ارگ بم

[Nicol]

در 696 غازان‌خان، محمدشاه پسر حجاج سلطان را به كرمان فرستاد، چون در اين هنگام نصرت مَلِك شورش كرده و در قلعه بم متحصن شده بود بر طبق مطالب تاريخ آل‌مظفر، امير مبارز‌الدين از شاهان آل‌مظفر،‌ پس از چهار سال محاصره قلعه بم، آن را گشود و سرانجام در قلعه بم درگذشت. بم در دوره آل‌مظفر رو به ويراني نهاد .

در اين هنگام، بم داراي خندق و حصاري بود (معين‌الدين يزدي، ج 1، ص 130) كه كما بيش مطابق با خندق و حصار امروزي قلعه بم است.
در 811، ميرزا ابابكر، از سرداران تيموري، ‌در خطه بم، شهر و بلوكات پيرامون آن را مدتي تصرف كرد. در اوايل قرن نهم، مردم در بيرون از قلعه بم هم ساكن بوده‌اند. در 860،‌ سيدطاهرالدين محمد، ‌در اين شهر به قتل رسيد. به نوشته ميرمحمد سعيد مشيزي (بردسيري) در 1047، بم با جيرفت و نرماشير و خبيص جزر ولايت اربعه به شمار مي‌آمد بازار بم بزرگ و پر از انواع كالاها بوده ، بم هزار خانه داشت و داراي ميوه‌هاي گرمسيري و سردسيري بوده است. در 1271، ارگ بم تعمير شد در 1293، در بالاي ارگ بم آسياي بادي بود كه با باد شمال به حركت در مي‌آمد. در دوره ناصرالدين شاه، در 1268، دو رشته قنات در بم و نرماشير احداث شد. در اين دوره منسوجات بم معروف بود . در 1297 فيروزميرزا فرمانفرما در سفرنامه كرمان و بلوچستان مي‌نويسد: ‌«شهر (بم) كه در زير ارگ واقع شده بكلي خراب مي‌باشد كه خانوار هم ساكن نيست»

 

[Nicol]

 

[Nicol]

سایر تصاویر از ارگ زیبای بم قبل از زلزله سال 1382

 

[Nicol]

 

[Nicol]

 

[Nicol]

تصاویر از ارگ زیبای بم قبل از زلزله سال 1382

 

[Nicol]

 

[Nicol]

 

[Nicol]

تصاویر از ارگ زیبای بم قبل از زلزله سال 1382

 

[Nicol]

 

[Nicol]

 

[Nicol]

دوستان عزیز مطلب زیر یه فایل صوتی از رادیو صدا بود که متن مصاحبه رو براتون نوشتم:
​

زمان ساخت ارگ بم کشف شد....​

ایران صدا:
​

زمان ساخت ارگ بم کشف شد.کاوشهای باستان شناسی در حصار و دیوارهای ارگ بم نشان می دهد هسته اولیه ارگ در زمان اشکانیان حدود 2200 سال پیش گذاشته شده است.

نرگس احمدی رییس هیات کاوش ارگ بم در گفت و گو با خبر رادیو گفت: زندگی در ارگ مستمر بوده و در دوره اسلامی هم الحاقاتی نیز به آن اضافه شده است. حصار در 2 مرحله ساختمانی شکل گرفته، دوره ی اولش دوره ی اشکانیان بوده و دوره ی بعدی که دوره ی اسلامی است قرن چهارم یا پنجم هجری خندق بزرگتر می شه و یک لایه ی دفاعی رو به صورت سطح شیب دار ایجاد می کنند که بقایای اون رو ما تونستیم در مطالعات اولیه بدس بیاریم. مطالعات ما همچنان ادامه داره و نتایج بیشتری رو به همراه خواهد داشت.
​

رادیو صدا: یعنی بنای اولیه ی ارگ زمان اشکانیان زده شده و بعد یک فاصله ی تقریبا 1000 ساله می گذره و در دوره ی اسلامی دوباره الحاقات صورت می گیرد؟

نرگس احمدی : چون زندگی در ارگ جریان داشته مرمت های بیشماری داشته و لایه های مختلفی از اون رو دیدیم که متعلق به دوره های مختلف است ولی ساختن حصار و یا تعویض اون رو در این 2 تا دوره ی مشخص می تونیم معرفی بکنیم.


