«از وقتی رشته تغذیه در سال‌های قبل از انقلاب در کشور شکل گرفت (و همین‌طور در سال‌های پس از پیروزی انقلاب) در مقاطع کاردانی، کارشناسی و بالاتر اقدام به پذیرش دانشجو کرد و بحث‌های زیادی را به خود اختصاص داد؛ مثلا تغذیه جامعه شامل بحث‌های اپیدمیولوژی تغذیه، سلامت تغذیه مردم در جامعه و الگوهای شیوه زندگی و تغذیه سالم می‌شود. تغذیه بالینی هم در تمام دنیا متشکل از دانش‌آموختگان تغذیه بالینی و رژیم‌درمانگرها می‌شود...» اینها بخشی از صحبت‌های دکتر مجید حاجی‌فرجی، رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور و رئیس انجمن تغذیه ایران درباره کارشناسان و متخصصان تغذیه بود که به بهانه اعتراض گروهی از آنها درباره نامشخص بودن حیطه وظایفشان در حوزه سلامت بیان شد. در این مطلب بیشتر با این مساله آشنا می‌شویم و می‌بینیم که تعامل مردم با این بخش از تیم درمانی باید به چه صورت و در چه زمینه‌هایی باشد.
در حال حاضر چند متخصص تغذیه در کشور مشغول به کارند؟
در حال حاضر حدود 5 هزار و 200 نفر از کارشناسان، کارشناسان ارشد و متخصصان تغذیه ایران عضو سازمان نظام پزشکی هستند، کارت نظام دارند و می‌توانند در دفاتر شخصی، خصوصی یا دولتی با رعایت ضوابط کاری تعیین‌شده، کار تغذیه و رژیم‌درمانی را دنبال کنند.
این افزایش آمار خوب است یا بد؟
این افزایش آمار، هم خوب است و هم بد. خوب از این نظر که افزایش فارغ‌التحصیلان در مقطع کارشناسی تغذیه می‌تواند سطح آگاهی و سلامت تغذیه‌ای جامعه را افزایش دهد و بد هم از این نظر که اگر دانشجویان به سمت باز کردن دفاتر خصوصی بروند، آمار بیکاری بالا می‌رود و نگرانی‌هایی در مورد ارتقای دانش‌آموختگان به‌وجود می‌آید. درواقع، هدف ما از آموزش و تربیت دانشجویان در رشته تغذیه، ایجاد پوشش سراسری در مدیریت بخش غذا، تغذیه بیمارستانی، تغذیه جامعه و تغذیه بالینی است و هدف، تشویق به تاسیس مراکز خصوصی مشاوره و رژیم‌درمانی نبوده است. از این‌رو، باید سازمان سنجش در جذب هدفمند دانشجویان رشته‌های مختلف از جمله رشته تغذیه، حساسیت بیشتری به خرج دهد. البته ما ترجیح می‌دهیم برای ساماندهی نقش متخصصان تغذیه در جامعه، برای ارتقای آموزش آنها تا سطح دکترا اقدام کنیم. باید علاوه بر هدفمند کردن جذب دانشجوی تغذیه و ارتقای پذیرش دانشجویان در سطوح بالاتر، نگاه جدی‌تری به ایجاد گرایش‌های تخصصی‌تر در رشته تغذیه داشته باشیم.
مردم باید با چه اهدافی به کارشناسان و متخصصان تغذیه مراجعه کنند؟
در حال حاضر، آن گروه از فارغ‌التحصیلانی که دفاتر مشاوره دارند، کار پیشگیری و ارتقای سلامت جامعه را انجام می‌دهند و می‌توانند به تمام گروه‌های سنی و جنسی از جمله خانم‌های باردار، کودکان و سالمندان، مشاوره و توصیه تغذیه‌ای برای داشتن الگوی غذایی سالم و بهره‌مندی از زندگی سلامت بدهند؛ یعنی همکاران ما از مقطع کارشناسی تا دکترا می‌توانند مشاوره‌های تغذیه‌ای لازم و مناسب را به مراجعان خود بدهند. از طرف دیگر، این افراد می‌توانند به بیماران مختلف مانند بیماران قلبی، دیابتی، گوارشی، افراد چاق یا لاغر و... که مشکلات تغذیه‌ای دارند هم مشاوره تغذیه‌ای بدهند تا کمبودهای احتمالی ریزمغذی‌ها در بدن این بیماران برای کنترل بهتر بیماری آنها جبران شود.
