بهبهان
بهبهان شهریست قدیمی که قدمت آن به هزاره دوم پیش از میلاد بر می گردد تاریخ بهبهان همواره وهمه جا با تاریخ ارگان همراه بوده و اساسا یکی محسوب می شود گور مکشوفه کتین هوتران فرزند پادشاه ایلامی که در هزاره دوم قبل از میلاد مسیح سلطنت می کرده همراه با جام ارگان و حلقه قدرت آن شوکت و عظمت فرهنگی و هنری ارجان را به نمایش می گذارد وبا عرضه اطلاعات گرانبها ئی از تاریخ بهبهان را معلوم می دارد که می دارد که این شهر قدیمی چگونه از منظر فرهنگی بر تارک منطقه می درخشیده است .شهر بهبهان (ارگان)در دوره هخامنشی بواسطه قرار گرفتن بر سر یکی از مهمترین راههای ارتباطی آن زمان یعنی راهی که از لودیه در کنار دریای مدیترانه شروع می شده وشوش را از طریق ارگان با پاسا گارد متصل می نموده است از رو نق و اهمیت قابل توجهی برخوردار بوده است . معرف است که قباد ساسانی پدر انوشیروان شهر ارجان را بوسیله عده ای از اسرای رومی بازسازی و نو بنا کرد.آثار به جا مانده از دوره ساسانی که نشانه بیشتری از عظمت و شوکت شهر قدیمی بهبهان را در بر دارد عبارتند از آثار دو پل در بستر رودخانه مارون و کنار مسجد جامع که مهمترین آن پل بکان و بند بکان است همچنین آثار سومی در نزدیکی سد شهدادر جوار امامزاده جعفر وجود دارد.پایه مفرغی آتشدان ،کاسه سفالی ،تابوت مفرغی ،ساغر دو جداره ،گل نوشته با خط ایلامی ،دکمه از جنس طلا ،خنجر آهنی ،کوزه ازفلزی آثار بجا مانده و کشف شده شهرستان بهبهان می باشد .
چگونگی پیدایش شهرستان بهبهان
برپایه اسناد ،شهرستان بهبهان سابق بر این بخشی از استان بزرگ و مهمی به شمارمی رفته که بنام ارجان در نوشته ها و آثار مورخین به ثبت رسیده است .استان ارجان (ارگان)در روزگاران هخامنشیان به گفته استرابو جزوخاک اوکسی ها بوده ودرزمان ساسانیان بنام قباد خردوارارگان نامیده می شود .شهر ارجان و نواحی متعلق به آن در مرز فارس و خوزستان قرار داده شده که امروز ویرانه های آن در چند کیلو متری شمال بهبهان دیده می شود. راه قدیمی دوره هخامنشی از ارجان عبور کرده و شوش را به استخر مر بوط می کرد .بهبهان مرکز کنونی شهرستان بهبهان که بخش بزرگی از آن با ارجان قرون وسطایی مطابقت دارد و در نیمه دوم قرن هشتم هجری جانشین ارجان گردید .
بهبهان در 30 درجه و 26 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 16 دقیقه طول شرقی در منتهی الیه جنوب شرقی استان خوزستان واقع شده و بطور متوسط 320 متر از سطح دریا ارتفاع دارد . این شهر در دامنه جنوبی رشته کوههای زاگرس و بروی جلگه وسیع خوزستان بنا شده است.
ارتفاعات مهم این شهرستان عبارتند از : کوه پس شانه به ارتفاع 3320 متر و و کوه سر دوک 2770 متر این شهرستان یکی از مراکز مهم تولید و بهره برداری نفت و گاز است . علاوه بر پلایشگاه پازنان نیز در این شهرستان قرار دارد . مرکز شهرستان بهبهان شهر بهبهان است که 5/14 کیلو متر مربع وسعت دارد و بر اساس آخرین سر شماری جمعیتی معادل 195000 نفر دارا است
مهمترین رودخانه های این شهرستان
۱.رود مارون
رود مارون است که از کویر کوه وکوه لخت ده سر چشمه می گیرد . این رود از زمان های قدیم دلیلی بر وجود وآبادانی شهر باستانی ارجان و همچنین شهرستان بهبهان بوده است.بر سر این رود سدی به نام سد مارون وجود دارد که از مهروفترین سدهای خوزستان است .
۲.رودخیر آباد :
رود خیرآباد دومین رودخانه این شهرستان است که از استان کهگیلویه سرچشمه می گیرد .این رود همان طوری که در زمان های قدیم به رود شیرین معروف بود دارای آبی گوارا و شیرین می باشد .این رود از سرچشمه تا جایی که به منطقه خیرآباد می رسد دارای اسامی متعددی است .ولی وقتی به منطقه خیرآباد می رسد به رود خیرآباد تغییر نام پیدا می کند .
طبقه بندی اقلیمی :بهبهان به سبب موقعیت جغرافیایی خود منطقه ای با آب و هوای نیم بیابانی که در آب وهوای استپی گرم قرار می گیرد . دمای شهر بهبهان در تابستان تا 50 درجه سانتیگراد می رسد و دوره گرما در آن 5 الی 7 ماه در سال طول می کشد و زمستانها ی بهبهان معتدل است.
در ناحیه بهبهان آثار باستانی زیادی از دوران گذشته بر جا مانده که از جمله آنها سنگ نوشته های دوره عیلام در تنگ سورک و پل آتشکده فروزک (خیر آباد )مربوط به دوره ساسانی و پل بند بکان مربوط به دوره اسلامی در ارجان می باشد مناطق دیدنی شهر مرقد بارگاههای امامزاده ها و تفریح گاههای بهاره آن دراز کوه واقع در جنوب ،نرگس زار در غرب بهبهان می باشد .پل کسری در 200 متری شرق راه بهبهان به امامزاده جعفر بر رودخانه تاب ساخته شده است و از بناهای زمان ساسانیان است .
