همه چیز در باره هنر درمانی Art therapy

[Last Star]

تعریف هنر درمانی:

از دیدگاه فیلیپ ویلیامزانجام فعالیت‌های خلاق با استفاده از مواد و روشهای (هنری - دیداری -شنیداری) را هنردرمانی گویند. هدف از فعالیت‌های هنر درمانگرانه رشد هویت، شخصیت و نیزبرانگیختن احساس موفقیت درکودکان ازطریق ابزارهای ابتکاری خودمحور است.
سایمون معتقد است که هنر در مانی یا روان در مانی هنری مستلزم توجه به نیازهای روانی بیماران، نظیر نیاز به آزادی، اظهار وجود و آرامش است وبر همین اساس نیازمند توجه به جزئیات مهارتهای هنری نیست و فعالیت‌ها و تولیدات هنری را نه به خاطر رویکرد زیبایی شناسانه آن‌ها بلکه به دلیل نقش روانکاوانه و درمانگرشان مورد توجه قرار می‌دهد [SUP].[/SUP].

هنر درمانی نوعی روش درمان است که در آن درمان از طریق فعالیت هنری انجام می پذیرد .امروزه از هنر درمانی میتواند به صورت فعالیت گروهی یا انفرادی انجام پذیرد.با استفاده از تمرینات درهنر درمانی درمانگر میتواند بر درمان مشکلات روحی و جسمی افراد موثر باشد.
عبارت معروفی وجود دارد که می­گوید: "اگر مطلبی را به من بگویی، من آن را فراموش می­کنم؛ اگر مطلبی را به من نشان دهی، من آن را به یاد می­آورم و اگر مرا در یادگیری درگیر کنی، مطلب را می­فهمم". هنردرمانی شامل گستره­ای از کاربردهای درمانی عناصر هنر بصری است که در یک سوی این طیف هنر به عنوان وسیله­ای برای ارتباط غیرکلامی مورد تأیید است. هنردرمانی از معدود اشکال پویا و فعال درمان است که افراد در آن به شیوه­ای غیرکلامی افکار و احساسات خود و نگرانیهایشان درباره بیماری و مشکلات، دردها و تصویر بدنیشان را به طریقی بسیار راحت و بسیار امن بیان می­کنند (انجمن هنردرمانی آمریکا،1997).
منظور از هنردرمانی، درمان‌های روحی- روانی است.
این نوع درمان، می‌تواند برای افرادی که خیلی درمانده شده‌اند یا برای کسانی که مشکل سلامت ذهنی دارند و همچنین برای کسانی که احساس خوبی نسبت به درمان‌های به شکل گفت‌وگو مانند مشاوره یا روان‌درمانی ندارند، مفید باشد.
اگر شما در تشخیص یا بیان احساس‌تان به‌طورشفاهی مشکلاتی دارید و یا نسبت به پاسخ ‌دادن به سؤالاتی درمورد خودتان بی‌علاقه هستید، ممکن است واکنش خوبی در برابر هنردرمانی داشته باشید. شمار مختلفی از هنرهای درمانی وجود دارد؛ از جمله می‌توان به موسیقی ‌درمانی و تئاتر درمانی اشاره کرد.
هنردرمانی‌ها درگذشته به درمان‌های خلاق تعبیر می‌شدند. این نوع درمان‌ها باید با آموزش‌های خاص و درمان‌های هنری معتبر شکل گرفته و ایجاد شوند.
این درمان‌ها با انواع هنر؛ تئاتر، موسیقی و یا حرکت‌های موزون که توسط افراد حرفه‌ای مدیریت می‌شوند، فرق دارند. اگرچه این گروه‌ها اغلب تجربیات آرامش بخش و غنی دارند و می‌توانند به اعتماد به‌نفس افراد کمک کنند اما کار آنها درمان‌های روانشناختی محسوب نمی‌شوند.زیرا کار این گروه‌ها تلاشی برای کمک به افراد در جهت فهمیدن احساس عمیق‌ترشان یا پیدا کردن راه‌هایی برای مقابله مؤثرتر با مشکلات‌شان به شمار نمی‌آید.
هنرها به صورت مستقیم با روحیات و احساسات شخص در ارتباط می­باشند. یک کودک می­تواند احساسات و عواطف درونی خود را که نمی­تواند به زبان بیاورد در غالب­های مختلف هنری بیان کند. در دوران دبستان ، كودكان هنر را بيشتر با نقاشي كردن تجربه مي كنند. کرامرهنرمند و آموزگاری است که نخستین بار با کودکان با اختلال­های هیجانی به کار نقاشی درمانی پرداخت. وی هدف هنردرمانی را ایجاد موقعیتی برای انتخاب و تغییر رفتارها می­داند.
کرامر می­گوید: این طور نیست که هنر در درمانگری استفاده می­شود، بلکه هنر خود فرآیند درمان است، هنر یک ابزار نیست، بلکه یک عمل خلاقانه است که اقتدار روانی و سازماندهی فکری را در فرد پرورش می­دهد. کودکان رابطه خاصی با هنرهای تجسمی از جمله نقاشی دارند، وظیفه درمانگر حمایت و تأیید کودک در خلق آثار هنری است