مگر در سال‌های گذشته، فارغ‌التحصیلان تغذیه این اختیارها را نداشتند؟
داشتند ولی فقط در صورتی که بیماران را پزشکان مختلف به آنها ارجاع می‌دادند. این در حالی است که طی 2 سال اخیر، مراجعان می‌توانند بدون ارجاع از سوی پزشک متخصص، مستقیم به کارشناسان یا متخصصان تغذیه برای رفع مشکلات تغذیه‌ای مراجعه کنند.
آیا دادن رژیم‌های غذایی چاقی و لاغری، مختص متخصصانی است که دکترای تغذیه دارند یا کارشناسان و کارشناسان ارشد تغذیه هم می‌توانند این کار را انجام دهند؟
از آنجا که تعریفی برای این مساله وجود ندارد، تمام فارغ‌التحصیلان تغذیه می‌توانند رژیم‌های لاغری، چاقی یا رژیم‌های غذایی سالم برای بیماران مختلف تنظیم کنند، البته به‌شرطی که اطلاعات خود را همیشه به روز نگه دارند و راهنماهای جدید تغذیه بالینی را بخوانند. اگر هرکدام از مشاوران و متخصصان تغذیه با هر مدرک دانشگاهی نتوانند رژیم‌های غذایی درست و سالمی به مراجعان خود بدهند و آنها را با رژیم‌های خود با مشکل روبرو کنند، مانند سایر اعضای تحت‌نظر سازمان نظام پزشکی، مورد پیگرد قانونی قرار خواهندگرفت.
آیا مردم می‌توانند توقع تجویز دارو و مکمل‌های غذایی را هم از دانش‌آموختگان تغذیه داشته باشند؟
در آخرین اصلاحیه‌ای که روسای دانشکده‌ها و پیشکسوتان تغذیه در زمان وزیر سابق بهداشت تصویب كردند، منعی برای تجویز مکمل‌های غذایی براساس راهنماهای موجود در این زمینه از سوی کارشناسان تغذیه در نظر گرفته نشد اما هیچ‌کدام از کارشناسان و متخصصان تغذیه مجاز به تجویز هیچ‌نوع دارویی نخواهند بود. تنها آن گروه از متخصصان تغذیه که مدرک پزشکی عمومی هم دارند، مجاز به تجویز دارو خواهندبود.
به‌نظر شما مهم‌ترین مشكل‌های پیش روی جامعه تغذیه کشور چیست؟
یکی از مهم‌ترین معضلات این است که متاسفانه این روزها افراد و مراکز زیادی مانند آرایشگاه‌ها یا باشگاه‌های ورزشی که به‌هیچ‌وجه متخصص در امر تغذیه و رژیم‌درمانی نیستند، رژیم‌های غذایی مختلف و در موارد زیادی، نادرست و غیراصولی به مردم و مراجعان می‌دهند در حالی که باید برای کنترل وزن و گرفتن برنامه صحیح غذایی، فقط به کارشناسان و متخصصان تغذیه مراجعه كرد.
مردم چطور می‌توانند کارشناسان و متخصصان تغذیه دارای پروانه نظام‌پزشکی و مورد تایید سازمان‌های ذی‌صلاح را بشناسند؟
فهرست اسامی کارشناسان و متخصصان مورد تایید ما و سازمان نظام پزشکی که برای رژیم‌درمانی و مشاوره‌های تغذیه‌ای آموزش آکادمیک دیده‌اند، در سایت انجمن تغذیه ایران (به نشانی Ata-nut.org) و انجمن علمی تغذیه وجود دارد. ضمن اینکه تماس با دفتر این انجمن‌ها هم می‌تواند در پیدا کردن متخصصان و کارشناسان تغذیه آموزش‌دیده کمک‌كننده باشد. از طرف دیگر، متخصصان و کارشناسان تغذیه که دارای پروانه نظام پزشکی هستند، با وجود پسوند «ت» در سایت نظام‌پزشکی قابل‌شناسایی خواهند بود. معمولا در این سایت‌ها، اسم، نشانی و ایمیل متخصص یا کارشناس مورد نظر درج شده است و می‌توان با اطمینان برای امور تغذیه و رژیم‌درمانی به او مراجعه كرد.