رادیو صدا: چه تفاوتی بین معماری دوره ی اسلامی با اشکانی هست؟


نرگس احمدی: در مورد حصار پیرامونی ارگ بغیر از ابعاد آن که خیلی با هم متفاوت نیستن ، شکل برج ها هستند که مکعبی هستند ولی در دوره ی اسلامی همین برج های مکعبی تبدیل شدند به برج های نیمدایره....که برخی ازاون ها مکعبی موندند و برخی نیمدایره ای

​

 

[Nicol]

ارگ بم بعد از زلزله

در ساعت پنج و بیست و هشت دقیقه صبح روز جمعه پنج دی ماه هشتاد و دو ، زلزله مهیبی به قدرت شش و سه دهم ریشتر در شهر تاریخی بم شهر قنات، خشت و درختان خرما که در فاصله حدودی هزار کیلومتری جنوب شرق تهران، پایتخت ایران واقع است اتفاق افتاد و بسیاری از محله های آنرا ویران کرد. ارگ تاریخی بم در این زلزله ویرانگر به شدت تخریب شد.

 

[Nicol]

این مجوعه منحصر به فرد بعد از زلزله به شدت ویران شده است اما این پایان داستان ارگ نیست. به قول استاد ارزشمند سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مرحوم محمد مهریار زلزله بم عزای معماران و عروسی باستانشناسان است. زلزله باعث آشکار شدن لایه های زیرین ساخت و سازهای خشتی شده که مورد توجه ویژه باستانشناسان قرار گرفته است. اما معماران نیز درسهای فراوانی برای آموختن پیش رو دارند. بخشهایی از ارگ از جمله اصطبل و سربازخانه تخریب نشده اند و زلزله در آنها مقطع طبیعی ایجاد کرده است. این فرصت مغتنمی برای شناخت سازه تاریخی بویژه اجرای سقف و طاق و کانه پوشهای بام است. شیوه رفتار زلزله در بنای تاریخی و علت تخریب و سالم ماندن بخشهای مختلف بناها نیز برای معماران درسهای ارزشمندی برای آموختن فراهم کرده است. ​

​

 

[Nicol]

​

 

[Nicol]

اين ارگ تاريخي پس از زلزله سهمگين زمستان سال 1382 در شهر بم و تلاش كارشناسان ايراني براي تهيه پرونده ثبتي آن به طور اضطراري، در جريان بيست و هفتمين اجلاس كميته ميراث جهاني يونسكو به طور هم‌زمان در فهرست ميراث جهاني و فهرست ميراث جهاني در خطر ثبت شد.

در فاصله زلزله بم و ثبت ارگ و منظر فرهنگي شهر بم در فهرست ميراث جهاني، بسيج كارشناسان جهاني و بين‌المللي به ياري كارشناسان ايراني آمد و افرادي چون فرانچسكو باندارين، رئيس كميته ميراث جهاني، كوچيرو ماتسور، رئيس يونسكو، وزير فرهنگ فرانسه، رئيس وقت ايكوموس و بسياري ديگر از كارشناسان و مقامات فرهنگي جهان براي بررسي اين اثر تاريخي به بم سفر كردند.

 

[Nicol]

صبح همان روزی که زلزله مهیب پنجم دیماه 138۲، شهر بم را ویران کرد همه آن کسانی که از وجود و اهمیت بزرگترین بنای خشتی جهان یعنی ارگ قدیم بم آگاهی داشتند سعی می کردند از اثرات زلزله بر این بنا نیز مطلع شوند.

