اخلاق بد و خوى ناپسند، باعث تضعیف ارزش و منزلت شخص روزه دار مى شود؛ بنابراین، روزه دار، باید تلاش كند تا در پرتو اراده خود، خلق و خوهاى ناپسند را از خود دور سازد و از این طریق بر ارج و بهاى خود به عنوان انسان روزه دار بیفزاید. روزه دار نه تنها باید از اخلاق بد بپرهیزد، بلكه لازم است خود را به اخلاق شایسته بیاراید؛ زیرا این امر یكى از عوامل غفران است .
پیامبر (ص) در ضمن خطبه اى فرمودند: اى مردم ! هر كس در ماه رمضان ، اخلاق خود را نیكو گرداند، روزى كه پاها در صراط مى لرزد، پاى او استوار مى ماند.
امام صادق (ع) فرمود: اخلاق شایسته ، گناه را از بین مى برد چنانكه تابش خورشید، یخ را آب مى كند و حسن خلق و رفتار شایسته در محیط منزل تاثیر بیشترى دارد.
پیامبر اكرم (ص) به امیرالمؤ منین (ع) فرمود: اى على! همكارى در منزل با خانواده، كفاره گناهان كبیره است.
یكى از معارف روزه ، پرهیز از دروغ و آراستن خود به راستگویى است بر این اساس در دعاى معروف به جوشن كبیر در بند 27 مى خوانیم :
اى راستگوترین راستگویان ، قرائت این گونه رهنمودها در نیایش ها و دعا بدون هدف و منظور نخواهد بود و كمترین هدف آن این است كه اى روزه دار، مواظب باش كه در ماه رمضان ، زبان تو از صراط صداقت ، منحرف نگردد.
یكى از جلوه هاى روزه زبان ، پرهیز از دروغ گفتن است ؛ زیرا دروغ ارزش و اعتبار روزه را ساقط مى كند. پیامبر اكرم (ص) فرمود: چهار چیز روزه را از اعتبار ساقط مى كند و ارزش كارهاى نیك را از بین مى برد و مى افكند آن چهار عبارتند از: غیبت، دروغ، سخن چینى و نگاه نامشروع به نامحرمان .
امام باقر (ع) فرمود: بدون تردید دروغ سبب بطلان روزه و افطار روزه دار مى شود. دروغ گفتن ، صائم را از صومش جدا مى سازد و چنان است كه روزه خود را افطار كرده است .
امام باقر (ع) فرمود: خدا براى شر و بدى قفل هایى قرار داده كه كلید آلوده شدن بدان عبارت است از شراب، و البته دروغ از شراب خطرناكتر است .
فردوسى مى گوید:
چو خواهى كه كار تو گیرد فروغ *** زبان را مگردان ، به گرد دروغ
چنانكه امام عسگرى فرمود: جعلت الخبائث كلها فى و جعل مفتاحه الكذب
تمام بدیها در خانه اى قرار داده شده و كلید در آن دروغ انتخاب شده است . این سخن كنایه از این است كه دروغ مبداء و ریشه پیدایش همه گونه بدیها و خبائث است .
برخى از دروغ ها روزه را باطل مى كند. اگر كسى ، سخنى را كه از پیامبر و امام : است و او مى داند كه از آنهاست ولى وقتى از وى سؤال كنند بگوىد ، خیر و یا آنكه به جاى خیر بگوید. آرى، روزه او باطل مى شود، حتى سخن حقى را از آنها نقل كند و سپس بگوید دروغ گفتم ، و یا آنكه چیزى را مى داند كه دروغ است به آنان نسبت دهد، روزه او باطل مى شود.
یكى از آفات و عوامل كاهش ارزش روزه، حسد ورزى است .
از امام صادق (ع) در ذیل آیه انى نذرت للرحمن صوما(مریم : 26) آمده است :
زبان خود را حفظ كنید، چشمان خود را از نگاه به نامحرم بپوشانید. حسد نورزید، نزاع نكنید، و بدون تردید حسد ایمان را نابود مى كند همچنان كه آتش هیزم را.
