شهرستان قشم

[neda_omid]

قشم بزرگ ترين جزيره‌ي مسكوني ايران و يكي از زيباترين و با صفاترين مناطق گردشگري سرتاسر ناحيه‌ي جنوب ايران به شمار مي‌آيد. اين شهرستان از مهم‌ترين مناطق استان هرمزگان بوده و داراي تاريخي طولاني است. سابقه حكومت درقشم به پيش از اسلام مي‌رسد. امراي قشم با داشتن نيروي زميني و دريايي حاكميت خود را حفظ مي‌كرده‌اند. چنان‌كه در كتب تاريخي آمده، توجه به قشم در دوره ايلخاني مغول‌ها بالا مي‌گيرد. با ورود پرتغالي‌ها به خليج فارس، قشم به‌دست آن‌ها مي‌افتد و اين استيلا تا قرن يازدهم هجري (دوره صفويان) ادامه مي‌يابد. از اين هر سه دوره بقايايي به‌جامانده كه امروزه جزو آثار ديدني اين منطقه محسوب مي‌شوند. شهرستان قشم، با پهنه ای حدود 9/1609 كيلومتر مربع در جنوب استان هرمزگان، در شمال باختری تنگه استراتژيك هرمز، در 26 درجه و 45 دقيقه ی پهنای شمالي و 55 درجه و 47 دقيقه‌ی درازای خاوری نسبت به نيم روز گرينويچ قرار دارد و بلندی آن از سطح دريا 6 متر است. صادرات شهرستان قشم گونه های ماهی وميگو، صنايع دستی، قايق، لنج و خاك سرخ است. از آن‌جايی که صيد آبزيان در اين شهرستان از جايگاه خوبی برخورداربوده وبيش‌تر مردم اين شهرستان ماهی گير و كارگر معدن خاك سرخ هستند، ماهی، ميگو و خاك سرخ مهم‌ترين صادرات منطقه را تشكيل می‌دهند. از مهم‌ترين صنايع دستي مردم شهرستان قشم می توان به لنج سازي، گلابتون دوزی، خوس دوزی، شك دوزی، سوند و حصيربافی، توربافی، گرگور سازی اشاره کرد. به‌جرات مي توان گفت كه لنج سازي قديمي ترين صنعت سازمان يافته و منظم سواحل جزاير جنوبي ايران است شايد بتوان با احتياط گفت كه عمر اين حرفه و صنعت بومي با تاريخ دريانوردي و بازرگاني ايرانيان قديم درهم آميخته است. در حال حاضر بيش‌ترلنج هاي ساخته شده در جزيره قشم چه از نظر حجم و اندازه و چه نوع شناور به وسيله استادان محلي طراحي و پرداخته مي‌شود. يادگيري و آموزش فن جلافي (نجار لنج) به‌طور تجربي است و پسران از پدرانشان به ارث برده اند. اين صنعت يك صنعت كاملا مردانه است و زنان در آن دخالتي ندارند.
گلابتون دوزي كه يكي از حرفه هاي سنتي و بومي سواحل و جزاير است به هنري اطلاق مي شودكه طي آن دوخت طرح‌هاي زيبا و منقش روي پارچه با نوارهاي طلايي گلابتون و جهت تزيين و زيبايي لباس‌هاي زنانه و بيش‌تر بروي روسري و شلوار محلي به كار مي رود. طرح اصلي از لباس‌هاي زنانه هند و بنگال گرفته شده است و بيش‌تر مصرف محلي دارد اما در حال حاضر به‌خاطر دارا بودن پوشش و راحتي در استفاده از آن كم و بيش مورد توجه زنان ساير شهرها نيز قرار گرفته است. ابزار كار گلابتون را قلاب، مواد، كپيه وچهارپايه (هاون چوبي) تشكيل مي‌دهند.
خوس دوزي نيز يكي‌ديگر صنايع دستي اين ناحيه است و به عبور نواري نقره‌اي با پهناي متفاوت از لابه‌لاي پارچه هاي توري، با طرح‌هاي دل‌خواه اطلاق مي‌شود. در خوس نوار نقره اي را بيش تر بر روي روسري كه در اصطلاح محلي «جلويل فوسي» نام دارد به كار مي برند.