بشیر و نذیر از آثار باستانی و تاریخی شهر بهبهان است که در جنوب غربی بهبهان واقع شده است .این اثر در زمان محمد شاه قاجار درسال 1295 یعنی در حدود 156 سال پیش بنا شده است .در اینکه این دو تن چه کسانی هستند و این مقابر متعلق به کیست عقاید مختلفی وجود دارد و سند درستی آنها مشخص نیست .این محل خصوصا در بهار دیدنی است و از رفت وآمد زیادی برخوردار است
شرح مختصری درباره نرگس زار و گل
نرگس زار بهبهان علاوه بر قدمت تاریخی آن از شهرت و معروفیت خاصی بر خوردار بوده است از جمله آثاری که نمودار طراوت سر سبزی این منطقه بوده گل نرگس سمبل و معرف فرهنگ اصیل آن مردم است ودر گذشته پیاز نرگس زاربه سایر استان حمل گردیده در حال حاضر نیز علاقمندان به این گل با علاقه ای وصف ناپذیر از سایر شهرستانها از جمله استان فارس و شیرازبا پیش خرید گل نرگس آن را به خارج از ایران صادر می نمایند .برماست که درحفظ و نگهداری نرگس زار و توسعه آن درحد توان خود کوشیده و به این میراث گرانبها ارج واقعی بگذاریم.
غارهای بهبهان که تاکنون در منطقه بهبهان شناخته شده است تماما در یال جنوبی تاقدیس خوییز ایجاد شده اند. این غارها عموما در آهکهای ضخیم لایه سازندآسماری به وجود آمده اند غارهای بهبهان عبارتند از :غار ده، غار آب کنارون ،غار بدیل
معرفی اماکن تاریخی بهبهان:
دیوار و خندق اطراف شهر، مسجد جامع و راسته بازار، نارین قلعه (تخریب شده)، مقوم (از بین رفته)، آب انبار و برکهها، بقعه بشیر نذیر، عمارت کلاه فرنگی (تخریب شده)، مجموعه ارجان گور مکشوفه کیدین هوتران)، مجموعه بکان (پل، حمام)، پل خیری مح خان (خیرآباد)، قلعه مدرسه (خیرآباد)، آتشکده چهارطاق (خیرآباد)، کتیبه تنگ تکاب، برجهای رضاخانی، خرابههای کلگهزار، کتیبه تنگ سروک
حیات وحش و مناطق طبیعی بهبهان:
شهرستان بهبهان به علت واقع شدن در دشت و مجاورت با ارتفاعات رشته کوه زاگرس و بنادر جنوبی ایران و نیز واقع در گذرگاه چهار استان و برخورداری از رودخانههای پرآب مارون و خیرآباد و زهره دارای موقعیت خاص و مناطق ویژهای است.این مناطق تحت نظارت مستمر پرسنل اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بهبهان بوده تا بستر مناسبی جهت حفاظت و ادامه حیات و بالندگی محیط زیست شهرستان بوجود آید. در این مناطق بکر و زیبا گونههای مختلف از حیوانات و پرندگان حمایت شده از قبیل کبک، تیهو، دراج، زنبورخوار، کل و بز و ... دیده میشود.
محیط زیست انسانی ولزوم توجه به آن:
امروزه بعلت وجود صنایع مختلف نفت و گاز در اطراف شهرستان (زیدون و آغاجاری) و دیگر صنایع کوچک و بزرگ در مرکز شهرستان رعایت ضوابط و استانداردهای زیست محیطی از سوی صاحبان صنایع امری اجتنابناپذیر است که در این رابطه نقش نظارتی محیط زیست شهرستان در کاهش میزان آلودگیهای زیست محیطی بسیار مهم و موثر میباشد. منطقه گردشگری تنگ تکاب
این روستا در 20 کیلومتری شمال بهبهان، نواحی اطراف کارخانه سیمان و در نزدیکی سد مارون، در دامنه کوه تنگ تکاب واقع شده است. راه باریک و پرپیچ و خم کوهستانی ما را به این منطقه خوش آب و هوا میرساند که به طور کامل بر شهر بهبهان و رودخانه مارون که در پای آن جریان دارد مسلط است. مخصوصاً د ر شب چشمانداز شهر بسیار دیدنی است. باغهای انبوهی در دامنه کوه واقع شدهاند و هرکدام دارای چشمه و استخر میباشد. کوهستانی بودن، وجود مناظر زیبای طبیعی و دور بودن از هیاهوی شهر باعث شده است تا در همه فصول سال علاقمندان زیادی جهت تفریح و استراحت به این منطقه بیایند. کوهستانی بودن منطقه به دوستداران کوهنوردی و صخرهنوردی امکان پرداختن به علاقه خود را میدهد. علاوه بر این از قلعههایی به جای مانده که به حسن صباح نسبت داده میشوند و آن طور که در کتاب خداوند الموت آمده یکی از معاونان حسن صباح در این قلعه بر منطقههای خوزستان و فارس و کهگیلویه نظارت میکرده است.
منطقه گردشگری خاییز
این روستا در شمال شرقی بهبهان در دامنه کوه خاییز و با فاصله حدود 22 کیلومتری از شهرستان واقع شده است.
روستا دارای تاریخچه طولانی از دوران پادشاهان ساسانی است و آثار آن عبارتند از سنگچینیهای راه شاهی و همچنین سه آسیاب واقع در دهانه تنگ خاییز که رونق منطقه را تا قرون گذشته یعنی تا دورههای اسلامیمیرساند.جاذبههای گردشگری روستای خاییز عبارتند از:
امکان انجام فعالیت کوهنوردی، وجود گونههای جانوری در محیط کوهستان و وجود چشمه آب خاییز که از تنگ خاییز سرچشمه میگیرد. مهمترین عامل جذب گردشگران زیارتگاه امامزاده محمد میباشد.
این روستا در طول سال در ماههای اسفند تا اوایل خرداد دارای شرایط آب و هوایی مناسب میباشد و سرسبزی منطقه در این اوقات شرایط مناسبی جهت تفریح خانوادگی و دسته جمعی همشهریان فراهم مینماید.
