غارهای خربس
روستاى بزرگ خوربيز يا خربس (خربز) (XARBEZ) اکنون کاملاً ويران شده و جز کلاته گورستان و برکه*اى از آن باقى نمانده است. اين روستا حداقل تا زمان ساسانيان (1400 سال قبل) مکانى آباد و محل تردد سياحان و کشتى*بانان بوده است. نام خربس خود واژه*اى است که در زبان پهلوى از آن مى*توان نشان يافت.
در فاصله 10 کيلومترى غرب شهر قشم، خربز در ميانکاسه*اى وسيع قرار گرفته که اطراف آن را دايره*وار تپه*هاى کوتاه و بلند مرجانى پوشانيده*اند. اين ارتفاعات همگى مشرف به شهرند و شهر تا دريا فاصله کوتاهى دارد. در سمت راست، برکه ـ يا آبدان ـ بزرگى است که طاق گهواره*اى آن نشان*دهنده قدمت اين بنا حداقل تا دوره ساسانى است.
در مياندشت خربس، وقتى رو به شمال بايستيم، آثار ساختمانى قلعه مخروبه*اى از سنگ را مى*بينيم که احتمال مى*رود در دوران بعد (از صفويه به بعد) آن سنگ*چين*ها را چندبار بازچين کرده و دوباره فروريخته باشد. در جلو همين قلعه، در فاصله*اى نه چندان دور از غارهاى خربس، گورستانى وسيع و قديمى وجود دارد که هم گورهاى پيش از اسلام و هم بعد از اسلام در آن ديده مى*شود.
درست مشرف بر اين گورستان، در ديواره صخره*ها و در سينه کوه در ارتفاع 20 تا 30 متر چند دهانه به صورت غار مانند به چشم مى*خورد که به غارهاى خربس شهرت دارند و درباره آنها سخنان بسيار گفته*اند.
اين غارها که از پديده*هاى کهن زمين*شناختى به شمار مى*روند، همراه با ديگر پديده*ها و کوه*ها و خود جزيره قشم دنباله چين*خوردگى*هاى رشته کوه*هاى زاگرس هستند که در هزاره*هاى گذشته از زير آب سربرآورده*اند. روشن است که اين غارها در دوره*هاى تمدنى بعد دچار دگرگونى و تغييرات ديگرى شده*اند.
غارهاى خربس که از بيرون ساختار ساده و طبيعى و زمين*شناختى خود را همچنان حفظ کرده*اند از درون با مجموعه دهليزها، تالارها و اتاق*هاى متعدد به ابعاد 5/5 ×4 متر و چشمه*ها و روزن*هاى گوناگونى که رو به شمال و جنوب دارند مؤيد حضور مردمانى از دوران*هاى کهن در اين جزيره هستند.
پيداست که دست آدميان به مرور زمان و به منظور کاربردهاى گوناگون، شکل و سيماى اين غارها و ديواره*هاى آنها را دگرگون ساخته و مناسب نيازهاى خود درآورده است. ساختار رازآميز و تودرتوى غارهاى خربس و قرار گرفتن آن بر بلندى کوه اين عقيده را دامن زده که اينجا در روزگار مادها نيايشگاه مهر و محلى براى ستودن الهه ميترا بوده است.
غارهاى خربس را به لحاظ شکل و ساختار با دخمه*هاى آذربايجان، کردستان، لرستان، بوشهر، اهواز و شوشتر مقايسه مى*کنند. غارهاى خربس به ويژه از نظر فضاهاى درونى شکل و طرح اوليه خود را حفظ کرده و به همان صورت کهن خود باقى*مانده است.
اما در جانب راست اين غارها و در امتداد ديواره بلند و گسترده زيارتگاه شاه شهيد، دهليزها و دالان*هايى نو به دست سنگتراشان هنرمند روزگار کنونى در دل کوه تراشيده شده تا به عنوان الگويى تازه، به شناسايى غارهاى اصلى يارى رساند. در درون اين غارهاى جديد و دهليزها نقش*هايى با الهام از طرح*هاى باستانى کنده شده که همگى از جلوه و نمودى باستانى و حالتى رمزگونه و نمادين برخوردارند.
غارهاى خربس را بعضى معبد مهرى مى*پندارند، بعضى آن را استودان (جاى نگهدارى استخوان*هاى مردگان پس از مرگ، در آيين زرتشت) مى*دانند و حدسى که قريب به يقين مى*تواند باشد اين است که اين حفره*هاى دست کنده در دل صخره*ها اگر استودان (استخوان*دان) دوره*هاى پيش از اسلام نباشد، به*طور مسلم پناهگاه*هايى است براى مردم بى*دفاع که روزگارى در دشت هموار خربز زندگى مى*کرده*اند و دزدان دريايى با ايلغار و يورش امان آنها را بريده بودند. ناچار، آنان اين حفره*هاى درهم را که از درون با يکديگر مرتبط هستند در دل اين ديواره به صورت غارهاى دست*کند به وجود آورده*اند تا به هنگام احساس خطر بتوانند کودکان، زنان و پيرمردها را به درون غارها منزل دهند، نان و آب و غذا نيز لاشه سنگ*هايى براى دفاع و پرت کردن از ارتقاع در اختيارشان مى*گذاشته و خود به مقابله با دشمن غارتگر مى*پرداخته*اند.
اين غارهاى دست*کنده، مجموعه*اى از حفره*هايى است که با راهروهاى باريک به همديگر راه دارند و در تالار مرکزى، که جاى اجتماع بوده و دو تاقچه کوچک جاچراغى نيز ساخته شده است. در پاى دهانه اين غارها برکه*اى براى نگهدارى آب باران وجود دارد که اکثر ايام سال (جز مواقع بى*بارانى) آب دارد.
در روزگار کنونى بر فراز اين غار، هميشه يک جفت عقاب ماهيگير (که از انواع نادر و مرغوب عقاب*هاى جهانند و در جزيره قشم خوشبختانه فراوانند) به چشم مى*خورند که در ارتفاعات صخره*اى لانه دارند و تخم مى*گذارند.
نکته قابل توجه و تأمل در مورد غارهاى خربز وجود خفاش*هاى دم موشى است که بيشتر در زاويه*هاى تاريک و بخش انبار ذخاير غار (حفره*هاى زيرين) زندگى مى*کنند و مدام نيز مشغول زاد و ولد هستند. کارشناسان محيط زيست به علت کاربرى سموم دفع آفات نباتى و عوارض ديگر، نسل اين حيوان در جهان را در حال انقراض مى*دانند و اين جاى اميدوارى است که فعلاً خفاش*هاى دم موشى در غارهاى خربس در امنيت کامل به سر مى*برند.
روستای خربس (خربــز) روستایی قدیمی بر سر راه قشم به رمچاه و سوزا واقع شده*است که هم اکنون خالی از سکنه است.