حدود ساعت 10 صبح همان روز بود که اولین خبرها از این بنا که دیگر به نمادی برای جذب گردشگر به استان کرمان و حتی ایران تبدیل شده ببود منتشر شد..." بیش از 80 درصد ارگ قدیم بم ویران شده است."

گرچه آمار بالای کشته شدگان و مجروحان، پس از زلزله باعث شد تا بیشتر توجهات به خارج کردن وضعیت بم از آن حالت استثنایی پیش آمده متمرکز شود اما از روزهای آغازین سال 1383 خبرهای زیادی در مورد بازسازی ارگ قدیم بم توسط رسانه های کشور منتشر شد.

سید محمد بهشتی، رییس وقت سازمان میراث فرهنگی کشور در اردیبهشت ماه سال 1383 اعلام کرد:" بدون شک پس از بررسي ميزان تخريب و خسارات وارد آمده به آثار باستاني شهر بم از جمله ارگ تاريخي آن ، فعاليت براي مرمت و بازسازي آن را بدون هيچ وقفه اي شروع خواهيم کرد." وی همچنین گفت:"قسمت شرقي شهر بم که بيشترين آثار تاريخي علاوه بر ارگ بم در آن واقع شده آسيب هاي جدي ديده است و کارشناسان ما براي بررسي ميزان خسارت به بم اعزام شده اند." بنابر این تلاشها برای تعیین میزان تخریب و محاسبه خسارتها آغاز شد. در همان روز بود که خبر دیگری در خبرگزاریها منتشر شد. در این خبر آمده بود:" به دنبال درخواست مدير امور بين الملل سازمان ميراث فرهنگي از يونسكو يراي بازسازي ارگ تاريخي ارگ بم ، ماتسورا رييس سازمان يونسکو اعلام کرده که از دولت ايران اجازه خواسته شده تا گروهي از كارشناسان يونسکو براي بررسي وضعيت ارگ تاريخي بم كه در جريان زلزله اخير تخريب شده است، به ايران سفر کنند." سازمان یونسکو همچنین اعلام کرده بود:" هر كاري از دست‌مان برآيد انجام مي‌دهيم تا بهترين و باتجربه‌ترين كارشناسان‌مان را براي مشاوره و كمك در عمليات بازسازي اين محوطه مهم تاريخي و باستاني به ايران بفرستيم." و این به این معنا بود که ایران برای مرمت بزرگترین بنای خشتی خود از کمکهای بین المللی نیز بهره خواهد گرفت. دولت ژاپن نیز قول داد کمک يك ميليون و 400 هزار دلاري خود را براي خريد تجهيزات و بازسازي ارگ تاريخي بم، در اختیار مسولان فرهنگی ایران قرار دهد.

دو روز بعد نیز محمد حسين طالبيان سرپرست تازه منصوب شده پروژه پژوهشي _ مرمتي ارگ تاريخي بم اعلام كرد:" انجام اقدامات كارشناسي، بررسي ميزان دقيق تخريب ها، مستند نگاري و بررسي ميزان امكانات و بودجه لازم از نخستين اقدامات اجرايي پروژه پژوهشي مرمتي ارگ تاريخي بم است." طالبيان افزوده بود:" در مرحله نخست كار از هفته آينده گروهي از كارشناسان متخصص در زمينه هاي مختلف معماري، مرمت، مستند نگاري و باستان شناسي به منطقه اعزام شده و كار كارشناسي و تجهيز پايگاه مرمتي را شروع مي كنند."