شك دوزي بافي نيز نواري است كه به وسيله نخ‌هاي طلايي و نقره اي فلزي بافته مي‌شود. وسايل كار شامل يك هاون چوبي و چند قرقره است كه بيش‌تر براي لبه پيراهن و آستين و دور يقه لباس زنانه مورد استفاده قرار مي گيرد.
سوند و حصيربافي نيز از مهم‌ترين صنايع دستي مردمان اين ناحيه و سرتاسر ناحيه جنوب ايران است. براي ساختن سوند از شاخه برگ‌دار درخت خرما استفاده مي‌شود شاخه برگ دار را با طناب‌هايي‌كه از برگ درخت خرما بافته شده است به‌هم متصل كرده و جهت پوشش خانه هاي مسكوني مورد استفاده قرار مي دهند. حصير نيز از برگ درخت خرما تهيه مي‌شود اما در بعضي از آبادي‌هاي ساحلي جهت حصيربافي استفاده مي‌شود. حصيرهاي بافته شده بيش‌تر جهت فرش زيرپا، پوشش سقف خانه و لوازم خانگي مورد استفاده قرار مي گيرد در گذشته نه چندان دور محصولات ساخته شده از برگ نخيلات يكي از اقلام صادراتي اهالي جنوب، شيخ نشينان بوده است اما در حال حاضر توليد آن بسيار پايين‌بوده و بيش‌تر جنبه مصرفي دارد.
توربافي نيز از ديگر صنايع دستي رايج در اين منطقه است. اهالي جزيره به‌خصوص‌آن‌ها كه از طريق دريا و ماهي‌گيري امرار معاش مي كنند؛ مهارت خاصي در بافتن و وصله كردن تور دارند. در گذشته كه حجم صيد و تعداد صيادان كم‌تر از حالا بوده است تمامي تور مورد احتياج جهت صيد توسط خود صيادان و اهالي جزيره بافته مي‌شده است كه نخ نايلوني مورد نياز را از كشورهاي عربي وارد مي كردند. در حال حاضر بخش عمده اش از تور مورد نياز صيادان توسط عمليات تامين مي‌شود اما هنوز در آبادي‌هاي قشم، سوزا، رمچاه و هلر تور بافي متداول است و كم و بيش مي توانند جواب‌گوي نياز مصرف خانوار صياد باشد.
گرگورسازي از ديگر صنايع دستي مردمان جزيره‌ي قشم به شمار مي‌آيد. گرگور تله‌هاي سيمي و نيم‌دايره شكلي است كه به‌عنوان وسيله اصلي صيدماهيان كف‌زي از آن‌ها استفاده مي‌شود و گرگورسازي در حال حاضر به خاطر كمبود و گراني سيم مخصوص آن كه وارداتي است رونق گذشته را ندارد اما در صورت تهيه و تامين سيم آن در آبادي‌هاي صيادي جزيره‌ قشم ساختن گرگور كم و بيش رواج دارد. كوزه گري، گل‌دوزي، برودوزي نيز از ديگر صنايع دستي شهرستان قشم به شمار مي‌آيند. از نظر كشاورزی، به ويژه باغ‌داری، شهرستان قشم جايگاهی در حد خودكفايی دارد و از مكان های زير كشت آن می توان رمكان، توريان، كوشه، كاروان، ديرستان را نام برد. از نظر صنعت و معدن نيز اين شهرستان غني است و از لحاظ جاذبه هاي گردشگري طبيعي و تاريخي داراي جايگاه ويژه‌اي در استان هرمزگان بوده و اهميت بسيار زيادي دارد. سواحل‌زيبا و رويايي خليج‌فارس، جنگل‌هاي حرا، غار خوربس، كيش كوه) نمكدان)در35 كيلومتری خاور باسعيدو، كوه های اسب رستم و كلاه رستم در حدود 5 كيلومتری جنوب خاوری قشم، دره هشتاد گزی در جنوب باخترقشم و دره سياه كوه‌ در جنوب خاورقشم برخي از جاذبه‌هاي طبيعي شهرستان قشم را تشكيل مي‌دهند. اين در حالي است كه ده ها اثر تاريخي و باستاني در اين ناحيه وجود دارد و نيز بازارهاي متعدد خريد از سنتي تا مدرن در اين شهرستان به بازديدكنندگان خدمات ارائه مي‌كنند.

