Maryam
متخصص بخش ادبیات
هنر هخامنشيان چون ديگر ويژگيهاى اين امپراتورى* _ چه از ديدگاه سياسى* _ اجتماعى* و چه از نظر فرهنگى* _هنرى* در جهان باستان همانند نداشت. تمدن هخامنشى* بر خلاف تمدن يونانى* كه از نظر تمدن سياسى* هرگز از دولت شهرها تجاوز نكرد، شاهنشاهى* بزرگى* از ملتها و نژادهاى گوناگونى* پديد آورد و امپراتورى* وسيعى* را شكل بخشيد كه در به هم پيوستگى* و روابط انسانى* حاكم برآن ، نه تنها در جهان باستان ،كه در دنياى جديد نيز مانند آن شكل نگرفت . اين ويژگى* را در هنر هخامنشى* نيز به خوبى* و آشكارا مى**توان ديد.هنر هخامنشى* را برخى* از پژوهشگران آميزه*اى از هنر ملتهاى گوناگونى* مى* دانند كه دولت جهانى* هخامنشى* را تشكيل داده بودند.درست است كه اين هنر عواملى* را از هنرهاى سرزمين*هاى تابع خود چون اورارتو، بابل، آشور، ماد و حتى* سرزمين هاى بسيار دور چون مصر و جز آن برگرفته بود، اما اين عوامل را با روح لطيف و هنر ملى* ايران چنان درآميخت و پديده اى چنان بديع پديد آورد كه شايسته امپراتورى* بزرگى* شد كه از شمال افريقا تا سيبرى* و از دانوب تا سند گسترش يافت.
ويژگى* مهم اين هنر اين بود كه آزادى* عمل و خلاقيت هنرمندان سرزمينهاى تابع را نيز حفظ كرده است. ويژگى* ديگر هنر هخامنشى* اين بود كه بر خلاف هنر بسيارى* ديگر از ملتها از جمله يونان و مصر، هنر جهان خدايان يا دنياى مردگان نبود، بلكه هنر مردم زنده اى بود كه امپراتورى* هخامنشى* را تشكيل مى* دادند. اين ويژگيها چون پلى* هنر شرق و غرب متمدن جهان را بهم پيوند مى* داد.
ساختن بنا بر صفه*هاى سنگى* از ويژگيهاى معمارى* اين عصر است. اين ويژگى* را از تخت سليمان تا تخت جمشيد مى* توان پى* گرفت. در پاسارگاد كه نخستين پايتخت هخامنشى* بشمار مى* آيد و به روزگار كوروش بزرگ ساخته شد، افزون بر چند تالار ستون دار و چند كاخ بزرك و كوچك و آثار بازمانده از بناهاى دينى* مانند آتشكده ه، مقبره خود كوروش نيز بر پا شده است. اين مجموعه كه همگى* از سنگ تراشيده، و بيشتر با سنگ نگاره ها و پيكرهاى گوناگون آراسته شده بود، در حصارى* سنگى* با دروازه هاى كوچك و بزرگ محصور شده بود. افزون بر آن، در فاصله آنها آثار آب نماها و حوضهايى* را مى* توان ديد. هر چند از اين مجموعه امروز تنها آرامگاه كوروش بر سكويى* 6 طبقه و به صورت اتاقى* منفرد با پوششى* خرپشته مانند كه همه با تخته سنگهاى بزرگ مرمر مانند بنا شده است باقى* مانده است، اما همين بنا كه روى* هم رفته 11 متر ارتفاع دارد، آغازى* درخشان در معمارى* هخامنشى* به شمار مى* آيد. به روزگار شاهنشاهى* رو به گسترش هخامنشى،** داريوش پايتخت را به شوش انتقال داد و ساختن كاخهاى تازه را در اين شهر كهن آغاز كرد.
كاخ مشهور آپاداناى او را، بر پايه كتيبه برجاى مانده، هنرمندانى* كه از سرتاسر امپراتوري- از ايونى* مصر تا سند و بابل- آمده بودند و با مواد و مصالحى* چون چوب درخت سدر لبنان، عاج حبشه، فيروزه و عقيق خوارزم سند به دست بنايان و معماران مادى* و ايوانى* و ساردى* بر پا داشتند. اين كتيبه توانايى* ايرانيان را در بهره*گيرى* از هنر و ابزارها و مواد همه سرزمينهاى تابع شاهنشاهى* هخامنشى* نشان مى* دهد. در حاليكه بازمانده آثار آپاداناى شوش خود نمودار معمارى* نوى* است كه به هنر معمارى* هيچ يك از ملتهاى تابع داريوش بزرگ شباهت ندارد و كاملا بنايى* بديع و تازه با روح و شكل و ساختار ايرانى* است و هنرى* نو به شمار مى* آيد.
سقف تالارهاى ستون دار اين كاخ بر رديفى* از ستونهاى شيار دار بلند و بر پايه ستونهايى* از سنگ تراش خورده و سر ستونهايى* به شكل پيكره گاو استوار بود كه از كف تا سقف تالار 20 متر بلندى* داشت. چنين بلندپروازى* و چيره دستى* در معمارى* را پيش از اين در هنر هيچ ملتى* نمى**توان ديد.كاشيهاى لعابدار مينايى* كه ديواره هاى كاخ را آراسته بود، از زيباترين آرايه*هايى* است كه در تزيين بناهاى مشهور دنياى باستان به كار برده شده است.