حسين رايتي مقدم مدير ابنيه تاريخي كشور نیز در آن ایام گفت: " در برنامه مستندنگاري وضع موجود، صدمات و آسيب هاي وارده در اثر زلزله و صدمات پيش از زلزله به ارگ بم ثبت شده است. همچنين از بخش هاي مختلف ارگ نقشه برداري شده است."وي افزود: "براي بازسازي دوباره اين بنا اولين اقدامي كه صورت خواهد گرفت، بررسي مقاوم سازي پي بنا و بخش هاي باقيمانده است تا بتوانيم برج ها و ديوارهاي تخريب شده را بازسازي كنيم. به دليل تزلزل بنا بسياري از بخش هاي ارگ بم در پس لرزه هاي زلزله از بين رفته است كه اين نشان مي دهد پيش از اين كه به بازسازي بنا توجه كنيم بايد از ايستايي آن اطمينان حاصل كرد."وي حتی گفت: "برخي گمان مي كنند اين بازسازي صرفا براي جذب توريست است و بناي بازسازي شده ارزش اوليه را نخواهد داشت، در صورتي كه به هيچ عنوان چنين نيست..."

 

[Nicol]

​

 

[Nicol]

و بدین ترتیب قضیه بازسازی ارگ قدیم بم آنقدر برای مردم جدی شد که شماره حسابی نیز برای کمک به بازسازی این بنای تاریخی از سوی سازمان ميراث فرهنگي و دبيرخانه كميته مالي موزه هاي ايران اعلام شد.بعد از این بود که تشکلهای غیر دولتی فعال در زمینه میراث فرهنگی نیز برای مشارکت در بازسازی ارگ بم به میدان آمدند. چند روز بعد نیز اولین بودجه رسمی برای بازسازی ارگ بم اعلام شد. ولي الله شجاع پوريان، نايب رييس آن زمان كميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي اعلام کرد:"با توجه به اين كه تدوين لايحه بودجه سال 83، پيش از زلزله بم اتفاق افتاده و اين لايحه چند روز پيش از وقوع زلزله تقديم مجلس شده بود، و بر همين اساس پيش بيني خاصي براي بازسازي ارگ بم و آثار تاريخي ديگري كه در اين منطقه وجود دارد نشده بود از اين جهت با اعمال اصلاحاتي در كميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي در خصوص لايحه بودجه سال آينده، مقرر شد مبلغ پنج ميليارد تومان به بازسازي ارگ بم اختصاص يابد."
اما در همین حال برخی اظهار نظرها مبنی بر عدم لزوم تلاش برای بازسازی این بنای فرهنگی نیز در برخی محافل شنیده می شد. حتی برخی عنوان می کردند در حالیکه روند بازسازی شهر بم نیاز به مقادیر زیادی بودجه و اعتبارات دارد، صرف هزینه برای بازسازی بم چندان به صلاح نیست! همین باعث شد که مدير پروژه نجات بخشي ارگ بم عنوان کند:" هرگونه قضاوت در مورد بازسازي يا عدم بازسازي ارگ بم در شرايط فعلي، عجولانه و غير كارشناسي است و بدون مطالعات دقيق نمي توان در مورد اين بناي ارزشمند تاريخي تصميمي قاطع گرفت." محمد حسن طالبيان، همچنین گفت:"اين موضوع كه ارگ بم در حال حاضر نياز به بازسازي دارد يا خير، بحثي است كه نمي توان در مورد آن به سرعت قضاوت كرد، زيرا ارگ بم به عنوان يك خاطره ملي، محبوبيت جمعي دارد و خواست مردم بر اين است كه اين ارگ احيا شود .حال اينكه تا چه اندازه مي توان به اين هدف رسيد، نيازمند مطالعات علمي جامعي است كه رسيدن به آن نيازمند صرف زمان است." وي افزوده بود:"يك اصل مهم كه در عرصه هاي بين المللي رعايت مي شود ، توجه به خواست مردم است و اين بنا بايد به گونه اي در طرح نجات بخشي، بازسازي شود تا ضمن حفظ اصالت، خاطره ملي را هم زنده كند. برهمين اساس در نظر داريم با تشكيل كميسيون هاي مختلف تخصصي، كميته هاي بين المللي و كارگاه هاي آموزشي، زمينه رسيدن به اين هدف را فراهم كنيم. طالبيان همچنين گفت:" تصميم گيري در مورد بازسازي ارگ بم نمي تواند بر اساس اين تلقي كه بسياري از خرابه هاي تاريخي دنيا همچنان بدون نجات بخشي و بازسازي جلب گردشگر مي كنند ، صورت گيرد.زيرا برخي از مكان ها به دليل ارزش هاي تاريخي ،مذهبي و فرهنگي از اهميت خاصي برخوردارند به نوعي كه در صورت عدم بازسازي آنها مردم نسبت به اين موضوع معترض خواهند شد." اینها نشان می داد که طی کردن روند بازسازی ارگ بم آنچنان هم که پیش بینی می شد ساده و بدون مانع نیست.
رييس ميراث جهاني يونسكو نیز پنج ماه پس از زلزله بم گفت:" بازسازي ارگ بم كار دشواري است و نيازمند فنون و مهارت هاست كه اين امر با وجود مجموعه اي از مهندسان زمين شناسي و لرزه شناسي انجام پذير است."
باندارين همچنین اعلام کرد:"براي بازسازي ارگ بم سه فاز را در نظر گرفتيم كه فاز اول ثبات وضعيت فعلي ارگ بم است كه البته اين فاز هيچ ربطي به بازسازي ندارد و مربوط به ريزش ارگ بم است كه در داخل آن گودال ها و چاه هاي زيادي وجود دارد." او همچنین با اشاره به مرحله دوم خاطرنشان ساخته بود:"مرحله دوم بازسازي و مرمت است كه شامل اطلاعات و تحليل ها براي اطلاعات موجود براي ارگ بم و چگونگي انجام اين مرحله است که در فاز دوم چند كار بايد انجام شود تا بتوانيم در طول سال 2004 ارگ بم را بازسازي و راهبرد مرمت اين بنا را تدوين كنيم. براساس اطلاعات به دست آمده طرحي تعريف خواهد شد كه از كميته مشترك يونسكو و ايران براي تدوين آن استفاده خواهد شد.
ولي اصل كار در فاز سوم شامل مرمت ارگ بم است..."