 

[neda_omid]

مکان های دیدنی و تاریخی

سواحل زيبا و رويايي خليج فارس، جنگل‌هاي حرا، غار خوربس، كيش كوه) نمكدان)در35 كيلومتری خاور باسعيدو، كوه های اسب رستم و كلاه رستم در حدود 5 كيلومتری جنوب خاوری قشم، دره هشتاد گزی در جنوب باخترقشم و دره سياه كوه در جنوب خاورقشم برخي از جاذبه‌هاي طبيعي شهرستان قشم را تشكيل مي‌دهند. شهرستان قشم به خاطر داشتن اهميت در طول تاريخ داراي اماكن و بناهاي متعدد تاريخي نيز بوده كه برخي از مهم‌ترين آن‌ها عبارتند از:
آب انبارهای لافت از روزگار ماد و هخامنشی : شهر قشم در كناره شمال خاوری روستای لافت
آرامگاه شيخ شاه شهيد : جزيره قشم بر بالای تپه باستانی خربس
آرامگاه و زيارتگاه شيخ شاه عمر : جزيره قشم بر بالای تپه ای، در كرانه سوزا.
آرامگاه و زيارتگاه سيد حسن بن سيد منصور: جزيره قشم در لافت
اسكله باسعيدو از دوران ساسانی در 144 كيلومتری شهر قشم
اسكله لافت از دوران ساسانی : در گوشه شمال جزيره قشم و در كنار خور لافت
برج تيرانداز: شهر و جزيره هرمز قشم
برج ناقوس : شهر و جزيره هرمز قشم
بركه مرمت شده شهر باستانی خوربس : جزيره قشم
بنای حاكمان جزيره : در شمال باختری زمين های كرانه ای شهرهرمز
تكيه و مسجد ويران باسعيدو : جزيره قشم
چاه ترنبك : شهر و جزيره هرمز قشم
خانه زعفرانی : شهر و جزيره هرمز قشم
خرابه های خوربس از دوران ساسانی : در15 كيلومتری جنوب باختری قشم و در كناره خليج فارس
خرابه های دژ پرتغالی ها : شهر و جزيره هرمز قشم
خرابه های مكتب خانه (3 بنای چهارطاقی) : شهر و جزيره هرمز قشم
دخمه خربس از دوران اشكانی : شهر قشم
دژ پرتغالی ها : جزيره هرمز
زيارت خضر و الياس: شهر و جزيره هرمز قشم
زيارتگاه بی‌بی مريم‌در ميان گورستان كهنه : جزيره قشم
ساختمان شيخ عبدالرحمان (قلعه نادری) : در قشم
سد ساسانی تل بالا، ‌از دوران پيش از اسلام : در 3 كيلومتری باختر قشم در مسير راه قشم، درگاهان
سد دم از دوران ساسانی : شهر قشم
هم چنين انواع بازارهاي سنتي و جديد در اين شهرستان اقدام به ارائه كالاهاي مرغوب با قيمت هاي مناسب براي جهانگردان مي كنند كه در سال هاي اخير اين وجهه از قشم نيز بسيار مورد توجه گردشگران قرار گرفته است.