منطقه گردشگری پشکر
این روستا در شمال بهبهان و در نزدیکی سد مارون در پای یکی از کوههای رشته کوه تنگ تنکاب، میان کوه و درهای به عمق 40 متر که رودخانه خروشان مارون در آن میگذرد، قرار دارد. در این روستا، باغهایی از لیمو و نخل و نارنج در دو بخش شرق و غرب وجود دارد. همچنین در فاصله میان روستا و باغهای غربی حدود دویست متر تپههایی وجود دارند که در ماههای پرباران سال از چمن و گل پوشیده میشوند. خانههای روستا گلی و قدیمیهستند و بافت قدیمیآن پلکانیشکل و زیبا و با وجود غیر مسکونی بودن هنوز قابل استفاده هستند.جاذبههای گردشگری این روستا عبارتند از:
الف – استعداد گردشگری این روستا بیشتر مربوط به بافت قدیمیوزیبای منازل آن است که هنوز هم سرپا و قابل استفاده هستند و همچنین نزدیکی آن به رودخانه پر آب مارون است. با این توضیح که میتوان از این بافت قدیمیبرای راه اندازی سفره خانههای سنتی استفاده شد. راه اندازی چنین سفره خانههایی در پای کوه لطف و صفای خاصی دارد.
ب – ساحل رودخانه و استفاده از فضای اطراف آن جهت شنا و ماهیگیری
ج- کوهستانی بودن منطقه این امکان را به دوستداران کوه و طبیعت میدهد تا به علاقه خود بپردازند.
د – جاده طولانی که بین کوه و دره است جهت پیاده روی و دوچرخه سواری مناسب است.
کاوانسرای خیرآباد
بنای کاروانسرا (مدرسه) خیرآباد که با شماره 3840 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده در 25 کیلومتری شرق بهبهان در روستای خیرآباد (قلعه مدرسه) با چهار قرن قدمت در سال 1089 ه.ق همزمان با سلطنت شاه سلیمان صفوی، به دستور حسین علی خان زنگنه (حاکم ایالات بهبهان و کهگیلویه) ساخته شد.
وسعت این بنا که تماماً از آجر پخته و گچ ساخته شده است، در ابتدا 9943 متر مربع بوده و دارای قسمتهای مختلف از جمله مسجد، حجره برای معلمان، آشپزخانه، حمام و بازارچه بود، که هم اکنون تنها بنای اصلی مدرسه (حدود 2500 متر مربع) باقی مانده و آثار بقیه بناها از بین رفته است.
به دلیل اینکه از سال 1135 ه.ق که علمای اخباری در آن اقامت کردند، از این محل به عنوان برج و بارویی مستحکم جهت مقابله و مباحثه علمیبا آیتالله وحید بهبهانی استفاده میکردند. از این زمان به بعد مدرسه خیرآباد به قلعه مدرسه معروف گردید. این بنا نماینگر خصیصه علم دوستی مردم بهبهان است.امامزاده اباذر
بقعه امامزاده اباذر در 40 کیلومتری جنوب بهبهان در بخش زیدون سردشت واقع گردیده است که با توجه به نقاشیها و مشبککاریها و گچبریهای به کار رفته در آن به کار استادکاران شیرازی به روزگار زند واوایل دوره قاجار شباهت دارد، از معدود بناهای این دوره است که به طور کامل تخریب و بازسازی نشده است.
این بنا که به صورت یک ایوان ساخته شده، در گذشته دو غرفه در طرفین ایوان سرتاسری داشته که دو گوشواره با روکاری آیینه کاری داشت. بر هر طرف ایوان پایه مناره و گلویی مناره با کاشیکاری و نقش یامحمد، یاعلی، یافاطمه، یاحسن و یاحسین باقی مانده است.
ایوان ورودی با گچبریها و طاقچه نماها و کاشیهای سبز و سیاه و سفید و زرد که کاشیکاری دوره قاجاری است، تزیین شده بود که در چند سال اخیر تخریب و بازسازی شده است. درون بقعه که زیر گنبد شلجمی قرار دارد مقرنسکاری و آیینهکاری نفیسی از دوره قاجار دارد. تفریحگاه احداث شده در محوطه امامزاده اباذر شامل فضای سبز ودریاچه میباشد که محل مناسبی جهت استراحت و تفریح زائران محسوب میگردد.
بافت تاریخی بهبهان
بافت تاریخی شهر بهبهان که قدیمیترین منطقه بهبهان فعلی پس از ارجان است، به شرح زیر میباشد:
از شمال به خیابان شریعتی، از جنوب به خیابان گرایمی، از شرق به نحوی و ادامه آن به موازات مسیل آبخروار تا خیابان شریعتی و از غرب به خیابان پیروز منتهی میشود. خیابان عدالت و خیابان جوانمردی بصورت دو محور عمود بر هم از وسط این ناحیه عبور مینماید که خیابان وانمردی فعلی، سالها قبل به صورت مسیلی از وسط شهر میگذشته و حد فاصل بین دوقوم قنوات و بهبهان بوده است. مساحت کلی این منطقه حدود 146 هکتار است.
از دیگر ویژگیهای این بافت وجود بیش از 84 مسجد، حسینیه و امامزاده در لابلای مکان مسکونی آن است. قدمت بیشتر خانههایی که در بافت واقع شدهاند به دورههای قاجار و پهلوی میرسند. از ویژگیهای معماری این بناها میتوان به وجود زیرزمین در اثر آنها وجود ایوان با ستونهای مدور، سردرهای قوسی به صورت نیم دایره و آجرکاریهای زیبا در نمای بیشتر آنها اشاره نمود.
