ارگ کریم خان،شیراز

[Nicol]

ارگ کریم خان در مرکز شهر شیراز قرار دارد. این ارگ در دوره سلطنت سلسله زندیه ساخته شده‌است و پس از اینکه کریم خان زند شیراز را به عنوان پایتخت خود و این مکان را به‌عنوان مکان زندگی خود انتخاب نمود به ارگ کریمخان معروف شد. در زمان سلطنت سلسله پهلوی از ارگ به‌عنوان زندان استفاده شده‌است که متاسفانه آسیبهای جبران ناپذیری به آن وارد شده‌است. در سال ۱۳۵۰ این ارگ به اداره فرهنگ و هنر وقت واگذار شد. این بنای عظیم اکنون تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران اداره مبشود و از چند سال پیش کار مرمت این بنا آغاز شده‌است تا به عنوان موزه بزرگ فارس مورد استفاده قرار گیرد.
ساخت ارگ بین سالهای ۱۷۶۶ و ۱۷۶۷ میلادی انجام شد و کریمخان بهترین معماران زمان خود را جهت ساخت آن بکار گرفت. او همچنین بهترین مصالح را از داخل و خارج کشور تهیه نمود و ساخت بنا را بسرعت پایان برد. این بنا در دوره زندیه به‌عنوان محل استقرار حکومت و در دوره قاجاریه به‌عنوان محل زندگی فرمانداران محلی استفاده گردید. همچنین عبدالحسین میرزا فرمانفرما حکمران فارس دستور به بازسازی مینیاتورهای نقاشی شده در این بنا را صادر کرد.
​

 

[Nicol]

ارگ کریمخان قصر سلطنتی و اندرونی کریم خان زند؛ حاکم شیراز بوده است که در سال 1180 ه. ق. به دستور وی ساخته شده است.

سایه ی حق کریمخان که ز عدل
زینت دهر و زیب دوران داد (هاتف اصفهانی)

کریم خان زند برای ساختن قصر خود ماهرترین سنگ تراشان، معماران و هنرمندان آن عصر را به شیراز دعوت کرد و بهترین نوع مصالح را از شهرها و کشورهای مختلف خریداری نمود و در اختیار کارگران قرار داد. درساختن ارگ، معماری نظامی و معماری مسکونی هر دو با هم به کار رفته است، چراکه ارگ؛ خانه پادشاه بوده و باید از ضریب امنیتی بالایی برخوردار باشد. بنابراین دیواره های بیرونی که همانند دیوارهای یک قلعه نظامی است، بسیار مرتفع با ارتفاع حدود 15 متر می باشد. دیوارها به صورت مخروط ناقص بالا رفته و ضخامت آنها در پایین به حدود 3 متر و در بالا به کمی کمتر از 3 متر می رسد. در قسمت بالای دیوار، جانپناه وجود دارد که محل استقرار سربازان بوده. تیرکش هایی نیز در این دیوار تعبیه شده که برخی کوچک هستند و حالت مورب داشته که محل قرار دادن تفنگ و اسلحه بوده است. سوراخ های بزرگتری نیز وجود دارد که به منظور راندن دشمن بوده است.


ضلع شرقی ارگ، دیوار بلندی است که درب ورودی در وسط آن قرار دارد. بر بالای سردر ورودی، صحنه ای از جنگ رستم و دیو سفید به وسیله کاشی های هفت رنگ لعابدار تصویر شده است. حمام خصوصی پادشاه، راهرو و اتاق نگهبانان نیز در پشت همین دیوار ساخته شده اند. در جلو این ایوان نیز دو ستون چوبی قرار دارد و حوضی چهارگوش نیز در جلو ایوان خودنمایی می کند.

شالوده و دیوارهای ارگ از سنگ ساخته شده اند و برای ساختن بقیه بنا از خشت پخته استفاده شده است. تزیینات داخلی، شامل قاب ها، ازاره هایی از سنگ مرمر یزد و تبریز و آیینه های بزرگی از روسیه، ترکیه عثمانی و اروپاست. نقاشی قسمت های بالا و سقف اتاق ها با آب طلا و لاجورد و رنگ های گیاهی و معدنی، رنگ آمیزی شده اند. نقش های اطاق ها اغلب گل و گیاه و به شکل ترنج و اسلیمی است.


