زمان: ۲۱ اوت ۱۹۴۲ تا ۲ فوریه ۱۹۴۳
مکان: استالینگراد-شوروی
نتیجه: شکست آلمان و پیروزی شوروی
جنگندگان:
شوروی در برابر:
آلمان نازی
رومانی
ایتالیا
مجارستان
کرواسی
تعداد نیروهای محور :در مجموع ۱٬۷۰۰٬۰۰۰ نفر
تعداد نیروهای شوروی:در مجموع ۸۵۰٬۰۰۰ نفر
تلفات:۷۴۰٬۰۰۰ نفر کشته یا مجروح و ۱۱۰٬۰۰۰ نفر اسیر بعلاوه ۴۰٬۰۰۰ نفر کشته از شهروندان عادی
نبرد استالینگراد (تابستان ۱۹۴۲ - ۲ فوریه ۱۹۴۳)، یکی از مهلکترین و سرنوشتسازترین نبردهای جنگ جهانی دوم و تمام تاریخ بشر بود. در این نبرد ارتش آلمان نازی و متحدان آن برای فتح شهر استالینگراد (ولگوگراد کنونی)، به آن یورش بردند که پس از چندین ماه درگیری خونین، در سوم فوریه ۱۹۴۳ آلمانها شکست خورده و این شهر توسط ژنرال روکوسوفسکی آزاد گردید و مارشال «فون پاولوس» (Von Paulus) به اتفاق ۲۵۰۰ افسر عالی رتبه که ۲۴ نفر از آنها را ژنرالها تشکیل میدادند، تسلیم ارتش شوروی شدند. خشونت این درگیری از تمامی منازعات جنگ جهانی اول بیشتر بود و هنگام جنگ، شهر به کشتارگاهی عظیم تبدیل گشت.
شرح نبرد:
جنگهای پارتیزانی علیه قوای آلمانی در زمستان ۱۹۴۱ آغاز شد و شهر لنینگراد (سن پترزبورگ) تا دسامبر ۱۹۴۳ در محاصره ارتش آلمان بود. استالینگراد یکی از شهرهای اصلی صنعتی شوروی و نزدیک به ساحل رود ولگا بود که در آن کارخانههای بزرگ ساخت جنگافزار و تراکتور وجود داشت. فتح این شهر برای آدولف هیتلر، امتیاز بزرگی به حساب میآمد و موجب گسستن مسیرهای حمل و نقل شوروی در جنوب روسیه از طریق رود ولگا میشد. در اواخر ماه اوت ۱۹۴۲، ارتش چهارم پَنزِر (Panzer لشکر زرهی) آلمان از جانب شمال شرق و همزمان ارتش ششم به فرماندهی سپهسالار فون پاولوس، به همراه تانکها و ۳۳۰٬۰۰۰ نفر از بهترین قوایش، از سمت شرق به شهر حمله کردند و در ۲۳ اوت، هواپیماهای لوفتوافه (نیروی هوایی آلمان)، بارانی از بمبهای آتشزا بر شهر فرو ریختند که بیشتر بناهای چوبی شهر را به خاکستر تبدیل نمود. گردان شصت و دوم شوروی به فرماندهی ژنرال واسیلی چویکوف، سرسختانه برای دفاع از شهر مقاومت کردند و در خیابانها و خانه به خانه با آلمانیها جنگیدند. شهر به جهنم سوزانی از دود و آتش تبدیل شد و در هر لحظه صدها گلوله توپ و خمپاره و بمب در گوشه و کنار آن منفجر میشد. بحرانیترین زمان برای روسها در اواسط ماه اکتبر بود که نیروهای آلمان، آنها را تا نزدیکی رود ولگا به عقب راندند. نیروهای شوروی با استفاده از کرجیها و قایقها از طرف دیگر ساحل این رود، مهمات تهیه میکردند که این گذرگاهها در آن هنگام توسط نیروهای آلمان به رگبار بسته شدند. با این وجود آلمانها، بهخاطر تلفات زیاد، فرسودگی و فرا رسیدن سرمای طاقتفرسا، از ادامه جنگ دلسرد شده بودند. هواپیماهای باربری قادر نبودند تا سیصد تُن مهماتی که آلمانها روزانه بهآن احتیاج داشتند، را به آنان برسانند و تانکهایشان در جنگهای پیوسته خیابانی کاری از پیش نمیبردند. نبرد استالینگراد به دلیل پافشاری طرفین برای پیروزی مبدل به پیکار خونینی شد که در آن آلمانها اجازه عقب نشینی نداشتند.
سربازان ارتش سرخ شوروی در نبرد استالینگراد.در نوزدهم ماه نوامبر، نیروهای شوروی با طرح ژنرال ژوکوف، یک ضد حمله گازانبری (دوجانبه) بزرگ را از دو سمت شمال و جنوب شهر علیه قوای آلمان، به اجرا گذاشتند و به زودی پاولوس و نیروهایش در محاصره قرار گرفتند. فیلدمارشال فون پاولوس که مهمات بسیار کمی برای مبارزه با شورویها داشت و خود را در معرض نابودی میدید، از هیتلر درخواست کرد تا با عقب نشینی ارتش ششم و ملحق شدن آنان به نیروهای اصلی در غرب موافقت کند اما هیتلر با جواب: «نه عقب نشینی کن و نه تسلیم شو.»، به آنها فرمان داد تا آخرین نفس بجنگند. پاولوس با سرپیچی از فرمان هیتلر، در ۳۱ ژانویه ۱۹۴۳ خود را تسلیم نمود. از ارتش زرهی عظیم چهارم و ششم آلمان جز ۹۱٬۰۰۰ مرد یخزده و گرسنه چیزی نماند که همگی به همراه ۲۴ ژنرال آلمانی به اسارت گرفتهشدند. نیروهای شوروی، ۲۵۰٬۰۰۰ جسد متعلق به آلمانها و رومانیاییها در داخل و حومه شهر یافتند. کل تلفات نیروهای محور (آلمان، ایتالیا، رومانی و مجارستان) چیزی حدود ۸۰۰٬۰۰۰ نفر تخمین زده میشود. تاریخنگاران رسمی ارتش روسیه، برآورد میکنند که ۱٬۱۰۰٬۰۰۰ تن از سربازان و نیروهای مردمی شوروی برای دفاع از شهر جان باختهاند.
در نتیجه شکست در این نبرد، گارد آلمان در شرق کاملاً باز شد و این کشور ۳۰ درصد نیروهای خود را از دست داد و در سراشیبی اضمحلال قرار گرفت. ارتش سرخ با پیروزی در این نبرد، راه رسیدن به قدرت جهانی را برای شوروی هموار ساخت. موقعیت برتر شوروی، به مثابه طرف تعیین کننده در مذاکرات، در کنفرانس یالتا در فوریه ۱۹۴۵، ناشی از موقعیت آن در تناسب قوای نظامی جنگ جهانی بود