 

[neda_omid]

صنايع و معادن

شهرستان قشم از لحاظ صنايع نيز دارای توانايی‌هايی است كه از مهم‌ترين صنايع اين شهرستان می توان لنج سازی، قايق فايبرگلاس، شيلات، پارچه بافی و صنعت پالايش نفت و گاز كورزين را نام برد. مرا كز اوليه ساخت لنج در جزيره قشم لافت،گوران، و دولاب هستند. اين آبادی‌ها با داشتن خورهای طبيعی امروزه نيز از مراكز بزرگ توليد و ساخت لنج های سنتی هستند. در حال حاضر بيش تر لنج ها در شهر قشم، كولقان، ‌درگهان، رمچاه، سوزا لافت، دولاب، و گوران ساخته می شوند. پالايشگاه گازگورزين قشم، كه از پنج حلقه چاه تغذيه می كند، پس از پالايش، به وسيله لوله های 12 اينچی از لافت كهنه به بندر پل و پس از 70 كيلومتر به نيروگاه بندرعباس می رسد تا انرژی گازی را به الكتريسيته تبديل كند. توان پالايش و حمل گاز طبيعی به نيروگاه حرارتی بندرعباس در صورت امكان مصرف روزانه يكصد ميليون فوت مكعب است.
از معادن شهرستان قشم می توان معدن نمک، منابع گاز قشم، معدن سنگ لاشه، شن و ماسه و معدن خاک سرخ در شهر هرمز را نام برد. كوه نمكدان در 85 كيلومتری شهر قشم قرار دارد. اين منابع به كونه تپه های گنبدی شكل و به قطر 7 كيلومتری و بلندی 237 متر از سطح دريا قرار گرفته اند و انبارهای آن 420 هزار تن برآورده شده است. در حال حاضر از معدن نمكدان، سه گونه نمك آبی (پايو)، كوهی، بلور (تركه) بهره برداری می شود. به دنبال اجرای پروژه هايی مانند صنايع فولاد، مس سرچشمه و نيروگاه حرارتی توانير، بهره برداری از گاز گورزين جزيره قشم آغاز شد و منابع گاز سلخ جزيره به دليل نامرغوب بودن (ترش) مورد استفاده قرار نگرفت. شركت ملی نفت ايران از چندين سال پيش اقدام به كاوش، ‌حفاری در جزيره قشم كرده و در همه كاوش ها به منابع گاز طبيعی دست يافته است.

 

[neda_omid]

کشاورزی و دام داری

از نظر كشاورزی، به ويژه باغ‌داری، شهرستان قشم جايگاهی در حد خودكفايی دارد و از مكان های زير كشت آن می توان رمكان، توريان، كوشه، كاروان، ديرستان را نام برد. فرآورده های كشاورزی اين شهرستان مانند گندم، جو، تره‌بار به اندازه نياز محلی توليد شده و فرآورده های باغی شامل خرما و مركبات (ليموترش و پرتقال) علاوه بر نياز محلی، صادر نيز می شوند. بيش تر فرآورده های جزيره قشم در دشت توريان به عمل می آيد و آب كشاورزی آن، به وسيله 300 حلقه چاه نيمه ژرف و يك سد خاكی تأمين می شود. علاوه بر آن، ‌5 سد خاكی در اين شهرستان بنا شده است. دام‌داری به ويژه پرورش بز، گوسفند، گاو، گوساله و شتر در اين شهرستان رواج دارد، كه از ميان آن ها بز تالی (جزيره ای و پاكستانی) اهميت ويژه ای داشته، به طوری كه پرورش بز تالی جزيره ای به دليل دارا بودن پاره ای ويژگی از رونق زيادی برخوردار می باشد.