راه رهایى و نجات از حسادت
تردیدى نیست كه بیمارى هاى روحى از جمله حسد همچون بیمارى هاى جسمى قابل علاجند، بنابراین حسادت را مى توان مهار كرد و تضعیف نمود. برخى از راه هاى مؤثر جلوگیرى كردن از حسد ورزى عبارت اند از:
1. توجه به آثار منفى جسمى ، روحى ، دنیوى و اخروى حسد نسبت به خود حسود.
تا آنجا كه حضرت على (ع) فرمودند: سلامتى جسم در گرو كمتر حسد ورزیدن است . همچنین رد شدن عبادت از جمله آثار منفى حسادت است.
در حدیث آمده است : اعمال نیك آدمى وقتى به بالا صعود مى كند در آسمان پنجم مورد كنترل واقع مى شود و اگر صاحب آن حسود باشد، آن عبادت بر سر صاحب خود كوفته مى شود: فانا ملك الحسد اضرب به وجه صاحبه فانه حاسد. 2. توجه به ویژگى هاى اخلاقى انبیا و اولیا و اسوه هاى انسانى .
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: حسد، از اخلاق پیامبران نیست . 3. چشم ندوختن و بى اعتنایى به آنچه كه در دست دیگران است . 4. توجه به مبداء نعمتها كه الطاف پروردگار و تلاش و شایستگى ماست . 5. توجه بدین مساله كه حسادت باعث خشم الهى نسبت به آدم حسود و سبب محرومیت وى از الطاف خداوند مى شود.
عوامل فوق از جمله عواملى هستند كه در جهت نجات و رهایى انسان از چنگال حسد و یا پیشگیرى از غلبه آن بر وى مؤثرند.
وظیفه محسود
وظیفه شخصى كه مورد حسد واقع مى شود، آن است كه، از حسد ورزى دیگران ، دلگیر نشود؛ زیرا حسادت دیگران نسبت به او، نشان از برترى رتبه اوست .
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: هر كسى كه داراى مرتبه اى گرانمایه باشد محسود است .
غیبت یكى از عواملى است كه باعث سقوط ارزش روزه مى شود و شخص روزه دار را از دستیابى به پاداش بهتر و سزاوارتر محروم مى سازد. پیامبر اكرم (ص) فرمود: روزه دار عبادت كننده ، به حساب مى آید گر چه در میان رختخواب و در حال استراحت باشد، البته مادامى كه به غیبت از این و آن روى نیاورد.
كسى كه در ماه رمضان از مرد یا زن مسلمانى غیبت مى كند، خدا نماز و روزه او را تا چهل روز قبول نمى كند مگر آنكه فرد مورد غیبت از او راضى شود.
كسى كه در ماه رمضان غیبت مى كند در مقابل روزه خود پاداشى به دست نمى آورد. هر كس غیبت برادر مسلمان خود را بنماید، روزه اش باطل مى شود و وضویش مى شكند.
امام باقر (ع) فرمود:
كسى كه از ریختن آبروى مردم خوددارى كند، خدا در قیامت عذاب خود را از او باز مى دارد و نیز كسى كه غضب خویش را نسبت به دیگران مهار كند، خداوند وى را در قیامت ببخشاید.
عیبجویى از صفاتى است كه ارتباط تنگاتنگى با غیبت دارد و باعث كاهش ارزش روزه مى شود و روزه دار را از انظار عموم ساقط مى كند. براى ترك این صفت ناپسند و زشت روش هاى زیادى وجود دارد، از جمله راههاى زیر توصیه مى شود:
توجه به پاداش ترك عیبجویى : امام باقر (ع) فرمود: كسى كه از ریختن آبروى مردم خوددارى كند، خدا در قیامت عذاب خود را از او باز مى دارد و نیز كسى كه غضب خویش را نسبت به دیگران مهار كند، خداوند وى را در قیامت ببخشاید.
توجه به وظیفه انسانى خود: امام صادق (ع) فرمود: بر انسان با ایمان لازم است تا هفتاد نوع گناه كبیره دیگران را مستور بدارد.
پرهیز از همنشینى با عیبجویان : همنشینى با عیبجویان ، روحیه عیبجویى را در آدمى ایجاد و تقویت مى كند. امام صادق (ع) فرمود: همنشینى با بدان سوءظن نسبت به نیكان را در پى دارد.