راسته بازار
این مجموعه که با شماره 3769 در فهرست آثار ملی ثبت گردیده در حال حاضر قدیمیترین بازار شهر میباشد که در زمان گذشته مرکزثقل تجاری شهر بهبهان و حومه آن بوده است. این مجموعه که متعلق به دوره قاجار میباشد، دارای چندین راسته بوده که حرفههای مختلف در راستههای مخصوص به خود فعالیت داشتند. در حال حاضر تنها یک راسته از آن باقی مانده که از این قسمت باقی مانده است. برروی دیوار راسته باقی مانده دو کتیبه قرار دارد. مصالح به کار رفته در ساخت ابزار سنگ و گچ است و از ویژگیهای آن میتوان به سقف گنبدی حجرهها و کاربرد طاق و تویزه در پوشش سقف راستهها اشاره نمود.مجموعه ارجان (شامل پل، حمام و قدمگاه)
حمام بکان
این حمام متعلق به دوره ساسانی و مرتبط با شهر قدیم ارجان است و در کنار رودخانه مارون در نزدیکی روستای امام رضا واقع شده است. معماری این بنا به صورت چهار ایوانی است که در حال حاضر به علت اینکه کف آن تا ارتفاع زیادی بر اثر ریزش سقفها و سنگهای کناره دره پر شده است، پلان آن کاملاً دیده نمیشود، یک قمست مربع شکل مرکزی است که چهارایوان در چهار جهت آن قرار داشته است. ایوانها که در روی چهار ستون قرار داشتهاند با طاقهای جناقی به هم متصل شده و قسمت مرکزی سقف گنبدی شکل داشته که در حال حاضر ریخته است.
پل امام رضا یا پل ارجان:
این پل که در کنار رودخانه مارون در نزدیکی روستای امام رضا (ع) و قدمگاه امام رضا (ع) واقع شده است متعلق به دوره ساسانی میباشد. این پل دارای دهانه ای طاق مانند در دست راست رودخانه باقی مانده است و چند پل و سنگفرش بستر زیر پل نیز در حول و حوش بالا و پایین دیده میشود. تمامیآثار به جامانده ساسانی است و از سنگ و ملاط گچ ساخته شده است. آثار پل کوچک دیگری پائینتر از پل بزرگتر دیده میشود.
پل سفلائی ارجان:
این پل که در کنار رودخانه مارون واقع شده پهنائی برابر 13 متر داشته است. سمت غربی پل تقریباً سالم مانده ولی سمت شرقی که در معرض جریان آب قرار داشته به شدت آسیب دیده است. قسمتهایی که جریان آب به سوی آنها میآید از قسمتهایی که آب از آنها دور میشود باریکترند. بر دیوار میانی حفرههایی به پهنی 1/1 متر یا 95 سانتیمتر وجود دارد. در سمت غربی، این حفرهها بوسیله راههای 10/1 متری به هم مربوط میباشند. این پل میتواند بر مبنای پل علیائی خیرآباد قابل نوسازی باشد. شیبهای درازی از جاده تا نزدیک آب وجود دارد و این جاده از روی پلی با یک قوس بزرگ عبور مینموده است. آثار این پل را میتوان در ارتباط با ارجان در نظر گرفت. پس از نابودی این شهر دیگر دلیلی نداشت که از این نگهداری شود. آثار باقیمانده را باید حداکثر به اواخر دوره قبل از صفوی منسوب دانست.
قدمگاه امام رضا (ع)
بنای قدمگاه امام رضا (ع) در کناره رود مارون در حدود 10 کیلومتری شمال شرقی بهبهان واقع شده است.
طبق آنچه که در بین مردم سینه به سینه منتقل شده، اینجا محل استراحت امام رضا (ع) در هنگام عزیمت به خراسان بوده است. قدمت بنا به دوره دیالمه میرسد که در دوه های بعدی تعمیراتی روی آن صورت گرفته است.
بنا شامل یک حیاط در سمت شمال است که ساختمان اصلی در قسمت جنوبی آن قرار گرفته است. این قسمت شامل یک بنای چهارگوش به ابعاد 15 متر در 17 متر میباشد که 6 ستون قطور آن را به صورت یک تالار ستوندار درآورده است. ستونها در دو ردیف موازی قرار گرفتهاند. دو ردیف آن که شامل چهار ستون است و در غرب قرار گرفتهاند به ابعاد 90/2 متر در 45/1 متر و دو ستون بعدی 60/1 متر در 30/1 متر میباشند.
بنا در گذشته و حال کاربری مذهبی داشته و محل زیارت اهالی اطراف میباشد. در صورتی که تحت حمایت میراث فرهنگی قرار گرفته و مورد مرمت قرار گیرد با توجه به قرار گرفتن در نزدیکی شهر قدیمی ارجان و آثار به جای مانده از حمام و پلهای ارجان میتواند عامل مهمی در جذب گردشگر باشد.
مجموعه فرهنگی، تفریحی و ورزشی خارستان
این مجموعه در شمال غربی بهبهان، در 3 کیلومتری جاده بهبهان- اهواز، جنب سنگ شکن گلستانیمنش واقع است و فاز اول آن با وسعت 25 هکتار توسط شهرداری در کنار رودخانه مارون احداث شده است. نمای کلی این مجموعه بیضی شکل است و بیشههای طبیعی از انواع گون در مرکز آن قرار دارد و جاده آسفالتی اطراف این بیشهها کشیده شده است. در ضلع شرقی آن دو راه فرعی وجود دارد که اولین راه به دریاچه که با وسعت 5/1 هکتار ساخته شده و بزرگترین دریاچه مصنوعی استان خوزستان میباشد و دارای امکانات قایق سواری است و دومین راه به چهار قلعه زمین فوتبال و والیبال ساحلی ( هر کدام 2 قطعه ) ختم میشود. ضلع غربی مجموعه موازی با رودخانه مارون است و میان رودخانه و پارک یک جاده ساحلی به طول 1100 متر کشیده شده است که در کناره آن، تعداد 140 سکو دایرهای شکل جهت استفاده خانوادهها ساخته شده است. امتداد این سکوها به بیشهای زیبا و طبیعی ختم میشود که همچنان دستنخورده باقی مانده است.
در قسمت جنوب غربی پارک پیست دوچرخهسواری به وسعت یک هکتار ساخته شده است.
برنامههای در نظر گرفته شده برای این مجموعه طی سه فاز اجرا میشود و تا کنون فاز اول آن اجرا شده است. که به طور کلی شامل احداث دریاچه، زمین فوتبال ساحلی (2 قطعه)، زمین والیبال ساحلی (2 قطعه)، پیست دوچرخه سواری و احداث 140 سکو و خیابان سازی بوده است و فاز دوم شامل ساحل سازی و احداث سکوی ماهیگیری است.
