرحله جديدی شد و هنری با ظرافت و اعجاب آور به وجود آمد. در اين مرحله جديد با قرار دادن قطعات مختلف از قبيل صدف، عاج، استخوان، فلز و چوب های مختلف رنگی در کنار يکديگر، معرق ايجاد می شود. معرق کاری های شيراز از جمله صنايع دستی صادراتی اين شهرستان به شمار می آيند.
ايلات عمده ای در بخش های تابعه اين شهرستان به زندگی كوچ نشينی مشغول هستند. ايل قشقايی در محدوده شمال و شمال غربی شيراز رفت و آمد می كنند و طوايف عمده آن كشكولی دره شوری، شش بلوكی، قراچه ای فارسيمدان، عمله و لبو محمدی هستند. اين ايل در حال حاضر اهميت و نفوذ سابق خود را از دست داده و دارای ايلخان نيست. ايلات خمسه نيز بيش‌تر در قسمت های خاوری و جنوب خاوری شيراز رفت و آمد می كنند و شامل 5 ايل هستند به نام های اينانلو، بهارلو، عرب، نفر و باصری. مردم شهرستان شيراز آريايی نژاد بوده و اهالی اين شهرستان دارای زبان فارسی با گويش ويژه شيرازی هستند كه به زبان فارسی اصيل نزديک‌تر است. تقريبا 97 درصد شهرستان شيراز مسلمان و شيعه مذهب بوده و 3 درصد ديگر را نيز ساير اديان تشكيل مي‌دهند.
جاذبه های تاريخی متعدد که در گوشه و کنار اين شهرستان پراکنده شده اند، نشان از اهميت و عظمت اين منطقه در دوره های باستانی، اسلامی و معاصر دارند. آرامگاه کوروش کبير که در دشتی پهناور قرار گرفته و از سنگ های سفيد رنگ ساخته شده و قدمت آن به دوره هخامنشيان می رسد، مسجد جامع عتيق که از كهن ترين مسجد های استان فارس و شهرستان شيراز است و قدمت آن به دوره های اوليه اسلام می رسد، مسجد وکيل که از شاهكارها و آثار پر ارزش دوره زنديه است و دروازه قرآن که از شهرتی جهانی برخوردار است، نمونه هايی از آثار دوره های مختلف در شهرستان شيراز به شمار مي‌آيند.
بازار وكيل شيراز که دارای ويژگی های خاص و زيبايی خيره کننده‌ای است به همراه باغ های مشهوری چون باغ عفيف آباد (باغ گلشن) و باغ ارم که از مشهور ترين باغ های ايران در جهان است، در اين شهرستان واقع شده‌اند. نارنجستان قوام از ديگر بناهای ارزشمند منطقه است که در آن اثر هفت هنر ايرانی، (گچ بری، نقاشی سنتی، آينه كاری، آجركاری، سنگ تراشی، معرق كاری و منبت كاری) قابل مشاهده است. شهرستان شيراز از طبيعت بسيارغنی، جذاب و ديدنی نيز برخوردار است و وجود جاذبه هايی چون تنگ بوان با طبيعت زيبای پيرامونش، پارک ها و گردشگاه های طبيعی چون گردشگاه ميان كتل که زيستگاه گوزن زرد ايرانی است، درياچه های زيبايی چون درياچه پريشان، چشمه های متعدد چون چشمه رچی، دره های سر سبز و ... سبب شده اند که اين شهرستان توانمندی های قابل توجهی را در زمينه جاذبه های طبيعی داشته باشد و همراه با جاذبه های منحصر به فرد تاريخی خود، همواره پذيرای طبيعت دوستان و ايرانگردان باشد.
بافت قالی در شهرستان شيراز از سابقه ای طولانی برخورداراست. در تجارت فرش، تمام قالی های ناحيه فارس (جنوب غربی ايران) را تحت عنوان قالی شيراز نام می برند که به طور کامل در صنايع دستی استان فارس توضيح داده شده است. بخشی از فرشينه های خمسه هم که به شيرازی معروفند، از نظر جنس متوسط است و به جز بافندگان خمسه، بافندگان روستاهای غير عشايری نيز آن را می بافند. اين بافته ها نيزبه نام قاليچه های شيرازی مشهورهستند و به کشورهای ديگر نيز صادر می شوند.