---

منابع:




ویکی پدیا
موسسه خیریه ریحانه
همشهری

 

[Last Star]

قلمرو هنر درمانی:


هنر درمانی جنبه های مختلفی دارد : موسيقی درمانی ، نقاشی درمانی ، دراماتراپی ، قصه درمانی ، شعر درمانی، شن درمانی و...
هنر ، مفهوم وسيع و پر رمز و رازی دارد . جنبه ای از تعريف هنر ، آسمانی و ذهنی است مانند احساسات و افکار خوب داشتن ، عاشق بودن و ... و جنبه ای از آن نِيز عينی و قابل لمس است مانند : مهارت در ساختن چيزی ، شعر خوبی نوشتن ، صدای دلنوازی داشتن ، و ... اما مهم تر آنکه از طريق زبان هنر می توان ديگران را درک کرد .
در هنردرمانی ، کلامی ساختن چيزی که غير کلامی است يا هوشيار سازی آنچه ناهوشيار است ، يکی از جالب ترين و بديع ترين فعاليتهای هنردرمانگر محسوب می شود .
کاربرد بالينی هنر درمانی دربرگيرنده کودکان و بزرگسالان بستری در بيمارستان و افراد روان نژند و روان پريشی که داوطلبانه در پی مداوای روان درمانی هستند ، افراد زندانی ، عقب ماندگان ذهنی ، کودکان مبتلا به ناتوانی يادگيری ، زوجين مشکل دار، خانواده ها و افرادی که علائمی از ناراحتيهای هيجانی ناشی از بيماريهای جسمی مانند : بيماريهای مزمن ، سرطان ، آسم ، ديابت و مشکلات عصبی دارند ، می باشد .
يکی از راه های پی بردن به مشکلات کودکان ، استفاده از ترسيم نقاشی در آنهاست . نقاشی بيان کننده احساسات و شخصيت کودکان است و باعث پرورش خلاقيت آنها می شود نقاشی زبان آزاد کودک است . کودک نيازمند گفتگو است اما چون تسلط کافی به زبان الفبائی و گفتاری ندارد ، آگاهانه و به طور غير مستقيم از طريق هنر به ويژه نقاشی ، ويژگيهای شخصيتی و تمايلات درونی ، ناکاميها و فشارهای خود را آشکار می نمايد .
اکثر قريب به اتفاق مردم از نوشتن لذت نمی برند و آنرا تکليفی سخت و پيچيده می دانند ، در حاليکه نويسندگی يکی از مؤثرترين وسيله ها جهت بيان عقايد و مشکلات و رفع تألمات روحی می باشد .در اين ميان نوشتن خاطرات روزمره يکی از روشهايی است که می تواند به عنوان هنری جهت کمک به بيماران دچار افسردگی استفاده گردد .
قصه گويی برای انتقال غير مستقيم پيامهای مهم درباره نحوه يادگيری رفتار سازگارانه در يک زمينه اجتماعی است . ادبيات کودکان منبع غنی و ابزار آموزشی مؤثر و خلاقی است که از طريق آن می توان مهارتهای مختلفی از قبيل مهارتهای اجتماعی ، مهارت حل مسأله ، مهارت خودآگاهی را به کودکان آموخت .
موسيقی به عنوان پديده ای که به گونه ای باعث آرامش و تنش زدائی انسان می شود ، زمينه ای به قدمت خود انسان دارد .موسيقی درمانی به معنای استفاده از موسيقی برای توانبخشی تمامی بيماران جسمی و روانی است . رکن ريتميک موسيقی می تواند برای تسهيل بهبود ريتم رفتار افراد مورد استفاده قرار گيرد ( مانند : دامنه حرکت ، سرعت تعليم ، تنفس کردن و ...) .
تأثير موسيقی درتعديل رفتار کودکان کم توان ذهنی مؤثر بوده است . می توان از حرکات ريتميک و موزيکال ، مهارت در هماهنگی های حرکتی آنها را بهبود بخشيد . آگاهی از اندامهای بدن و مفاهيم مربوط به جهت يابی را می توان با رقص و انجام آوازها تقويت کرد . ضمناٌ آنها با شرکت در فعاليتهای گروهی موسيقی می توانند رفتارهای اجتماعی مناسب را آموخته و مهارتهائی را در همکاری گروهی به دست آورند .
توسعه روشهاي هنردرماني در موارد زیر کاربرد دارد:
تشخيص، ارزيابي و درمان مشکلات رفتاري کودکان و خانواده
بکارگيري هنر در تقويت الگوهاي ارتباط عاطفي در روابط زناشويي زوج­ها و بهداشت رواني خانواده
تقويت سازگاري رفتاري در کودکان دچار اختلالات رفتاري و کودکان با نيازهاي ويژه
تقويت زبان تصويري و شنيداري و بيان خلاق و سيال ذهني در رويارويي با مشکلات
شناخت و توسعه قابليت­هاي هنرهاي ايراني در تقويت سلامت عمومي جامعه و خانواده