بهبهان شهریست قدیمی که قدمت آن به هزاره دوم پیش از میلاد بر می گردد تاریخ بهبهان همواره وهمه جا با تاریخ ارگان همراه بوده و اساسا یکی محسوب می شود گور مکشوفه کتین هوتران فرزند پادشاه ایلامی که در هزاره دوم قبل از میلاد مسیح سلطنت می کرده همراه با جام ارگان و حلقه قدرت آن شوکت و عظمت فرهنگی و هنری ارجان را به نمایش می گذارد وبا عرضه اطلاعات گرانبها ئی از تاریخ بهبهان را معلوم می دارد که می دارد که این شهر قدیمی چگونه از منظر فرهنگی بر تارک منطقه می درخشیده است .شهر بهبهان (ارگان)در دوره هخامنشی بواسطه قرار گرفتن بر سر یکی از مهمترین راههای ارتباطی آن زمان یعنی راهی که از لودیه در کنار دریای مدیترانه شروع می شده وشوش را از طریق ارگان با پاسا گارد متصل می نموده است از رو نق و اهمیت قابل توجهی برخوردار بوده است . معرف است که قباد ساسانی پدر انوشیروان شهر ارجان را بوسیله عده ای از اسرای رومی بازسازی و نو بنا کرد.آثار به جا مانده از دوره ساسانی که نشانه بیشتری از عظمت و شوکت شهر قدیمی بهبهان را در بر دارد عبارتند از آثار دو پل در بستر رودخانه مارون و کنار مسجد جامع که مهمترین آن پل بکان و بند بکان است همچنین آثار سومی در نزدیکی سد شهدادر جوار امامزاده جعفر وجود دارد.پایه مفرغی آتشدان ،کاسه سفالی ،تابوت مفرغی ،ساغر دو جداره ،گل نوشته با خط ایلامی ،دکمه از جنس طلا ،خنجر آهنی ،کوزه ازفلزی آثار بجا مانده و کشف شده شهرستان بهبهان می باشد .
چگونگی پیدایش شهرستان بهبهان
برپایه اسناد ،شهرستان بهبهان سابق بر این بخشی از استان بزرگ و مهمی به شمارمی رفته که بنام ارجان در نوشته ها و آثار مورخین به ثبت رسیده است .استان ارجان (ارگان)در روزگاران هخامنشیان به گفته استرابو جزوخاک اوکسی ها بوده ودرزمان ساسانیان بنام قباد خردوارارگان نامیده می شود .شهر ارجان و نواحی متعلق به آن در مرز فارس و خوزستان قرار داده شده که امروز ویرانه های آن در چند کیلو متری شمال بهبهان دیده می شود. راه قدیمی دوره هخامنشی از ارجان عبور کرده و شوش را به استخر مر بوط می کرد .بهبهان مرکز کنونی شهرستان بهبهان که بخش بزرگی از آن با ارجان قرون وسطایی مطابقت دارد و در نیمه دوم قرن هشتم هجری جانشین ارجان گردید .
موقعیت جغرافیایی بهبهان
بهبهان در 30 درجه و 26 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 16 دقیقه طول شرقی در منتهی الیه جنوب شرقی استان خوزستان واقع شده و بطور متوسط 320 متر از سطح دریا ارتفاع دارد . این شهر در دامنه جنوبی رشته کوههای زاگرس و بروی جلگه وسیع خوزستان بنا شده است.
ارتفاعات مهم این شهرستان عبارتند از : کوه پس شانه به ارتفاع 3320 متر و و کوه سر دوک 2770 متر این شهرستان یکی از مراکز مهم تولید و بهره برداری نفت و گاز است . علاوه بر پلایشگاه پازنان نیز در این شهرستان قرار دارد . مرکز شهرستان بهبهان شهر بهبهان است که 5/14 کیلو متر مربع وسعت دارد و بر اساس آخرین سر شماری جمعیتی معادل 195000 نفر دارا است
مهمترین رودخانه های این شهرستان
۱.رود مارون
رود مارون است که از کویر کوه وکوه لخت ده سر چشمه می گیرد . این رود از زمان های قدیم دلیلی بر وجود وآبادانی شهر باستانی ارجان و همچنین شهرستان بهبهان بوده است.بر سر این رود سدی به نام سد مارون وجود دارد که از مهروفترین سدهای خوزستان است .
۲.رودخیر آباد :
رود خیرآباد دومین رودخانه این شهرستان است که از استان کهگیلویه سرچشمه می گیرد .این رود همان طوری که در زمان های قدیم به رود شیرین معروف بود دارای آبی گوارا و شیرین می باشد .این رود از سرچشمه تا جایی که به منطقه خیرآباد می رسد دارای اسامی متعددی است .ولی وقتی به منطقه خیرآباد می رسد به رود خیرآباد تغییر نام پیدا می کند .
طبقه بندی اقلیمی :بهبهان به سبب موقعیت جغرافیایی خود منطقه ای با آب و هوای نیم بیابانی که در آب وهوای استپی گرم قرار می گیرد . دمای شهر بهبهان در تابستان تا 50 درجه سانتیگراد می رسد و دوره گرما در آن 5 الی 7 ماه در سال طول می کشد و زمستانها ی بهبهان معتدل است.
مکانهای دیدنی وآثار باستانی
در ناحیه بهبهان آثار باستانی زیادی از دوران گذشته بر جا مانده که از جمله آنها سنگ نوشته های دوره عیلام در تنگ سورک و پل آتشکده فروزک (خیر آباد )مربوط به دوره ساسانی و پل بند بکان مربوط به دوره اسلامی در ارجان می باشد مناطق دیدنی شهر مرقد بارگاههای امامزاده ها و تفریح گاههای بهاره آن دراز کوه واقع در جنوب ،نرگس زار در غرب بهبهان می باشد .پل کسری در 200 متری شرق راه بهبهان به امامزاده جعفر بر رودخانه تاب ساخته شده است و از بناهای زمان ساسانیان است .