پارچه‌های ابريشمی، نخی و پشمی شيراز و ظروف مسی و نقره كاری اين منطقه نيز از شهرت به سزايی برخوردار بوده و گليم بافی هم در اين ناحيه شهرت زيادی دارد. صنايع دستی شهرستان شيراز از جمله صادرات اين شهرستان به شمار می آيد. خاتم کاری مهم ترين و مشهور ترين صنعت دستی شهرستان شيراز است. خاتم کاری يکی از هنرهای با ارزشی است که در شرق وجود دارد و مهم ترين صنعت دستی فارسی است که بهترين نوع آن در شيراز توليد می شود. از گذشته خاتم سازی اطلاع زيادی در دست نيست، زيرا مواد اوليه خاتم بيش تر چسب و چوب است و اين دو ماده بر اثر مرور زمان از بين می روند. با اين همه در مکان هايی که از نظر مردم جنبه تقدس داشته، به خاتم هايی بر می خوريم که قدمت دويست تا سيصد ساله دارند. تصور می شود هنر خاتم سازی برای اولين بار در شهر شيراز به وجود آمده و مركزاصلی خاتم كاری در شيراز باشد. شايد بهترين نمونه اين هنر درعصر حاضر، ميز خاتمی است که در نمايشگاه جهانی بروکسل (سال 1958) مدال طلا را نصيب خود کرد.
کهن ترين نمونه خاتم که در دست است متعلق به دوره صفويه است. اين اثرمربوط به بقعه شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان است. در خاتم كاری های شيراز بيش تر گل های كوچک و ستاره های درخشانی كه از مواد مختلف تركيب يافته اند، ديده می شود.( قطعات كوچک منظمی از نی، مس، قلع، چوب، عاج بريده و آن ها را روی سطحی كه قبلا سريشم زده اند، می چسبانند.) خاتم كاری بيش تر در روی رحل و صندوقچه های كوچک و جعبه های آرايش صورت می گيرد و نيز ممكن است به موجب سفارش، اشياء بزرگ تر از قبيل ميز و صندلی و غيره را نيز خاتم كاری نمايند. درخاتم های گران قيمت قسمت های فلزی خاتم از طلا يا نقره تشکيل می شود و به جای استخوان در ساخت آن ها عاج به کار می رود. مرغوب ترين نوع خاتم، نوعی است که پره وارو ناميده می شود و نوع ديگری هم هست که به سيم دار مشهور است. چوب، فلز، استخوان و رنگ سبز، مواد و مصالح خاتم سازی را تشکيل می دهند. انواع وسايل و ابزار اين رشته عبارتند از: رنده که پشت خاتم را بسيار ظريف می تراشد، تنگ های گوناگون نظير تنگ مثلث سابی، سيم سابی، پره ساب، گل ساب و توگلو ساب، اره، اره سرقطع کن که سر چوب ها يا گل خاتم را قطع می کند، سوهان که انواع مختلف دارد، پرگار، گونيا، چکش، گاز انبر، مغاز و پرس.
منبت کاری از صنايع و هنرهای دستی شيراز است. واژه منبت به معنای کنده کاری روی چوب است که سابقه ای ديرينه در شهرستان شيراز دارد. شايد بتوان آغاز تاريخ منبت کاری را زمانی دانست که انسان نخستين بار با ابزاری برنده چوبی را تراشيده است. مهم ترين ماده ای که روی آن منبت کاری می کنند چوب است. چوب منبت کاری بايد محکم و بدون گره باشدو برای اين منظور از چوب های آبنوس، فوفل، بقم، شمشاد، عناب و گردو استفاده می شود. شناخت راه چوب يکی از مهم ترين اصول کار است و عاج، صدف و استخوان از ديگر مصالح مورد استفاده در هنر منبت کاری است.