 

[Last Star]

تعریف نقاشی درمانی:

نقاشی‌درمانی شاخه‌ای از هنردرمانی است. ترسیم کردن توانست خیلی زود بعنوان یک تکنیک نتیجه بخش برای تشخیص شرایط آسیب شناختی بکار رود. بطوریکه از همین امکان تشخیص ابتدایی، به تدریج روشهای منظم بسیاری به وجود آمد که امروز آنهاراآزمون نقاشی می‌نامند.این آزمون‌ها در تحلیل روانکاوانه پدید آورنده‌اثر نقش به سزایی دارد.
در سال۱۹۲۵ نولان لوئـیس بعنوان یک تحـلـیل‌گرروانی استفاده از نقاشی‌آزاد را برای تحلیل رفتار بزرگسالان روان رنجور آغاز کرد.
هدف نقاشی‌درمانی فراهم آوردن فرصتی برای افراد بود تا از طریق رنگها و خطوط احساسات، عواطف، نیازها و حتی دانسته‌های خود را آزادانه و به نحوی که مایل اند بیان کنند.نقاشی و سایر هنرها مانند پلی میان دنیای درون و واقعیت‌های بیرونی قرار می‌گیرند و تصویر مانند یک مـیانجـی در فاصله ایـن دوعمل کرده و جنبه‌های خودآگاه و ناخودآگاه، گذ شته، حال و آیندهٔ فرد را بازگو می‌کند.
نقاشی بیش از آنکه در تشخیص اختلال‌های روانی بزرگسالان مفید باشد، درشـناخـت و درمان مشـکلات کودکان سازش نیافته، پرخاشگر و بیقرارمناسـب تر است و برای این گونه کودکان زمینه‌ای فراهم می‌کند تا قابلیت و خلاقیت خود رابروز دهند.
روند ساختن، ترسیم و نقاشـی فرایند پیچیده‌ای‌است که د رطی‌آن کودک‌اجزای گوناگونی از تجربیاتش را برای پدید آوردن کـلـیـت یک اثر مـعـنادار مورد استفاده قرار می‌دهد. در این فرایند تولیدی، کودک در قالب یک اثر هنری، چیزی بیش از محصول و در واقع بخشی از خود را به ما باز می‌نمایاند؛ اینکه چگونه فکرمی‌کند، چه احساسی دارد و چگونه می‌بیند ؟
به هنگام ترسیم، فرد نه تنها خود را به شکل غیرکلامی، بیان می‌دارد و از این طریـق پویایی‌روانی و ارتباط بین فردیش را به نمایش می‌گذارد بلکه تعارضات بسیار عمیق خود را نیز فرا فکن می‌سازد. بنا بر این با استفاده از این ابزار می‌توان نـخسـتین علائم آسیب‌های روانی افراد را شناسایی کرد.
شیوه های اجرایی این آزمون ها شامل : نقاشی آزاد. تست آدمک گودیناف . تست ترسیم خانواده .تکنیک خانه آدم درخت و ....میباشد که متعاقبا توضیح داده میشود