بشیر و نذیر از آثار باستانی و تاریخی شهر بهبهان است که در جنوب غربی بهبهان واقع شده است .این اثر در زمان محمد شاه قاجار درسال 1295 یعنی در حدود 156 سال پیش بنا شده است .در اینکه این دو تن چه کسانی هستند و این مقابر متعلق به کیست عقاید مختلفی وجود دارد و سند درستی آنها مشخص نیست .این محل خصوصا در بهار دیدنی است و از رفت وآمد زیادی برخوردار است
شرح مختصری درباره نرگس زار و گل
نرگس زار بهبهان علاوه بر قدمت تاریخی آن از شهرت و معروفیت خاصی بر خوردار بوده است از جمله آثاری که نمودار طراوت سر سبزی این منطقه بوده گل نرگس سمبل و معرف فرهنگ اصیل آن مردم است ودر گذشته پیاز نرگس زاربه سایر استان حمل گردیده در حال حاضر نیز علاقمندان به این گل با علاقه ای وصف ناپذیر از سایر شهرستانها از جمله استان فارس و شیرازبا پیش خرید گل نرگس آن را به خارج از ایران صادر می نمایند .برماست که درحفظ و نگهداری نرگس زار و توسعه آن درحد توان خود کوشیده و به این میراث گرانبها ارج واقعی بگذاریم.
غارهای بهبهان
غارهای بهبهان که تاکنون در منطقه بهبهان شناخته شده است تماما در یال جنوبی تاقدیس خوییز ایجاد شده اند. این غارها عموما در آهکهای ضخیم لایه سازندآسماری به وجود آمده اند غارهای بهبهان عبارتند از :غار ده، غار آب کنارون ،غار بدیل
معرفی اماکن تاریخی بهبهان:
دیوار و خندق اطراف شهر، مسجد جامع و راسته بازار، نارین قلعه (تخریب شده)، مقوم (از بین رفته)، آب انبار و برکهها، بقعه بشیر نذیر، عمارت کلاه فرنگی (تخریب شده)، مجموعه ارجان گور مکشوفه کیدین هوتران)، مجموعه بکان (پل، حمام)، پل خیری مح خان (خیرآباد)، قلعه مدرسه (خیرآباد)، آتشکده چهارطاق (خیرآباد)، کتیبه تنگ تکاب، برجهای رضاخانی، خرابههای کلگهزار، کتیبه تنگ سروک
حیات وحش و مناطق طبیعی بهبهان:
شهرستان بهبهان به علت واقع شدن در دشت و مجاورت با ارتفاعات رشته کوه زاگرس و بنادر جنوبی ایران و نیز واقع در گذرگاه چهار استان و برخورداری از رودخانههای پرآب مارون و خیرآباد و زهره دارای موقعیت خاص و مناطق ویژهای است.این مناطق تحت نظارت مستمر پرسنل اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بهبهان بوده تا بستر مناسبی جهت حفاظت و ادامه حیات و بالندگی محیط زیست شهرستان بوجود آید. در این مناطق بکر و زیبا گونههای مختلف از حیوانات و پرندگان حمایت شده از قبیل کبک، تیهو، دراج، زنبورخوار، کل و بز و ... دیده میشود.
محیط زیست انسانی ولزوم توجه به آن:
امروزه بعلت وجود صنایع مختلف نفت و گاز در اطراف شهرستان (زیدون و آغاجاری) و دیگر صنایع کوچک و بزرگ در مرکز شهرستان رعایت ضوابط و استانداردهای زیست محیطی از سوی صاحبان صنایع امری اجتنابناپذیر است که در این رابطه نقش نظارتی محیط زیست شهرستان در کاهش میزان آلودگیهای زیست محیطی بسیار مهم و موثر میباشد. منطقه گردشگری تنگ تکاب
این روستا در 20 کیلومتری شمال بهبهان، نواحی اطراف کارخانه سیمان و در نزدیکی سد مارون، در دامنه کوه تنگ تکاب واقع شده است. راه باریک و پرپیچ و خم کوهستانی ما را به این منطقه خوش آب و هوا میرساند که به طور کامل بر شهر بهبهان و رودخانه مارون که در پای آن جریان دارد مسلط است. مخصوصاً د ر شب چشمانداز شهر بسیار دیدنی است. باغهای انبوهی در دامنه کوه واقع شدهاند و هرکدام دارای چشمه و استخر میباشد. کوهستانی بودن، وجود مناظر زیبای طبیعی و دور بودن از هیاهوی شهر باعث شده است تا در همه فصول سال علاقمندان زیادی جهت تفریح و استراحت به این منطقه بیایند. کوهستانی بودن منطقه به دوستداران کوهنوردی و صخرهنوردی امکان پرداختن به علاقه خود را میدهد. علاوه بر این از قلعههایی به جای مانده که به حسن صباح نسبت داده میشوند و آن طور که در کتاب خداوند الموت آمده یکی از معاونان حسن صباح در این قلعه بر منطقههای خوزستان و فارس و کهگیلویه نظارت میکرده است.
منطقه گردشگری خاییز
این روستا در شمال شرقی بهبهان در دامنه کوه خاییز و با فاصله حدود 22 کیلومتری از شهرستان واقع شده است.
روستا دارای تاریخچه طولانی از دوران پادشاهان ساسانی است و آثار آن عبارتند از سنگچینیهای راه شاهی و همچنین سه آسیاب واقع در دهانه تنگ خاییز که رونق منطقه را تا قرون گذشته یعنی تا دورههای اسلامیمیرساند.جاذبههای گردشگری روستای خاییز عبارتند از:
امکان انجام فعالیت کوهنوردی، وجود گونههای جانوری در محیط کوهستان و وجود چشمه آب خاییز که از تنگ خاییز سرچشمه میگیرد. مهمترین عامل جذب گردشگران زیارتگاه امامزاده محمد میباشد.
این روستا در طول سال در ماههای اسفند تا اوایل خرداد دارای شرایط آب و هوایی مناسب میباشد و سرسبزی منطقه در این اوقات شرایط مناسبی جهت تفریح خانوادگی و دسته جمعی همشهریان فراهم مینماید.