معرق کاری يکی ديگر از صنايع روی چوب و با اهميت شيرازی هاست که شيوه جديد آن، پديده تازه ای در ايران است و عمری پنجاه ساله دارد. معرق در اصل بر تکه های ريزی از کاشی اطلاق می شود که در کنار هم چيده می شوند و فرم های مختلفی را تشکيل می دهند. اين نوع کاشی برای تزيين داخل و خارج گنبدها و سردر مساجد به کار می رفته است. معرق کاری در قرن ششم هجری يعنی در دوره سلجوقيان به سمت کمال رفت و متداول شد. در شيوه تازه معرق روی چوب که به تازگی از منبت کاری جدا شده، طرح مورد نظر روی چوب زده می شود و به وسيله مغار خالی شده و به جای آن تکه هايی به همان اندازه از چوب های مختلف يا عاج، جاگذاری می شود. پس از به وجود آمدن اره مويی های بسيار باريک، معرق روی چوب وارد مرحله جديدی شد و هنری با ظرافت و اعجاب آور به وجود آمد. در اين مرحله جديد با قرار دادن قطعات مختلف از قبيل صدف، عاج، استخوان، فلز و چوب های مختلف رنگی در کنار يکديگر، معرق ايجاد می شود. معرق کاری های شيراز از جمله صنايع دستی صادراتی اين شهرستان به شمار می آيند.
ايلات عمده ای در بخش های تابعه اين شهرستان به زندگی كوچ نشينی مشغول هستند. ايل قشقايی در محدوده شمال و شمال غربی شيراز رفت و آمد می كنند و طوايف عمده آن كشكولی دره شوری، شش بلوكی، قراچه ای فارسيمدان، عمله و لبو محمدی هستند. اين ايل در حال حاضر اهميت و نفوذ سابق خود را از دست داده و دارای ايلخان نيست. ايلات خمسه نيز بيش‌تر در قسمت های خاوری و جنوب خاوری شيراز رفت و آمد می كنند و شامل 5 ايل هستند به نام های اينانلو، بهارلو، عرب، نفر و باصری. مردم شهرستان شيراز آريايی نژاد بوده و اهالی اين شهرستان دارای زبان فارسی با گويش ويژه شيرازی هستند كه به زبان فارسی اصيل نزديک‌تر است. تقريبا 97 درصد شهرستان شيراز مسلمان و شيعه مذهب بوده و 3 درصد ديگر را نيز ساير اديان تشكيل مي‌دهند.
جاذبه های تاريخی متعدد که در گوشه و کنار اين شهرستان پراکنده شده اند، نشان از اهميت و عظمت اين منطقه در دوره های باستانی، اسلامی و معاصر دارند. آرامگاه کوروش کبير که در دشتی پهناور قرار گرفته و از سنگ های سفيد رنگ ساخته شده و قدمت آن به دوره هخامنشيان می رسد، مسجد جامع عتيق که از كهن ترين مسجد های استان فارس و شهرستان شيراز است و قدمت آن به دوره های اوليه اسلام می رسد، مسجد وکيل که از شاهكارها و آثار پر ارزش دوره زنديه است و دروازه قرآن که از شهرتی جهانی برخوردار است، نمونه هايی از آثار دوره های مختلف در شهرستان شيراز به شمار مي‌آيند.
بازار وكيل شيراز که دارای ويژگی های خاص و زيبايی خيره کننده‌ای است به همراه باغ های مشهوری چون باغ عفيف آباد (باغ گلشن) و باغ ارم که از مشهور ترين باغ های ايران در جهان است، در اين شهرستان واقع شده‌اند. نارنجستان قوام از ديگر بناهای ارزشمند منطقه است که در آن اثر هفت هنر ايرانی، (گچ بری، نقاشی سنتی، آينه كاری، آجركاری، سنگ تراشی، معرق كاری و منبت كاری) قابل مشاهده است. شهرستان شيراز از طبيعت بسيارغنی، جذاب و ديدنی نيز برخوردار است و وجود جاذبه هايی چون تنگ بوان با طبيعت زيبای پيرامونش، پارک ها و گردشگاه های طبيعی چون گردشگاه ميان كتل که زيستگاه گوزن زرد ايرانی است، درياچه های زيبايی چون درياچه پريشان، چشمه های متعدد چون چشمه رچی، دره های سر سبز و ... سبب شده اند که اين شهرستان توانمندی های قابل توجهی را در زمينه جاذبه های طبيعی داشته باشد و همراه با جاذبه های منحصر به فرد تاريخی خود، همواره پذيرای طبيعت دوستان و ايرانگردان باشد.