چکيده:
شناخت بيشتر سامانه هاي همديد در هر منطقه، تصوير روشني از اقليم منطقه را بهدنبال خواهد داشت. اقليم بهعنوان يكي از ساختارهاي اساسي كرهي زمين، در كنش مستقيم با زندگي و فعاليت بشر است. شناسايي شرايط گردشي جو در هر منطقه، تعيين كننده ي الگوهاي غالب آبوهوايي است كه مي تواند كمك شايانتوجهي به شناخت بيشتر شرايط زيستي كند. در پژوهش پيش رو تلاش شده، بارش هاي سنگين استان گيلان در ماه سپتامبر، در ارتباط با الگوهاي همديد، طي سال هاي 1976 تا 2005 مورد مطالعه و تحليل قرار گيرد. براي تحليل همديد بارش هاي مذكور، از نقشه هاي فشار روزانهي تراز دريا، 850 و 700 هكتوپاسكال، وزش باد و وزش رطوبتي استفاده شده است. همچنين، از داده هاي بارش روزانهي 23 ايستگاه (9 ايستگاه سازمان هواشناسي و 14 ايستگاه بارانسنجي وزارت نيرو) در سطح استان استفاده شد. در اين نوشتار با يك رويكرد محيطي به گردشي، از روش صدك ها، براي استخراج روزهاي همراه با بارش سنگين و از روش همبستگي لوند، براي طبقه بندي نقشه هاي تراز دريا و استخراج الگوها استفاده شده است. نتايج حاكي از تاثير سامانه هاي پُرفشار (شمالغرب درياي سياه، شمال روسيه ـ جنب قطبي، شمالغرب اروپا ـ درياي نروژ، شمال درياي خزر و غرب درياي سياه ـ درياي مديترانه) بر بارش هاي سنگين، در پنج الگوي استخراج شده است. شكلگيري ناوه در سطوح بالا، ريزش هواي سرد عرض هاي بالا روي درياي خزر و درياي سياه و واقع شدن جلوي محور ناوه بر فراز گيلان، بههمراه مهيايي شرايط همرفت در سطح زمين ، شرايط مناسب براي ناپايداري و درنتيجه وقوع بارش هاي سنگين را در الگوهاي مورد مطالعه بههمراه داشته است. در برخي از الگوها، افزونبر رطوبت درياي خزر، درياي سياه نيز در بارش هاي منطقه دخيل بوده است. همچنين در الگوهاي استخراج شده، سازوكار همرفت وزشي را ميتوان مشاهده كرد.
بررسي نقشه هاي سينوپتيكي نرمال فصل زمستان به خوبي ميانگين موقعيت و ويژگي هاي مهم مراكز عمل را نشان مي دهد. انومالي مثبت شاخص هاي شدت و قدرت مراكز پرفشار جنب حاره و كم فشار ايسلندي از وضعيت نرمال به ترتيب باعث رخداد دوره هاي خشكسالي و ترسالي در كشور مي گردد. تفاضل فشار مركزي دو سلول مزبور شاخص NAO يا نوسان اطلس شمالي ناميده مي شود. همچنين تفاضل فشار بين مدارات 55oN و 35oN شاخص دوره وزش ناميده مي شود كه بيان كننده الگوي زناري و يا نصف النهاري گردش جوي مي باشد. در يك موقعيت نرمال پرفشار سيبري با ريزش هواي سرد به درون مديترانه در تكامل و توسعه سيستم هاي مديترانه اي تاثير بسزايي دارد. اين سيستم ها در صورتي كه درون ناوه مديترانه تكوين يابند و وضعيت شاخص هاي مهم ناوه مانند عمق، دامنه، شكل و امتداد محور مناسب باشد، بارش هاي سيل آسا و فراگير تمام كشور را در برمي گيرد. همچنين ناوه معكوس كم فشار سوداني بر حسب محل فرارفت تاوايي نسبي مثبت به سمت شرق يا شمال شرق درياي سرخ در يك الگوي ادغامي يا غير آن توسعه مي يابد. تقويت يا تضعيف تاوه قطبي نيز در تحديد يا توسعه پرفشار جنب حاره و در نتيجه توسعه سيستم ها به عرض هاي جنوبي تر و يا عكس آن تاثير مهمي ايفا مي نمايد.
كوشش اين مقاله آن است تا با بهره گيري از نقشه هاي NOAA كه به نام NCEP/NCAR معروف مي باشند و با به كارگيري روش پارامترهاي شاخص پرتويي روشن از نرمال گردش عمومي جو در فصل زمستان را به نمايش گذارد. به نحوي كه با استفاده از نرمال پارامتر هاي شاخص هر يك از مراكز عمل و شاخص هاي مهم اقليمي منتج از تفاضل يا توزيع الگوي فشار، سهم هر يك از عوامل فوق بر ساختار گردش عمومي جو مشخص گردد. الگوي ترسيمي و شاخص هاي عددي به دست آمده از نقشه هاي نرمال مي تواند در مقايسه با الگوهاي بي هنجاري، مبنايي براي قضاوت در مورد چگونگي و علت ايجاد الگوهاي انومالي باشد. اهميت مطالعات فصلي اقليم سبب شده است از سال 1950 م به بعد، اين گونه مقالات در مجله اي ويژه به همين نام، به چاپ برسد.
كليد واژه: گردش عمومي جو، مراكز عمل فشار مركزي، شاخص وزش مداري، الگوي نصف النهاري و زناري، تاوايي نسبي، ضخامت جوي