منطقه گردشگری پشکر
این روستا در شمال بهبهان و در نزدیکی سد مارون در پای یکی از کوههای رشته کوه تنگ تنکاب، میان کوه و درهای به عمق 40 متر که رودخانه خروشان مارون در آن میگذرد، قرار دارد. در این روستا، باغهایی از لیمو و نخل و نارنج در دو بخش شرق و غرب وجود دارد. همچنین در فاصله میان روستا و باغهای غربی حدود دویست متر تپههایی وجود دارند که در ماههای پرباران سال از چمن و گل پوشیده میشوند. خانههای روستا گلی و قدیمیهستند و بافت قدیمیآن پلکانیشکل و زیبا و با وجود غیر مسکونی بودن هنوز قابل استفاده هستند.جاذبههای گردشگری این روستا عبارتند از:
الف – استعداد گردشگری این روستا بیشتر مربوط به بافت قدیمیوزیبای منازل آن است که هنوز هم سرپا و قابل استفاده هستند و همچنین نزدیکی آن به رودخانه پر آب مارون است. با این توضیح که میتوان از این بافت قدیمیبرای راه اندازی سفره خانههای سنتی استفاده شد. راه اندازی چنین سفره خانههایی در پای کوه لطف و صفای خاصی دارد.
ب – ساحل رودخانه و استفاده از فضای اطراف آن جهت شنا و ماهیگیری
ج- کوهستانی بودن منطقه این امکان را به دوستداران کوه و طبیعت میدهد تا به علاقه خود بپردازند.
د – جاده طولانی که بین کوه و دره است جهت پیاده روی و دوچرخه سواری مناسب است.
کاوانسرای خیرآباد
بنای کاروانسرا (مدرسه) خیرآباد که با شماره 3840 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده در 25 کیلومتری شرق بهبهان در روستای خیرآباد (قلعه مدرسه) با چهار قرن قدمت در سال 1089 ه.ق همزمان با سلطنت شاه سلیمان صفوی، به دستور حسین علی خان زنگنه (حاکم ایالات بهبهان و کهگیلویه) ساخته شد.
وسعت این بنا که تماماً از آجر پخته و گچ ساخته شده است، در ابتدا 9943 متر مربع بوده و دارای قسمتهای مختلف از جمله مسجد، حجره برای معلمان، آشپزخانه، حمام و بازارچه بود، که هم اکنون تنها بنای اصلی مدرسه (حدود 2500 متر مربع) باقی مانده و آثار بقیه بناها از بین رفته است.
به دلیل اینکه از سال 1135 ه.ق که علمای اخباری در آن اقامت کردند، از این محل به عنوان برج و بارویی مستحکم جهت مقابله و مباحثه علمیبا آیتالله وحید بهبهانی استفاده میکردند. از این زمان به بعد مدرسه خیرآباد به قلعه مدرسه معروف گردید. این بنا نماینگر خصیصه علم دوستی مردم بهبهان است.امامزاده اباذر
بقعه امامزاده اباذر در 40 کیلومتری جنوب بهبهان در بخش زیدون سردشت واقع گردیده است که با توجه به نقاشیها و مشبککاریها و گچبریهای به کار رفته در آن به کار استادکاران شیرازی به روزگار زند واوایل دوره قاجار شباهت دارد، از معدود بناهای این دوره است که به طور کامل تخریب و بازسازی نشده است.
این بنا که به صورت یک ایوان ساخته شده، در گذشته دو غرفه در طرفین ایوان سرتاسری داشته که دو گوشواره با روکاری آیینه کاری داشت. بر هر طرف ایوان پایه مناره و گلویی مناره با کاشیکاری و نقش یامحمد، یاعلی، یافاطمه، یاحسن و یاحسین باقی مانده است.
ایوان ورودی با گچبریها و طاقچه نماها و کاشیهای سبز و سیاه و سفید و زرد که کاشیکاری دوره قاجاری است، تزیین شده بود که در چند سال اخیر تخریب و بازسازی شده است. درون بقعه که زیر گنبد شلجمی قرار دارد مقرنسکاری و آیینهکاری نفیسی از دوره قاجار دارد. تفریحگاه احداث شده در محوطه امامزاده اباذر شامل فضای سبز ودریاچه میباشد که محل مناسبی جهت استراحت و تفریح زائران محسوب میگردد.
بافت تاریخی بهبهان
بافت تاریخی شهر بهبهان که قدیمیترین منطقه بهبهان فعلی پس از ارجان است، به شرح زیر میباشد:
از شمال به خیابان شریعتی، از جنوب به خیابان گرایمی، از شرق به نحوی و ادامه آن به موازات مسیل آبخروار تا خیابان شریعتی و از غرب به خیابان پیروز منتهی میشود. خیابان عدالت و خیابان جوانمردی بصورت دو محور عمود بر هم از وسط این ناحیه عبور مینماید که خیابان وانمردی فعلی، سالها قبل به صورت مسیلی از وسط شهر میگذشته و حد فاصل بین دوقوم قنوات و بهبهان بوده است. مساحت کلی این منطقه حدود 146 هکتار است.
از دیگر ویژگیهای این بافت وجود بیش از 84 مسجد، حسینیه و امامزاده در لابلای مکان مسکونی آن است. قدمت بیشتر خانههایی که در بافت واقع شدهاند به دورههای قاجار و پهلوی میرسند. از ویژگیهای معماری این بناها میتوان به وجود زیرزمین در اثر آنها وجود ایوان با ستونهای مدور، سردرهای قوسی به صورت نیم دایره و آجرکاریهای زیبا در نمای بیشتر آنها اشاره نمود.