 

[neda_omid]

مشخصات جغرافيايي

شهرستان قشم، با پهنه ای حدود 9/1609 كيلومتر مربع در جنوب استان هرمزگان، در شمال باختری تنگه استراتژيك هرمز، در 26 درجه و 45 دقيقه ی پهنای شمال و 55 درجه و 47 دقيقه‌ی درازای خاوری نسبت به نيم روز گرينويچ قرار دارد و بلندی آن از سطح دريا 6 متر است. درازای جزيره 112 كيلومتر و پهنای آن، 11 تا 33 كيلومتر است. شهرستان قشم جزو نواحی گرم ومرطوب بوده و رطوبت هوا در آن بالا است. در اين ناحيه تنها دو فصل وجود دارد. فصل طولانی گرم و مرطوب كه از اواخر اسفند آغاز شده و تا اواخر آبان ادامه دارد. دو فصل كوتاه و معتدل ديگر، كه بيش‌تر بارندگی‌های شهرستان، در اين فصل ها صورت می گيرد. درجه حرارت هوا در تابستان 35 تا 46 و در زمستان 15 تا 25 درجه سانتی گراد در نوسان است. اندازه بارندگی قشم، در بخش بندی آب و هوايی، قسمتی از منطقه گرمسيری ايران می باشد و چهره رويشی آن، جزو جنگل های نيمه حاره‌ای يا شبه حاره‌ای به شمار می رود. اين ناحيه به دليل فرسايش بادی و آبی، شنی بودن ژرفای اندك خاك رويشی و ديگر عامل های محدود كننده چون اندازه بارندگی، آب و هوای گرمسيری و … از نگاه پوشش گياهی، فقيرمی باشد. جزيره قشم را كوهستان های آهكی با بريدگی های بيش تر تند و پابرجا فرا گرفته اندكه از كرانه جزيره فاصله های گوناگونی دارند، بعضی به كرانه چسبيده و برخی ديگر تا چند كيلومتر از آن فاصله دارند. بلندترين نقطه اين كوهستان، در 35 كيلومتری خاور باسعيدو و به نام «كيش كوه» حدود 350 متر بلندی دارد و از نمك تشكيل يافته است. به همين جهت مردم آن را«نمكدان» ناميده اند. جمعيت شهرستان بندرقشم، ‌در سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال 1375 هـ . ش، 72981 نفر، شامل 37346 نفر مرد و 35635 نفر زن بوده است. مردم محلی قشم ايرانی الاصل بوده و شماری هم عرب نژاد در اين شهر به سرمی برند. مردم اين شهرستان مسلمان پيرو مذهب سنی شافعی و شيعه جعفری بوده و به زبان فارسی و گويش شيرين بندری و عربی سخن می گويند. قشمی ها متدين، سخت كوش، پاك انديش، و ميهمان نوازند. مردم قشم مانند زبان های هند واروپايی نام پسران و دختران خود را از نام اشياء، درختان و جانوران انتخاب می کنند. («آهن» و«كهور» برای پسران و«ليتک» كه گونه ای نام است برای دختران)
فاصله هوايی شهر قشم تا تهران 1074 كيلومتر و فاصله دريايی آن تا خرم‌شهر 570، تا بندر امام خمينی 550، تا كويت 540، تا بندر گناوه 450، تا جزيره كيش 165، تا جزيره سوری 120، تا جزيره بوموسی 100، تا بندر لنگه 120، تا شارجه 120، تا بندرعباس 11، تا بندر جاسك 125، تا بندر چابهار 295، تا عمان 245 مايل است. از شهر و بندر قشم كه در گوشه خاوری جزيره قرار گرفته، راه آسفالته ای به درازای 124 كيلومتر به سوی باختر تا بندر باسعيدو كه در گوشه باختری جزيره قرار دارد، کشيده شده است. از طريق همين راه، مركز شهرستان به نواحی و آبادي‌های مهم جزيره مانند سوزا، ( 30 كيلومتر )، درگهان ( 20 كيلومتر ) و لافت (56كيلومتر ) می پيوندد.

