پایتَخت یا مرکز کشور، شهر اصلی یک کشور یا یک محدوده حکومتی است که غالبا از سایر شهرها بزرگتر بوده و وزارت کشور و سایر نهادهای مهم حکومتی در آن واقع است.
نهادهای اصلی حکومتی همچون وزارتخانه‌ها و ادارات مرکزی معمولاً در پایتخت قرار دارند. پایتخت محل استقرار حکومت است و این مسئله بطور قانونی و معمولاً در قانون اساسی کشورها وضع شده است.
در کشورهای پادشاهی، شاهان و دربار ایشان معمولاً در پایتخت سکونت دارند. ریشه واژه پایتخت نیز با همین امر مربوط است یعنی "پای تختگاه شاه"، یعنی در زمان‌های قدیم محل سکونت یک شاه اصلی‌ترین شاخص یک شهر برای پایتخت شدن بود.
در قدیم نام‌های دیگری نیز در معنی پایتخت بکار می‌رفت، همچون دارالخلافه و دارالسلطنه و آستانه.
منظور از آستانه، محل ورود به دربار پادشاه بود که محل این ورودی دربار رفته رفته معنای خود شهر سکونت شاه یعنی پایتخت را بخود گرفت.
آستانه در زمان عثمانی لقب و مترادف شهر استانبول بود و همین واژه فارسی هنوز در زبان‌های آسیای‌میانه در معنی پایتخت بکار می‌رود.
پایتخت‌های ایران از ابتدا تاکنون
ماد: هگمتانه (همدان)
هخامنشیان: شوش، پاسارگاد، شیراز
اشکانیان: دامغان، اشک‌آباد، تیسفون
ساسانیان: تیسفون، بیشابور، کازرون
طاهریان: بخارا، نیشابور، مرو
صفاریان: زرنج
سامانیان: بخارا
علویان: طبرستان
زیاریان: اصفهان
بوییان: همدان، ری، شیراز
غزنویان: غزنین
سلجوقیان: نیشابور، اصفهان
خوارزمشاهیان: سمرقند، گرگانج
ایلخانیان: مراغه، تبریز
تیموریان: سمرقند، هرات
صفویان: اردبیل، تبریز، قزوین، اصفهان، ساری
افشاریان: مشهد
زندیان: شیراز، کرمان
قاجاریان: ساری، تهران
از دوران پهلوی تاکنون: تهران
نهادهای اصلی حکومتی همچون وزارتخانه‌ها و ادارات مرکزی معمولاً در پایتخت قرار دارند. پایتخت محل استقرار حکومت است و این مسئله بطور قانونی و معمولاً در قانون اساسی کشورها وضع شده است.
در کشورهای پادشاهی، شاهان و دربار ایشان معمولاً در پایتخت سکونت دارند. ریشه واژه پایتخت نیز با همین امر مربوط است یعنی "پای تختگاه شاه"، یعنی در زمان‌های قدیم محل سکونت یک شاه اصلی‌ترین شاخص یک شهر برای پایتخت شدن بود.
در قدیم نام‌های دیگری نیز در معنی پایتخت بکار می‌رفت، همچون دارالخلافه و دارالسلطنه و آستانه.
منظور از آستانه، محل ورود به دربار پادشاه بود که محل این ورودی دربار رفته رفته معنای خود شهر سکونت شاه یعنی پایتخت را بخود گرفت.
آستانه در زمان عثمانی لقب و مترادف شهر استانبول بود و همین واژه فارسی هنوز در زبان‌های آسیای‌میانه در معنی پایتخت بکار می‌رود.
پایتخت‌های ایران از ابتدا تاکنون
ماد: هگمتانه (همدان)
هخامنشیان: شوش، پاسارگاد، شیراز
اشکانیان: دامغان، اشک‌آباد، تیسفون
ساسانیان: تیسفون، بیشابور، کازرون
طاهریان: بخارا، نیشابور، مرو
صفاریان: زرنج
سامانیان: بخارا
علویان: طبرستان
زیاریان: اصفهان
بوییان: همدان، ری، شیراز
غزنویان: غزنین
سلجوقیان: نیشابور، اصفهان
خوارزمشاهیان: سمرقند، گرگانج
ایلخانیان: مراغه، تبریز
تیموریان: سمرقند، هرات
صفویان: اردبیل، تبریز، قزوین، اصفهان، ساری
افشاریان: مشهد
زندیان: شیراز، کرمان
قاجاریان: ساری، تهران
از دوران پهلوی تاکنون: تهران