​

 

[Last Star]

تکنیک نقاشی آزاد:


جلسـات متوالی نقاشـی‌آزاد
بدین صورت که کلیهٔ وسایل نقاشی مانند: ماژیک، مداد، مدادرنگی، مدادشمعی، گواش، آبرنگ در رنگهای متنوع در اختیار دانش آموزان قرار گرفته و طی یک جلسـه ابتدایی شیوهٔ استفاده از هر کدام از این ابـزارها برای آنان تشـریح و امتحان می‌شود.
در جلسات بعدی ورقه‌ای سفید در اختیار هر کدام از آنان قرار گرفته و از افراد خواسته می‌شود تا هر موضوعی را که به آن علاقه و اشتیاق دارند بصورت کاملاً آزادانه و فارغ از دغدغه‌های تکنیکی و پرداختن به جزئیات، نقاشـی کنند.
اگر در طول جلسه کودکی از ترسیم نقاشی امتناع کند تعقیب هدف درمانی ایجاب می‌کند تا در معرض اصرار و تحمیل قرار نگیرد. اما در صورت ترسیم و اتمام نقاشـی از کودکان خواسته می‌شود تا به اختصار در مورد آنچه که کشیده‌اند و آنچه که دیگران ترسـیم کرده‌اند اظهار نظر نموده وبه بحث و گفتگو بپردازند. اینگونه بحثها در کلاس و درپایان جلسات نقاشی می‌باید صرفا در خصوص محور محتوایی نقاشیها بوده و از ورود به مباحث مربوط به ساختار و تکنیک بدور باشد.
آثار نقاشی شده در پایان هر جلسه جمع آوری شده و تا آخر دوره نگهداری می‌شود ودر پایان دوره یکبار دیگر تمامی آثار نقاشی شده به وسیله دانش آموزان د ر معرض تماشای همه و مورد بررسی گروهی قرار می‌گیرد و از این طریق میزان پیشـرفت ارزیابی و درک تغییرات حاصل شده برای هر یک‌از آنان مقدور می‌گردد.
در پژوهشی که به همین شیوه و به وسیله دکتر احمدبه‌پژوه و فریده نوری در سال ۱۳۸۰ برای «بررسی تأثیرنقاشی‌درمانی درکاهش رفتارهای پر خاشگرانهٔ دانش آموزان عـقب ماندهٔ ذهنی تهران» در دو گروه آزمایشی و کنترل (هر گروه شامل۶۰ نفر) از میان ۲۰ مدرسهٔ پسرانه تهران انجام شده‌است نتایج ذیل بدسـت آمده:
در مرحلهٔ نخست نتایج آزمایشهایی که با استفاده از تکنیک‌های "بندر – گشتالت" آزمون گودیناف، ماتریس پیش‌رونده‌ریون بدست آمده نشان می‌دهد که میانگین نمرات مربوط به رفتارهای پرخاشگرانهٔ افراد مورد مطالعه از نظر والدین در هر گروه آزمایشی و کنترل در مرحله پیش آزمون مشابه یکد یگر بوده و اختلا ف معنی دارای وجود نداشته است.
دراین پژوهش طی ۱۲جلسهٔ نقاشی درمانی بعنوان یک برنامه مداخله‌ای بار دیگر نظر سنجی والد ین انجام شد و نتایج ذیل حاصل گردید.
نقاشی‌درمانی بر کاهش رفتارهای پرخاشگرانه دانش آموزان عـقب مانده ذهنی مؤثر بوده و بررسی یافته‌های غـیرکمی در این پژوهش نشان می‌دهد که‌استفاده‌از جلسات نقاشی‌درمانی برای دانش‌آموزان ابتدایی عقب مانده ذهنی به سبب ایجاد زمینه‌های مناسب برای برون‌افکنی هیجانها، احساسات و افکار، منجر به سازگاری عاطفی و اجتماعی آنان می‌شود.
یافته‌های این پژوهش با یافته‌های نازنین مددی که به«بررسی تأثیر نقاشی درمانی در کاهش اختلالهای‌هیجانی در کودکان عادی»پرداخته بود همخوانی دارد
همچنین بررسی نمرا ت دانش آموزان نشان می‌دهد که نقاشی درمانی حتی در مورد دانش آموزان عـقب مانده ذهنی کمتر از ۷ سال با بهره هوشی حدود ۴۰ درصد که قادر به ترسیم تصاویر دقیق نیستند نیز می‌تواند مؤثر باشد.
از بارزترین نکات مشاهده شده در جلسات نقاشی درمانی که به وسیله نویسنده درآموزشگاههای‌آزادهنری شهر تهران از دانش‌آموزان‌عادی ۴ تا۱۰ سال بصورت تحقیقی میدانی درفاصله سالهای ۸۲ – ۸۰ صورت گرفت موارد ذیل قابل تشخیص بود : معمولاً بعضی از کودکان بالاخص در سنین ۴ تا ۶ سال در جلسات اولیهٔ نقاشی درمانی به طریق معمول با شیوه‌های مختلف از جمله تعارض یا ابراز بی‌حوصلگی و گهگاه به بهانه عـدم توانایی در ترسیم از مشارکت در فعالیت خوداری می‌کنند، اما در جلسات بعدی با مشاهده فعالیت سایر اعـضای گروه، آنان نیز درجلسات مشارکت جسته و گاها خود را فعال تر از سایرین نشان می‌دهند.

