"دشتستان" واقع در بخش مركزی شهرستان دشتستان یکی از آثارهای تاریخی و ازنقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است.
«گوردختر دشتستان» گور دختر یعنی دختر گبر یا زرتشتی در خاور جاده برازجان به كازرون قرار دارد كه بنای آن دارای سقف و بدنه سنگی شبیه آرامگاه كوروش بزرگ هخامنش در دشت پاسارگاد است .این بنا یادآور عصر هخامنشی است و قدمت منطقه برازجان را تایید می‌نماید. گفته‌اند که این بنا آرامگاه دختر یا خواهر کوروش است. درخاور گور دختر بقایای کوشک اردشیر ساسانی دیده می‌شود.
این اثر تاریخی ارزشمند متعلق به اوایل قرن ششم قبل از میلاد یعنی آغاز دوران پادشاهی هخامنشیان می‌باشد. این آرامگاه سنگی چون آرامگاه كوروش كبیر سرسلسله هخامنشی است كه احتمالا مربوط به مادر یا دختر كوروش بوده است. كه البته هیچ مدرك یا سند قطعی كه دال بر این گفتار باشد به‌دست نیامده است. هیچگونه كتیبه یا نوشته‌ای كه نام متوفی را مشخص كرده باشد از آن به‌دست نیامده است.
بر بالای این مقبره قسمتی فرورفتگی شبیه به یك قاب وجود دارد كه احتمالا جایگاه قرار گرفتن كتیبه‌ای مربوط به آن بوده است. ساختمان اصلی به شكل مكعب مستطیل بوده كه دارای سه پلكان در اطراف و پوش سقف خرپشته‌ای كه به شكل نیم استوانه خالی است كه احتمالا جایگاه قرار گرفتن جسد بودهاست كه درست همین اصول و فرم در مقبره و فرم در مقبره كوروش در پاسارگاد فارسی محفوظ می‌باشد كل بنا از ٢٤ قطعه سنگ در ابعاد مختلف و بوسیله بست‌های دم چلچله‌ای به همدیگر مربوط گردیده و مثل سایر بناهای هخامنشی هیچگونه ملاتی در آن یافت نمی‌شود. ردیف پله‌ها از پایین تا بالا یك سنگ كم شده كه در بالا به دو سنگ می‌رسد.
ارتفاع واقعی آن ٤/٥ متر می‌باشد در اطاقك بنا حوضچه كوچكی است كه هم اكنون با گل و لای پر شده است. ورودی اتاق مقبره در جهت شمال شرقی می‌باشد. كل آرامگاه بر روی یك تخته سنگ بنا شده كه هم اكنون قسمتی از آن در جهت شمال آرامگاه نمایان می‌باشد و این روند یك شیوه معماری در دوران هخامنشی بوده است و به جهت استحكام و پابرجایی بنا انتخاب شده است.
گوردختر، كوشك اردشیر، كاخ‌های هخامنشی بردك‌سیا و چرخاب، دژ برازجان، تل‌خندق، غار چهل‌خانه، چشمه آبگرم دالكی، شاهزاده ابراهیم و... نشان از تاریخ و تمدن سرزمینی دارد كه از دوره ایلام تاكنون در سكوت دشت‌هایی پا بر جا و محكم ایستاده است.
تپه تاریخی تل‌مر، در كنار كاخ كوروش، در اصل قلعه‌ای بوده كه قدمت آن به دوره ایلامی می‌رسد. گفته می‌شود از این قلعه برای دیده‌بانی كاخ كوروش استفاده می‌شد. با فرو ریختن قلعه در طول قرن‌ها آن را تبدیل به یك تپه كرده و اكنون پس از حدود 25 قرن تنها خشت‌هایی از آن بنای قدیمی باقی‌مانده است متأسفانه در سال 1363 شهرداری، بخش بسیاری از آن را خاكبرداری كرد.
از دیگر آثار باستانی منطقه شبستان، غار چهل خانه در سعدآباد است. این غار در واقع، دخمه‌هایی را شامل می‌شود كه در یك تپه كوه مانندی قرار گرفته و بنابر روایتی فراموشخانه بوده است.
