از ویژگی‌های ممتاز جامعه قرآنی، تعاون و همیاری است. وقتی جامعه نیازمندی‌هایی داشته باشد و به نوعی یا انواعی از مشکلات گوناگون مادی و معنوی، فردی و اجتماعی گرفتار و دست به گریبان باشد، در این صورت است که مردم باید با تشریک مساعی به یاری یکدیگر برخیزند و با یاری و کمک به یکدیگر برای تأمین نیازها و حل مشکلات جامعه اقدام کنند: «وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ »؛ «و در هر كار خیر و تقوا یكدیگر را یارى دهید و بر گناه و تجاوز همكارى نكنید، و از خدا پروا نمایید، كه همانا خداوند سختكیفر است». (1)
به تعبیر قرآن هر آنچه بر آن «برّ» و «تقوا» اطلاق گردد و در مقابل «اثم» و «عدوان» باشد؛ صادق است. بنابراین هر وقت و در هر جای جهان اسلام، مشاهده و یا شنیده شود که مسلمانی نیازمند و یا گرفتار است، باید دیگر مسلمانان به یاری او بشتابند و نیازهای او را تأمین و مشکلات وی را حل کنند.
مبنا و خاستگاه تعاون و همیاری
از نظر قرآن سه موضوع، مبنا و خاستگاه تعاون و همیاری است:
1. ایمان؛ یعنی اعضای جامعه قرآنی به دلیل اینکه به تعالیم قرآن ایمان دارند و دارای ایدئولوژی واحد الهی می‌باشند، در برابر همدیگر احساس مسئولیت شدیدی می‌کنند و در کنار نیازمندی‌های دیگر اعضای جامعه و مشکلات آنها بی‌تفاوت نیستند.
2. حاکمیت اصل اخوت و برادری در جامعه؛ چنان‌که برادر نسبت به برادر خود بی‌تفاوت نبوده و احساس مسئولیت شدید دارد.
3. با فرمان صریح و روشن «وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى»(2) تعاون و همیاری در ردیف دیگر فرامین و واجبات الهی و شرعی یاد شده و مبنا و خاستگاه سوم این فرضیه می‌باشد. (3)
خداوند ضمن ستایش از ابرار (نیکوکاران) و نمایاندن سرنوشت و جایگاه بلند آنان در آخرت، مصادیق کامل دیگری را بیان و چنین توصیف کرده است: «إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا * عَیْنًا یَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَهَا تَفْجِیرًا * یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَیَخَافُونَ یَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا * وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا * إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنكُمْ جَزَاء وَلَا شُكُورًا * إِنَّا نَخَافُ مِن رَّبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا * فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِكَ الْیَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُورًا * وَجَزَاهُم بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِیرًا»؛ «به یقین ابرار و نیكان از جامى مىنوشند كه با عطر خوشى آمیخته است؛ چشمهاى كه بندگان خدا از آن مىنوشند و [به دلخواه خویش] جاریش مىكنند [همان بندگانى كه] به نذر خود وفا مىكردند و از روزى كه گزند آن فراگیرنده است، مىترسیدند و به [پاس] دوستى [خدا] بینوا و یتیم و اسیر را خوراك مىدادند؛ ما براى خشنودى خداست كه به شما مىخورانیم و پاداش و سپاسى از شما نمىخواهیم؛ ما از پروردگارمان از روز عبوسى سخت هراسناكیم؛ پس خدا [هم] آنان را از آسیب آن روز نگاه داشت و شادابى و شادمانى به آنان ارزانى داشت و به [پاس] آنكه صبر كردند، بهشت و پرنیان پاداششان داد»(5)
مفسران معتقدند آیات یاد شده در شأن امام علی (علیه السلام)، حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) نازل شده است. (6)
پی‌نوشت ها:
1. مائده: 2.
2. همان.
3. ر.ک: ویژگی‌های جامعه قرآنی، ص 79 ـ 82.
4. بقره: 177.
5. انسان: 12 – 5.
6. مجمع‌البیان، ج 9، ص 260.
زهرا رضاییان
بخش قرآن تبیان