 

[Last Star]

روانشناسی تم های موسیقی:


هر ملودی بر حسب ترکیب اصوات و فواصل موجود در آن احساسات خاصی را به شنونده منتقل می سازد.برخی از ملودی های غمگین و حزین،برخی ملایم و آرام بخش،تعدادی هیجانی و بی قرار و بعضیشاد و فرحبخش هستند که این احساسات بستگی به فواصل فیزیکی و ترکیب اصوات دارد.
بطور کلی اگر فواصلی که در اهنگ به کار می رود بزرگ باشد و ترکیب اصوات با پرش توام گردد انبساط و نشاط بیشتری را القاء می کند و اگر فواصل بزرگ توام با ریتم تند باشد شدت نشاط بیشتر می گردد.


به حدی که به قسمت نا آرامی و بی تابی سوق می یابد.اگر فواصل آهنگ کوتاه و فشرده و ریتم کند باشد،احساسات کند و گرفته تر خواهد بود. این مسئله به طول موج اصوات و تاثیر آن بر واسطه های شیمیایی مغز بستگی دارد. چنانچه ریتم با حال شنونده هماهنگ باشد انرژی روانی و احساسی بهتر تحریک می شود و ملودی بهتر به جریان می افتد.....

​

طبقه بندی تم های موسیقی:​

​

تمهای موسیقی به پنج دسته تمهای شیدایی،حزین،هیجانی ،شاد و فرحبخش و آرامبخش تقسیم می شوند.​

​

1-تمهای شیدایی: واژه شیدا در روانشناسی معرف سرخوشی و شور و نشاط بیش از حد است. سر خوشی،هیجان بخشی احساس مدهوشی از خصوصیلت تمهای شیدایی است. جنبه مدهوشی و جذبه آن آرامبخش افراد بی قرار و شیداست.


بعضی از چهار مضرابها و ضربیهای موسیقی ایرانی استعداد القاء چنین حالتی را به خوبی دارا هستند. افراد مستعد با شنیدن چنین تمهایی احساس سر خوشی و وجد می یابند. شیدا صفتان اغلب با سیر در این تمها احساس نشاط ، تخیل و حالت جذبه پیدا می کنند. از تم های شیدایی می توان برای تحریک خلق های خموده استفاده کرد.​

​

2-تمهای حزین: لحن تمهای حزین غم انگیز است و شکوه و شکایت دارد و در شنونده احشاش ناکامی را تداعی می کند. این تم ها بر انتقال دهنده های عصبیافراد مستعد تاثیر می کند و باعث کاهش ترشح واسطه های شیمیایی در مغز شده که در نتیجه ء انباشته شدن این عناصر حیاتی،حزن و اندوه احساس می گردد.