برخی كارشناسان و نویسندگان بر این عقیده‌اند كه شاهزادگانی كه مورد خشم دربار قرار گرفته یا به بیماری جنون دچار می‌شدند را برای اینكه از انظار عموم بمانند به این منطقه انتقال می‌یافتند. فراموشخانه از سه سمت مسدود بوده و تنها از یك سو، آن هم تنها به پرتگاه راه داشته است.
پیشینه تل‌خندق در روستای ده‌غایه و در شمال برازجان، به دوره ایلامی می‌رسد. این منطقه زمانی شهر بزرگی بوده است و تپه سد دفاعی منطقه محسوب می‌شد كه دور آن را خندق كشیده بودند و درون آن مجموعه‌ای از پایگاه‌های نظامی قرار داشت.
معماری گوردختر با پاسارگاد یكی است. گویی كه معمار هر دو، یكی بوده است. احتمال می‌رود این بنا پیش از مقبره كوروش به‌وجود آمده و پاسارگاد شكل تكامل یافته گوردختر باشد.
باتوجه به اینكه جای كتیبه این مقبره خالی است، نمی‌توان در مورد اینكه چه كسی در آن دفن شده، نظر قطعی داد. تنها می‌توان گفت گوردختر، واقع در دشت بزپز، بنایی متعلق به دوره هخامنشی است.
در دوره جدیدتر، قلعه "تنگستان"، قلعه "زایر خضرخان" یا قلعه "كلات" در كوه‌های پهلوان كش اهرم به‌جامانده است. این قلعه منسوب به مبارزی دشتستانی به‌نام "زایرخضر خان" بوده كه در دوره قاجاریه ساخته شده و برفراز تپه، روی خرابه‌های بناهای پیشین شكل گرفته است كه معماری باستان‌شناسان را پیچیده‌تر می‌كند.
قلعه دارای 4 برج است كه در زمان حمله انگلیس به ایران اسرای انگلیس را به آنجا منتقل می‌كردند.
نخلستان‌های دشتستان نیز از میراث طبیعی این منطقه محسوب می‌شود. متوسط عمر نخل‌ها 50 یا 60 سال است و تا هر یك از آنها به مراحل باروری برسد، 10 سال زمان نیاز دارند.
گویش كنونی مردم منطقه فارسی با كمی لهجه لری است.
این اثر به شماره ١٨٩٧ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت درآمده است.
«گوردختر دشتستان» گور دختر یعنی دختر گبر یا زرتشتی در خاور جاده برازجان به كازرون قرار دارد كه بنای آن دارای سقف و بدنه سنگی شبیه آرامگاه كوروش بزرگ هخامنش در دشت پاسارگاد است .این بنا یادآور عصر هخامنشی است و قدمت منطقه برازجان را تایید می‌نماید. گفته‌اند که این بنا آرامگاه دختر یا خواهر کوروش است. درخاور گور دختر بقایای کوشک اردشیر ساسانی دیده می‌شود.
این اثر تاریخی ارزشمند متعلق به اوایل قرن ششم قبل از میلاد یعنی آغاز دوران پادشاهی هخامنشیان می‌باشد. این آرامگاه سنگی چون آرامگاه كوروش كبیر سرسلسله هخامنشی است كه احتمالا مربوط به مادر یا دختر كوروش بوده است. كه البته هیچ مدرك یا سند قطعی كه دال بر این گفتار باشد به‌دست نیامده است. هیچگونه كتیبه یا نوشته‌ای كه نام متوفی را مشخص كرده باشد از آن به‌دست نیامده است.
بر بالای این مقبره قسمتی فرورفتگی شبیه به یك قاب وجود دارد كه احتمالا جایگاه قرار گرفتن كتیبه‌ای مربوط به آن بوده است. ساختمان اصلی به شكل مكعب مستطیل بوده كه دارای سه پلكان در اطراف و پوش سقف خرپشته‌ای كه به شكل نیم استوانه خالی است كه احتمالا جایگاه قرار گرفتن جسد بودهاست كه درست همین اصول و فرم در مقبره و فرم در مقبره كوروش در پاسارگاد فارسی محفوظ می‌باشد كل بنا از ٢٤ قطعه سنگ در ابعاد مختلف و بوسیله بست‌های دم چلچله‌ای به همدیگر مربوط گردیده و مثل سایر بناهای هخامنشی هیچگونه ملاتی در آن یافت نمی‌شود. ردیف پله‌ها از پایین تا بالا یك سنگ كم شده كه در بالا به دو سنگ می‌رسد.
