«فاطمه بنت محمدالفهری» زنی بود كه كلنگ بنای نخستين دانشگاه جهان را در سال 245 هجری
قمری مصادف با 856 ميلادی بانام«القرويين» در اين شهر زد و اكنون اين دانشگاه از عمده
دلايل انتخاب اين شهر به عنوان پايتخت فرهنگی جهان اسلام است.
درباره اهميت دانشگاه القرويين همين كافیاست كه بدانيم اين دانشگاه نخستين و قديمیترين
دانشگاه و يكی از مهمترين مراكز اسلامی بودهاست كه در طول تاريخ احداثشد و به نوعی مخزن
قديمی ترين تاليفات، كتب و مطبوعات اسلامی به شمار میرود.
در اين دانشگاه، قديمی ترين منابع علمی دانشگاهی درباره دين و دنيا به چشم میخورد كه دامنه آن
از مغرب عربی تا آفريقا و اندلس و پس از آن به اروپا نيز رسيده است.
دانشگاه قرويين فاس، در تكوين شخصيت اسلامی كه همزمان پرچمدار اصالت و تجديد است؛ نقش
مهمی را ايفا كرده و از طرفی محافظ راستين ارزشهای دينی و حامی فرهنگ غنی اسلامی
بودهاست
دانشگاه القرويين به دليل انتشار علوم و فنون مختلف در اقصی نقاط دنيا، حافظ اصالت شخصيت
اسلامی و نيز زبان عربی به عنوان زبان علم و معرفت كهن بودهاست.
همچنين بر اساس منابع معتبر، اين دانشگاه در تكوين شخصيتی اسلامی كه همزمان پرچمدار
اصالت و تجدد است، نقش مهمی را ايفا كرده و از طرفی محافظ راستين ارزشهای دينی و حامی
فرهنگ غنی اسلامی بهشمارمیرود.
اهميت اين دانشگاه زمانی به اوج خود میرسد كه در طول قدمت هزارساله خود شاهد حضور
برجستهترين انديشمندان، فرهيختگان و علمای دينی جهان اسلام در خود بوده است.
«ابن خلدون» مورخ و بنيانگذار علوم اجتماعی، «لسانالدين خطيب»، حكيم «ابن عربی» و
«ابن مرزوق» از زمره شاخصترين اين جهرهها به شمار میرود.
از جمله اساتيد مشهور اين دانشگاه در رشته فقه «ابن رشيد بستی» و «ابن آجروم» عالم نحو و
«ابو عمرو عمرانبنموسی فاسی» فقيه قيروان را میتوان نام برد
همچنين «گربيرت دورياك » سيلوستر دوم كه از سال 999 تا 1003 ميلادی در منصب پاپ
فعاليت میكرد نيز فارغالتحصيل اين دانشگاه است و بر اساس منابع معتبر؛ وی نخستين كسی بودهاست كه پس از ورود به اروپا ارقام عربی را به آنجا منتقل كرد.
«ابوالعباس احمدبن محمدبن عثمان» معروف به ابن بنا، مشهورترين رياضیدان آن زمان و
«ابوبكر محمدبن يحيیبنالصائغ» معروف به ابن باجه نيز از دانشجويان اين دانشگاه بودهاند.
ابن باجه از جمله افرادی است كه به دليل نبوغ در زبان عربی و علم پزشكی زبانزد عام و خاص
بود و مقبره وی نيز در فاس است.
همچنين در اين دانشگاه بيش از 700 عالم مشهور از مراكش و ديگر كشورها در رشتههای
مختلف اسلامی نظير فقه، نحو، حديث، بلاغت، تفسير و عقايد آموزش ديدهاند.
شهر فاس همچنين پايتخت علويان جهان اسلام محسوب میشود، «ادريس» جد علويان مراكش
است و در سال 193 فاس را بنا نهاد و در مدت يك سال بناى آن به پايان رسيد و آنجا را پايتخت
خويش قرار داد
وجود مساجد قديمی با معماری اسلامی و ديگر آثار هنرهای اسلامی و فرهنگ و تمدن قديمی در
اين شهر از ديگر دلايل گزينش اين شهر به عنوان پايتخت فرهنگی جهان اسلام بودهاست.
مسجد «الزيتونيه» سابق و دانشگاه كنونی اين شهر از جمله اين مساجد باستانیبهشمار میرود
كه سهم به سزايی در انتخاب فاس بهعنوان پايتخت فرهنگی جهان اسلام ايفا كردهاست
اين مكان از ديرباز محل آموزش علوم اسلامی از جمله تفسير قرآن، عرفان، تاريخ، اصول عقايد
و شريعت است كه از اوايل قرن نوزدهم تا به امروز مكانی برای تحصيل در دروس علمی- اسلامی
بوده و شرايط ويژه ای را برای گفتمان بين فرهنگ ها و غنی سازی فكر اسلامی و انسانی فراهم
كردهاست
اين دانشگاه در حال حاضر با گسترش رشته های آموزشی همچون رياضی، هندسه و زبان فرانسه
جزء معتبرترين مراكز علمی و اسلامی توصيف میشود
ميراث تاريخی و فرهنگی مراكش، مهد چهره های شاخص جهان اسلام از جمله ابنخلدون، ابن
عربی، لسانالدين خطيب، ابن مرزوق، ابن آجروم و پايتخت سياسی ـ علمی علويان است كه به
عنوان پايتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2007 برگزيده شد.