كاخهاى ديگرى* نيز در شوش پس از آپادانا برپا شد كه در ستردگى* بنا و زيبايى* آرايه ها با آن برابرى* مى**كرد. مجموعه عظيم تخت جمشيد نيز كه بر صفحه اى گسترده در نزديكى* شيراز برپا شد، عظمت معمارى* هخامنشى* را نشان مى* دهد.
اين مجموعه را- كه تا پايان عصر هخامنشى* كار ساختمان در آن ادامه داشته است – بيش از 18 بناى شناخته شده بزرگ و كوچك تشكيل مى* دهد. پلكانى* دوطرفه با پله*هايى* كوتاه و ظريف تراشيده شده بدان سان كه پادشاهان هخامنشى* سوار بر اسب به راحتى* از آن بالا مى**رفتند، از زمين تا سطح صفه ساخته شده است. بناهاى بزرگى* چون كاخ 100 ستون، كاخ 100 دروازه يا تالار تخت، كاخ خشايارشا، تالار 99 ستون در كنار كاخهاى كوچك*تر چون آپادانا با طرحى* استادانه در كنار هم قرار دارند.
ستونهاى شياردار و بلند تخت جمشيد كه در ارتفاع از بلندترين ستونهاى ساخته شده در معمارى* يونان بلند قامت*ترند، ستونهاى خوش تراش گلدان مانند و سر ستونهاى پر تزيين كه به پيكره هاى شير، گاو، عقاب و گاهى* دو سر انسان منتهى* مى* شوند، سقفهاى گسترده اين بناها را بر خود نگاه مى* داشته*اند. سنگ نگاره ها بيشترين بخش آرايه اين بنا را در معمارى* تخت جمشيد شامل مى* شود و ديواره پلكانهاى آپادانا، دروازه خشايارشا، دروازه تمام ملل و ديوارها و درگاهها را در بسيارى* از بناهاى بازمانده تخت جمشيد مى* آرايد.
اين سنگ نگاره ها افزون بر جنبه تزئينى* و نمادى* نشان دهنده برگزارى* دوره نوروزى* است. نقشهايى* كه بر روى* ديواره پلكان كاخ آپادانا وجود دارد، نمايندگان 23 كشور تابع امپراتورى* هخامنشى* را نشان مى* دهد كه هدايايى* از كشور خود به ارمغان آورده اند.
در ساختار هنر هخامنشى،** هنرهاى تزئينى* جايگاهى* ويژه دارد. گستردگيهاى سرزمينهاى زير فرمان هخامنشيان و تجارت جهانى* كه در پرتو توانمندى* آنان رونق بسيار يافته بود، به ويژه رواج سكه هاى زرين و سيمين هخامنشى،** خريد و فروش كالاهاى ساخته شده از فلزات گرانبها را كه بين دورترين نقاط شرق و غرب نقاط امپراتورى* مبادله مى* گرديد، آسان مى* ساخت و همين امر سبب تآثيرگذارى* هنر ملل تابع در يكديگر مى* شد. گرايش به طبيعت و گاهى* پيروى* كامل از آن در هنر هخامنشى* از پيكرتراشى* تا زرگرى* جارى* بود.ابجاد نقشهاى برجسته بيرون زده از اشياى چون گذشته همچنان رواج داشت. شمارى* از ظرفهاى سيمين و زرين به ويژه جامها و صراحيهاى بازمانده از اين دوره به صورت پيكره شير، گاو، بز كوهى* و جز آن ساخته شده است.
زرگران چيره دست عصر هخامنشى* در ساختن آرايه هاى گوناگون براى هر گونه كاربردي- از سنجاقهاى سر و زينتهاى لباس، تا نيامهاى نقش دار شمشير و كارد – هنرمندى* نشان داده.
دست بافته*ها و قالى**ها و گليمهاى ايران عصر هخامنشى* از شهرت جهانى* برخوردار بود. كشف كهن ترين فرش دست بافت گره و پرز دار از كاوشهاى باستان شناسى* گورهاى يخ بسته پازيريك در ناحيه آلتايى* شواهد تاريخى* اين امر را اثبات مى* رساند. طرح ميانه اين قاليچه ، يعنى* ستاره*هاى 4 پر را پيش*تر در برنزهاى لرستان مى**يابيم. نقش سوار كاران مادى* با اسبهايى* كه بى* كم و كاست چون اسبهاى سنگ نگاره*هاى تخت جمشيد آراسته شده اند و گوزن*هاى خالدار پهن شاخى* كه از خوزستان تا شمالى**ترين بخشهاى شرق امپراتورى* هخامنشى* مى**زيسته اند، بر حاشيه*هاى آن ديده مى* شود. اين قاليچه با اندازه 200×183 سانتى* متر در مجموع داراى 000/250/1 گره متقارن است و در موزه آرميتاژ سن پترزبورگ نگاهدارى* مى**شود. در همان كاوشها قطعه*هاى پشمى* گليم بافتى* كه شهبانوهاى هخامنشى* را به هنگام اجراى مراسم در پيش آتشدان نشان مى**دهد به دست آمده است. همانند اين نقش را بر سنگ نگاره*هاى تخت جمشيد كه شاهنشاه را در برابر آتشدان نشان مى* دهد، مى**توان ديد..