کاروانسرای مشیرالملک (دژ برازجان):
کاروانسرای مشیرالملک در ضلع شرقی میدان مرکزی
شهر برازجان قرار دارد این کاروانسرا در سال 1250 شمسی به فرمان حاج میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک با هزینه‌ای معادل 40 هزارتومان ساخته شد معمار این ساختمان حاج محمد رحیم شیرازی سازنده پل مشیر و
کاروانسرای دالکی است که به طرز ماهرانه‌ای اقدام به ساخت این بنا به سبک معماری زندیه کرده است. عمده مصالح تشکیل دهنده این کاروانسرا سنگ، گچ و ساروج است و در کف آن از تخته سنگ‌های بزرگ تراشیده شده، استفاده شده است. بام
کاروانسرای مشیرالملک نیز با سنگ پهن تراشیده شده مفروش شده بود که به هنگام بارندگی آب باران بوسیله ناودان‌های سنگی که به طرز جالبی تعبیه شده بودند به بیرون از کاروانسرا هدایت می‌شد. این بنا مثل سایر کاروانسرا‌های دیگر دارای 4 برج مرتفع است. مساحت کل بنا 7000 متر مربع با زیر بنایی در حدود 4200 متر مربع می‌باشد.
کاروانسرای مشیرالملک مجموعاً دارای 68 باب اتاق و حجره بوده که به دلیل تغییر کاربری آن در دوره‌های بعدی تعداد اتاق‌ها کم یا زیاد شده‌اند. از این بنا تا سال 1300 شمسی به عنوان کاروانسرا استفاده می‌شد که به دلیل واقع شدن شهر برازجان بر سر راه تجارتی شیراز به
بوشهر مکانی مناسب جهت استراحت کاروانیان بوده است. از سال 1300 شمسی که قشون نظامی به
برازجان وارد شد این کاروانسرا محل مناسبی برای استقرار نظامیان شناخته شد. از سال 1335 با تغییرات و تعمیراتی، این بنا در اختیار شهربانی قرار گرفت که از آن به عنوان زندان استفاده می‌شد. به همین دلیل به
دژ برازجان معروف شد. این بنا سال 1377 با پیگیری‌های مکرر مدیریت میراث فرهنگی بوشهر به دلیل اهمیت و ارزش آن تخلیه شد و در جهت کاربری فرهنگی و هنری این اثر تاریخی مرمت‌های لازم روی آن صورت گرفت.
کاروانسرای مشیرالملک در سال 1362 به شماره 1638 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
کاخ کوروش برازجان (چرخاب):
همچنین یکی دیگر از بناهای مهم تاریخی کشور
کاخ چرخاب است که به دوران هخامنشی تعلق دارد و جزء کاخهای زمستانی امپراتوری بزرگ هخامنشی محسوب می شده است. این کاخ با نام «
کاخ چرخاب»در نزدیکی شهر برازجان قرار گرفته است. این شهر نخستین بار در سال 51 کشف شد. کاوش‌های باستان‌شناسی به سرپرستی علی‌اکبر سرفراز محدوده کاخی به وسعت تقریبی 50 در 50 متر را آشکار ساخت. کاخ برازجان کاخ ناقصی است که هرگز مسکونی نشد و کاوش‌های باستان‌شناسی در آن نشان می‌دهد ساخت این کاخ عظیم به فرمان کوروش کبیر بوده ( به طوریکه آثار به دست آمده در آن یادآور پاسارگاد است) و احتمالا با مرگ وی نیز متوقف شده است. ظرافت هنرمندانه آثار در این کاخ نیز باستان شناسان را با این پرسش مهم مواجه کرده است که چه هنرمندانی و با چه ابزاری در این کاخ کار کرده اند که نظیر آن حتی در تخت جمشید نیز که مقر اصلی پادشاهی هخامنشی بوده، به دست نیامده است.مهم ترین ویژگی در تمام محوطه ها و کاخ های هخامنشی در این آثار استفاده استادانه از سنگ است اما کاخ کوروش هخامنشی در چرخاب برازجان، تنها نمونه از معماری این عصر است که در بنای آن هم از سنگ استفاده شده و هم از آجر. اهمیت این آجرهای دو لایه که درونش از گل خام و روکش آن از گل پخته است به ویژه از نظر تکنیک ساخت و ارزش کاربردی آن در عایق بندی و افزایش مقاومت فشار مصالح است. که احتمالا در تناسب با شرایط اقلیمی منطقه بوده است.