دكتر ربابه شیخ‌الاسلام، متخصص اپیدمیولوژی تغذیه و رئیس انجمن حامی سلامت غذا و تغذیه
نقش متخصصان تغذیه در «خودمراقبتی»
این روزها شبكه‌های اجتماعی در دنیای مجازی فعال‌تر و به این دلیل افراد نیز به یکدیگر نزدیك‌تر شده‌اند. امروز دیگر می‌توانیم با افرادی كه در شهرستان‌های دور در رشته‌ای خاص فعالیت می‌كنند، ارتباط برقرار كنیم و از مشكلاتشان باخبر شویم. اگر در گذشته فقط كتبی می‌توانستیم از دغدغه‌های گروهی باخبر شویم، امروز در جمعی می‌توانیم مشكلات را دسته‌بندی و به كمك هم، آنها را اولویت‌بندی كنیم. در حوزه سلامت و به‌خصوص تغذیه نیز این اتفاق افتاده است. این روزها به راحتی می‌توان از محدودیت‌ها و شرایط نه‌چندان مساعد كارشناسان تغذیه مطلع شد. یكی از این مشكلات، تعریف نكردن جایگاه شفاف برای كارشناسان تغذیه در شبكه سلامت كشور است. اینكه گاهی با بی‌مهری‌های جامعه پزشكی روبرو می‌شوند و در فعالیت‌های گروهی به آنها بهایی داده نمی‌شود. اغلب اگر از ایشان بپرسید از كارشناسان تغذیه به چه منظوری می‌توان استفاده كرد، می‌گویند فقط آشپزخانه. حال این آشپزخانه می‌تواند در بیمارستان باشد یا كارخانه.
اغلب آنها را به‌عنوان ناظر امور آشپزخانه‌های بزرگ منصوب می‌كنند در حالی كه در یك كارخانه با 100 نفر كارگر یا یك سازمان با حدود900 پرسنل، جای خالی كارشناسان تغذیه برای ارتقای سطح سلامت افراد خالی است زیرا مجبورند بیشتر وقتشان را به نظارت بر امور آشپزخانه سپری كنند و فرصتی باقی نمی‌ماند كه مشاوره‌ای كوتاه به فردی كه از كلسترول بالای ساده رنج می‌برد، بدهند.
در روزهایی كه سازمان بهداشت جهانی واژه‌‌ای به نام «خودمراقبتی» را به‌عنوان یكی از اولویت‌های برنامه‌ریزی‌هایش اعلام می‌كند، كارشناسان تغذیه در كشور با ناامیدی هرچه تمام‌تر به سرنوشت كاری نامعلومشان فكر می‌كنند، در حالی كه این كارشناسان می‌توانند برای افزایش سطح سواد تغذیه‌ای جامعه و آموزش مردم، در حوزه پیشگیری گامی اثربخش و كارا بردارند. حتی در بیمارستان‌ها این افراد قادرند كمك‌های فراوانی به بیماران سرپایی یا بستری بكنند. از آنها می‌توان در شبكه بهداشتی هم استفاده كرد در حالی كه متاسفانه در اغلب شهرستان‌های كشور حتی یك كارشناس تغذیه هم وجود ندارد و البته كارشناس تغذیه بیكار در شهرهای بزرگ نیز بسیارند كه تمام این موارد نشان از عدم به‌كارگیری صحیح و به موقع این نیروهای كار توانمند و البته جوان است.
گردآوری: گروه سلامت سیمرغ