 

[neda_omid]

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

جزيره قشم، در گذر زمان به نام های آرا راكتا، آاراكتا، كاون، ابركاون، بركمان، ‌ابركافان، بنی كاوان، ابن كاوان، كيش، قيس، طويله(دراز)، لافت، لار، باسعيد(باسعدو )، كسم، كشم، جاسك، ‌خاسك، قاسمی، جسم و قشم سرشناس بوده است و ايرانيان پيش از اسلام، اين شهر و جزيره را «برخت» و «ابركاوان» می خوانده اند. اين جزيره به دليل دراز بودن، از سوی عرب ها، به طويل ( طويله، دراز)، نام گذاری شد. نام گذاری آن به يافت يا لافت نيز، به دليل وجود‌ آبادی لافت، كه از بزرگترين روستاهای قشم است، می باشد. عرب ها شهر و جزيره قشم را بيش تر با( ك) فارسی نوشته اند و همچنين فارسی زبانان و ساكنان محلی لارستان نيز( ك) را جايگزين (ق) کرده و قشم را به گونه فارسی آن «كشم» گويند. يكی از نام های پيشين شهر و جزيره قشم «لار» بوده است، زيرا روزگاری بخش بزرگی از كرانه ها، بندرها وجزيره های خليج فارس، زير نظر حكمرانان لارستان اداره می شد، و به اين بندرها و جزيره ها لار می گفتند و نام های جزيره لارك و لارستان نيز از اين نام، ريشه گرفته اند. در گذشته جزيره قشم را به دليل مركز توانايی و حاكم نشين آن، نام گذاری كرده بودند. روزگاری كه باسعيدو(باسعدو)، مركز حكومت بوده جزيره قشم را «باسعيدو» ناميده بودند.
شهر و جزيره قشم پيش از اسلام، از هزاره 3 پ . م و به گفته ای از هزاره 8 پ . م به بعد در قلمرو ايلاميان، هخامنشيان، اشكانيان و ساسانيان بوده است. با برافتادن دولت ساسانی، قشم كه از پايگاهای دريايی، بازرگانی و نظامی ساسانيان بود، به دست مسلمانان افتاد ومردم شهر و جزيره قشم خانه های خود را رها نموده و به نواحی آرام تری كوچ كردند. اين وضع تا دوران حكومت خاندان های ايرانی ادامه داشت تا اين که در سده های 3 و 4 هـ . ق، قشم بار ديگر پيشرفت كرد وبه دليل وجود آب شيرين در مركز جزيره، گروههای تازه ای به كار كشت پرداختند. از اواخر سده 7 هـ . ق شهر و بندر قشم بار ديگر پايگاه خوبی برای بازرگانان حوزه خليج فارس گرديد. اما ناآرام بودن ايران (سده 8 تا 10 هـ . ق) ميدان را برای تاخت و تاز عرب های قاسمی باز گذاشت و مردم قشم سال ها در رنج بودند. حكومت صفوی، با پايان بخشيدن به اين اوضاع، کارهای عمرانی بسياری را انجام دادند. متأسفانه در اين دوران به دليل دخالت های استعمارگران اروپايی و گرفتاری های ايران با كشورهای عثمانی، شهر و جزيره قشم به دست پرتغالی ها افتاد. اما به كوشش شاه عباس بزرگ صفوی دست پرتغالی ها برای هميشه از پهنه دريای پارس و قشم كوتاه شد. باوجود فراز و نشيب های زيادی که شهر و جزيره قشم در350 سال بعد داشت، اين جزيره از نواحی ويژه و مورد توجه دولت است و برنامه های عمرانی و اقتصادی بزرگی كه در دست انجام است، دگرگونی های شگرفی را‌ در جايگاه مردم قشم از نظر فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی به وجود خواهد آورد.