ارتفاع واقعی آن ٤/٥ متر می‌باشد در اطاقك بنا حوضچه كوچكی است كه هم اكنون با گل و لای پر شده است. ورودی اتاق مقبره در جهت شمال شرقی می‌باشد. كل آرامگاه بر روی یك تخته سنگ بنا شده كه هم اكنون قسمتی از آن در جهت شمال آرامگاه نمایان می‌باشد و این روند یك شیوه معماری در دوران هخامنشی بوده است و به جهت استحكام و پابرجایی بنا انتخاب شده است.
گوردختر، كوشك اردشیر، كاخ‌های هخامنشی بردك‌سیا و چرخاب، دژ برازجان، تل‌خندق، غار چهل‌خانه، چشمه آبگرم دالكی، شاهزاده ابراهیم و... نشان از تاریخ و تمدن سرزمینی دارد كه از دوره ایلام تاكنون در سكوت دشت‌هایی پا بر جا و محكم ایستاده است.
تپه تاریخی تل‌مر، در كنار كاخ كوروش، در اصل قلعه‌ای بوده كه قدمت آن به دوره ایلامی می‌رسد. گفته می‌شود از این قلعه برای دیده‌بانی كاخ كوروش استفاده می‌شد. با فرو ریختن قلعه در طول قرن‌ها آن را تبدیل به یك تپه كرده و اكنون پس از حدود 25 قرن تنها خشت‌هایی از آن بنای قدیمی باقی‌مانده است متأسفانه در سال 1363 شهرداری، بخش بسیاری از آن را خاكبرداری كرد.
از دیگر آثار باستانی منطقه شبستان، غار چهل خانه در سعدآباد است. این غار در واقع، دخمه‌هایی را شامل می‌شود كه در یك تپه كوه مانندی قرار گرفته و بنابر روایتی فراموشخانه بوده است.
برخی كارشناسان و نویسندگان بر این عقیده‌اند كه شاهزادگانی كه مورد خشم دربار قرار گرفته یا به بیماری جنون دچار می‌شدند را برای اینكه از انظار عموم بمانند به این منطقه انتقال می‌یافتند. فراموشخانه از سه سمت مسدود بوده و تنها از یك سو، آن هم تنها به پرتگاه راه داشته است.
پیشینه تل‌خندق در روستای ده‌غایه و در شمال برازجان، به دوره ایلامی می‌رسد. این منطقه زمانی شهر بزرگی بوده است و تپه سد دفاعی منطقه محسوب می‌شد كه دور آن را خندق كشیده بودند و درون آن مجموعه‌ای از پایگاه‌های نظامی قرار داشت.
معماری گوردختر با پاسارگاد یكی است. گویی كه معمار هر دو، یكی بوده است. احتمال می‌رود این بنا پیش از مقبره كوروش به‌وجود آمده و پاسارگاد شكل تكامل یافته گوردختر باشد.
باتوجه به اینكه جای كتیبه این مقبره خالی است، نمی‌توان در مورد اینكه چه كسی در آن دفن شده، نظر قطعی داد. تنها می‌توان گفت گوردختر، واقع در دشت بزپز، بنایی متعلق به دوره هخامنشی است.
در دوره جدیدتر، قلعه "تنگستان"، قلعه "زایر خضرخان" یا قلعه "كلات" در كوه‌های پهلوان كش اهرم به‌جامانده است. این قلعه منسوب به مبارزی دشتستانی به‌نام "زایرخضر خان" بوده كه در دوره قاجاریه ساخته شده و برفراز تپه، روی خرابه‌های بناهای پیشین شكل گرفته است كه معماری باستان‌شناسان را پیچیده‌تر می‌كند.
قلعه دارای 4 برج است كه در زمان حمله انگلیس به ایران اسرای انگلیس را به آنجا منتقل می‌كردند.
نخلستان‌های دشتستان نیز از میراث طبیعی این منطقه محسوب می‌شود. متوسط عمر نخل‌ها 50 یا 60 سال است و تا هر یك از آنها به مراحل باروری برسد، 10 سال زمان نیاز دارند.
گویش كنونی مردم منطقه فارسی با كمی لهجه لری است.
این اثر به شماره ١٨٩٧ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت درآمده است.