 

[Nicol]

دو ماه بعد نیز اعلام شد در سفر نماینده بانک جهانی به ایران سقف اعتبارات پیش بینی شده از سوی بانک جهانی برای اجرای فاز نخست مرمت و احیا ارگ تاریخی بم و 19 بنای تاریخی داخل شهر، از 16 میلیون دلار به 26 میلیون دلار افزایش یافته است . خبرگزاری میراث خبر اعلام کرد که پیش از این قرار بوده، 15 میلیون دلار اعتبار از سوی بانک جهانی برای انجام مراحل ابتدایی و اضطراری بازسازی و احیا ارگ تاریخی بم اختصاص داده شود، که در سفر اخیر کارشناسان بانک جهانی رقم این اعتبار 10 میليون دلار افزایش یافت.
یک سال بعد از زلزله بم، استاندار وقت كرمان در جمع خبرنگاران اعلام کرد:"بازسازي ارگ بم 20 سال طول مي‌كشد." محمد علی کریمی گفت: "بازسازي ارگ بم در سه فاز انجام خواهد شد. در فاز اول كه زمان آن يك سال در نظر گرفته شده بايد اين اثر تاريخي از معرض خطر خارج شده و قسمت‌هاي در حال ريزش آن مستحكم و همچنين از معابر آواربرداري شود که اين مرحله به خوبي پيش رفته است.در فاز دوم نیز كه 5 سال زمان مي‌برد، اين اثر تاريخي بايد به وضعيت قبل از زلزله بم بازگردد.در فاز سوم كه 20 ساله است بازسازي كلي انجام مي‌شود که در طول اين مدت سازمان يونسكو بر روند بازسازي ارگ بم نظارت خواهد كرد."