راسته بازار
این مجموعه که با شماره 3769 در فهرست آثار ملی ثبت گردیده در حال حاضر قدیمیترین بازار شهر میباشد که در زمان گذشته مرکزثقل تجاری شهر بهبهان و حومه آن بوده است. این مجموعه که متعلق به دوره قاجار میباشد، دارای چندین راسته بوده که حرفههای مختلف در راستههای مخصوص به خود فعالیت داشتند. در حال حاضر تنها یک راسته از آن باقی مانده که از این قسمت باقی مانده است. برروی دیوار راسته باقی مانده دو کتیبه قرار دارد. مصالح به کار رفته در ساخت ابزار سنگ و گچ است و از ویژگیهای آن میتوان به سقف گنبدی حجرهها و کاربرد طاق و تویزه در پوشش سقف راستهها اشاره نمود.مجموعه ارجان (شامل پل، حمام و قدمگاه)
حمام بکان
این حمام متعلق به دوره ساسانی و مرتبط با شهر قدیم ارجان است و در کنار رودخانه مارون در نزدیکی روستای امام رضا واقع شده است. معماری این بنا به صورت چهار ایوانی است که در حال حاضر به علت اینکه کف آن تا ارتفاع زیادی بر اثر ریزش سقفها و سنگهای کناره دره پر شده است، پلان آن کاملاً دیده نمیشود، یک قمست مربع شکل مرکزی است که چهارایوان در چهار جهت آن قرار داشته است. ایوانها که در روی چهار ستون قرار داشتهاند با طاقهای جناقی به هم متصل شده و قسمت مرکزی سقف گنبدی شکل داشته که در حال حاضر ریخته است.
پل امام رضا یا پل ارجان:
این پل که در کنار رودخانه مارون در نزدیکی روستای امام رضا (ع) و قدمگاه امام رضا (ع) واقع شده است متعلق به دوره ساسانی میباشد. این پل دارای دهانه ای طاق مانند در دست راست رودخانه باقی مانده است و چند پل و سنگفرش بستر زیر پل نیز در حول و حوش بالا و پایین دیده میشود. تمامیآثار به جامانده ساسانی است و از سنگ و ملاط گچ ساخته شده است. آثار پل کوچک دیگری پائینتر از پل بزرگتر دیده میشود.
پل سفلائی ارجان:
این پل که در کنار رودخانه مارون واقع شده پهنائی برابر 13 متر داشته است. سمت غربی پل تقریباً سالم مانده ولی سمت شرقی که در معرض جریان آب قرار داشته به شدت آسیب دیده است. قسمتهایی که جریان آب به سوی آنها میآید از قسمتهایی که آب از آنها دور میشود باریکترند. بر دیوار میانی حفرههایی به پهنی 1/1 متر یا 95 سانتیمتر وجود دارد. در سمت غربی، این حفرهها بوسیله راههای 10/1 متری به هم مربوط میباشند. این پل میتواند بر مبنای پل علیائی خیرآباد قابل نوسازی باشد. شیبهای درازی از جاده تا نزدیک آب وجود دارد و این جاده از روی پلی با یک قوس بزرگ عبور مینموده است. آثار این پل را میتوان در ارتباط با ارجان در نظر گرفت. پس از نابودی این شهر دیگر دلیلی نداشت که از این نگهداری شود. آثار باقیمانده را باید حداکثر به اواخر دوره قبل از صفوی منسوب دانست.
قدمگاه امام رضا (ع)
بنای قدمگاه امام رضا (ع) در کناره رود مارون در حدود 10 کیلومتری شمال شرقی بهبهان واقع شده است.
طبق آنچه که در بین مردم سینه به سینه منتقل شده، اینجا محل استراحت امام رضا (ع) در هنگام عزیمت به خراسان بوده است. قدمت بنا به دوره دیالمه میرسد که در دوه های بعدی تعمیراتی روی آن صورت گرفته است.
بنا شامل یک حیاط در سمت شمال است که ساختمان اصلی در قسمت جنوبی آن قرار گرفته است. این قسمت شامل یک بنای چهارگوش به ابعاد 15 متر در 17 متر میباشد که 6 ستون قطور آن را به صورت یک تالار ستوندار درآورده است. ستونها در دو ردیف موازی قرار گرفتهاند. دو ردیف آن که شامل چهار ستون است و در غرب قرار گرفتهاند به ابعاد 90/2 متر در 45/1 متر و دو ستون بعدی 60/1 متر در 30/1 متر میباشند.
بنا در گذشته و حال کاربری مذهبی داشته و محل زیارت اهالی اطراف میباشد. در صورتی که تحت حمایت میراث فرهنگی قرار گرفته و مورد مرمت قرار گیرد با توجه به قرار گرفتن در نزدیکی شهر قدیمی ارجان و آثار به جای مانده از حمام و پلهای ارجان میتواند عامل مهمی در جذب گردشگر باشد.
مجموعه فرهنگی، تفریحی و ورزشی خارستان
این مجموعه در شمال غربی بهبهان، در 3 کیلومتری جاده بهبهان- اهواز، جنب سنگ شکن گلستانیمنش واقع است و فاز اول آن با وسعت 25 هکتار توسط شهرداری در کنار رودخانه مارون احداث شده است. نمای کلی این مجموعه بیضی شکل است و بیشههای طبیعی از انواع گون در مرکز آن قرار دارد و جاده آسفالتی اطراف این بیشهها کشیده شده است. در ضلع شرقی آن دو راه فرعی وجود دارد که اولین راه به دریاچه که با وسعت 5/1 هکتار ساخته شده و بزرگترین دریاچه مصنوعی استان خوزستان میباشد و دارای امکانات قایق سواری است و دومین راه به چهار قلعه زمین فوتبال و والیبال ساحلی ( هر کدام 2 قطعه ) ختم میشود. ضلع غربی مجموعه موازی با رودخانه مارون است و میان رودخانه و پارک یک جاده ساحلی به طول 1100 متر کشیده شده است که در کناره آن، تعداد 140 سکو دایرهای شکل جهت استفاده خانوادهها ساخته شده است. امتداد این سکوها به بیشهای زیبا و طبیعی ختم میشود که همچنان دستنخورده باقی مانده است.
در قسمت جنوب غربی پارک پیست دوچرخهسواری به وسعت یک هکتار ساخته شده است.
برنامههای در نظر گرفته شده برای این مجموعه طی سه فاز اجرا میشود و تا کنون فاز اول آن اجرا شده است. که به طور کلی شامل احداث دریاچه، زمین فوتبال ساحلی (2 قطعه)، زمین والیبال ساحلی (2 قطعه)، پیست دوچرخه سواری و احداث 140 سکو و خیابان سازی بوده است و فاز دوم شامل ساحل سازی و احداث سکوی ماهیگیری است.