ارتعاشات این تم اغلب تداعی کننده خاطراتی از ناملایمات گذشته است.ملودیهایی که فواصل فشرده و نزدیک به هم و ریتم کند دارند،حزن را بهتر منتقل می سازند. تم های حزین درحالت ملایم درد را تسکین می بخشند و در ایام سوگ و فراق تحمل تالمات را آسان تر می سازند. احساس ناکامی را تعدیل و غربت و تنهایی را از دل بیرون می کنند و انرژی و هیجان خون را تخلیه می سازند.

استفاده بیش از حد از این تم باعث رکود و کاهش انرژی شده و روحیه را خسته و حزین می سازد. بسیاری از نغمات حزین موسیقی مشرق زمین حاصل همدردی با با وقایع دشوار و گرفتاری های اجتماعی مردم بوده و این قطعات تا حدودی تألمات مردم را تسکین داده است.​

3-تمهای هیجانی: هیجان،واکنش انفعالی،شدید و فوری است که غالباً با تظاهرات بارز اعصاب خودکار و واکنشهای فیزیولوژیک توام است و میل به جنبش و حرکت را به وجود می آورد. از تمهای هیجانی می توان با ایجاد انرژی روانی،رغبت و انگیزه در کاهش حالات افسردگی و غمگینی بهره جست.


بعضی از سازندگان موسیقی از این گونه برای تحریک و تحرک بدنی سود می جویندکه مورد استقبال جوانان نیز قرار می گیرد.بسیاری از این تمها ملودی های زیبایی دارند که اگر با متانت ارائه شوند و ارکستراسیون (ساز آرائی) مناسبی پیدا نمایند اثرات ارزنده ای خواهند داشت.​

[FONT=tahoma,verdana,Vazir,helvetica,sans-serif]4-تمهای شاد و فرحبخش: تمهایی هستند که شادمانی و نشاط را توام با آرامش و متانت منتقل می سازند. این تمها باعث انبساط خاطر و سرزندگی می شوند.تمهای فرحبخش احساس سرزندگی و شادمانی را برای کار و فعالیت افزایش می دهند. برای تقویت روحیه افراد یک اجتماع و سرزندگی و نشاط آنها مخصوصا کودکان و نوجوانان تمهای شاد و فرحبخش بسیار مفید و سازنده هستند. ​

​

5-تمهای آرامبخش: تمهای مطبوعی هستند که نه تحریک کننده ،نه غم انگیز،نه هیجانی و نه وجد آورند. متن ملایم و یکنواخت ارتعاشات آنها احساس آرامش را منتقل می کند. تم های آرامبخش به خاطر ریتم ملایم در فواصل وسیع و ارتعاشات موافق آن با استعداد مغز باعث احساس ملایمت و آرامش می شود. ​

استفاده از این تمها برای آرامش و تمرکز،بسیار مناسب است .این تمها توازن عواطف،تعادل تخیل و وحدت فرآیندهای ذهنی را تقویت می کنند و از آنها می توان در کاهش بسیاری از تنش ها استفاده کرد. موسیقی همچون دارو هر حالت روانی دارای ارتعاشات موجی خاصی است که بر حسب میزان و شدت آن احساس به وجود می آید. اصوات موسیقی می توانند ارتعاشات متنوعی ایجاد کنند و بر ترشحات و ارتعاشات سلولهای عصبی تاثیر بگذارند.
​

همانطور که در تاثیر دارو و میزان و ترکیب عناصر اهمیت دارد، در موسیقی نیز نوع ارتعاش و میزان آن در تناسب با حالات روانی مطرح است. با پیشرفت بشر در علوم پزشکی و کامپیوتر ، تاثیر ارتعاش موسیقی بر بدن و سلولهای مغز قابل بررسی است. بررسی تغییرات حاصله کمک می کندتا ملودیهای خاص برای ایجاد احساسات مختلف پیش بینی شود.
​