ارگ از نوع بناهای سه ایوانه است که ضلع ورودی آن به بخش خدماتی اختصاص دارد. پس از منقرض شدن حکومت زندیه و روی کار آمدن سلسله قاجاریه، ارگ به دارالحکومه تبدیل شد و مکانی برای استقرار یافتن والیان و حاکمان فارس گردید و تا اوایل سلطنت پهلوی نیز وضع به همین منوال بود. در زمان استانداری شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما (متولد 1236و متوفی 1318 ه. ش.) به دستور وی کاشی کاری های ارگ ترمیم شد.

بنابر تحقیق آنوبانینی در زمان سلطنت رضاخان پهلوی بین سالهای 1320-1304 ه. ش. و بعد از آن، ارگ به عنوان زندان بزرگ شهر در اختیار شهربانی قرار گرفت. در طول این مدت تمام آثار نقاشی و مقرنس کاری اتاق ها را با گچ پوشاندند و اکثر اتاق ها و تالارها به وسیله دیوار به صورت سلول های کوچکی در آمد.

در سال 1350 ساختمان ارگ در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و کار مرمت و بازسازی آن مورد توجه قرار گرفت. در بازسازی ارگ برای حفظ اصالت بنا دقت فراوانی شده و نقاشی های زیبای آن از زیر گچ کاری ها بیرون آمده است.
این اثر از مهمترین آثار دوره زندیه و مخصوصا وکیل الرعایا، کریمخان زند، بوده که از لحاظ نشان دادن سبک معماری آن دوره نیز حایز اهمیت میباشد.

 

[Nicol]

تصاویر ارگ کریم خان

 

[Nicol]

ارگ کریم خان و سر در ِ آن

 

[Nicol]

 

[Nicol]

 

[Nicol]

ارگ کریمخانی



ارگ کريمخاني قصر سلطنتي و اندروني كريم خان زند (م. 1193) حاكم شيراز بوده است كه در سال 1180 ه.ق به دستور وي ساخته شد و در حال حاضر در شمال شرقي شيراز، در حوالي ميدان شهدا واقع شده است.

​

كريم خان زند براي ساختن قصر خود ماهرترين سنگ تراشان، معماران و هنرمندان آن عصر را به شيراز دعوت كرد و بهترين نوع مصالح را از شهرها و كشورهاي مختلف خريداري نمود و در اختيار كارگران قرار داد. در مدت زمان كوتاهي بناي ارگ ساخت
ميدان كريم خاني به عنوان تأسيسات و ارسن شهري شامل سه بخش مي شد:
1. بخش سياسي كه شامل عمارت كلاه فرنگي و ديوانخانه بود.
2. بخش اقتصادي كه شامل بازار وكيل مي شد.
3. بخش نظامي كه شامل ميدان مشق مي شد.
در اين ميدان، ارگ به عنوان خانه پادشاه و هسته اصلي ميدان عمل مي كرد. درساختن ارگ، معماري نظامي و معماري مسكوني هر دو با هم به كار رفته است چرا كه ارگ خانه پادشاه مي بود و بايد از ضريب امنيتي بالايي برخوردار باشد.

​

بنابراين ديواره هاي بيروني كه همانند ديوارهاي يك قلعه نظامي است، بسيار مرتفع است.ديواره بنا در پايين 3 متر ضخامت دارد و به صورت مخروط ناقص بالا رفته و ضخامت آن در بالا به 2.8 متر مي رسد. و در قسمت بالا ديواركي جانپناه دارد كه محل استقرار سربازان بوده، تيركش هايي نيز در اين ديوار تعبيه شده كه برخي كوچك هستند و حالت مورب دارند كه محل قرار دادن تفنگ و اسلحه بوده و ديگر سوراخ هاي بزرگتري كه براي راندن دشمن بوده است. هشتي ورودي آن فضاي بزرگي است كه يك در به باره بند (اصطبل) داشته و در حال حاضر مكان فروش بليط است و در مقابل دري دارد كه به پشت بام مي رفته. همچنين در داخل هشتي چند طاق نما براي نشستن وجود دارد. هشتي ارگ نسبت به هشتي ديگر خانه ها تزيينات كمتري دارد. در قسمت باره بند اتاق هايي مخصوص سر مهتر وجود داشته كه هم اينك ويران شده است. اين مكان در زمان پهلوي به عنوان زندان زنان مورد استفاده قرار گرفت، در وسط آن ساختماني احداث شده بود كه به هنگام مرمت ويران شد.