باغ های شیراز

[Nicol]

باغ ارم

مقدمه
باغ ارم شيراز يكي از زيباترين باغهاي ايران و همچنين از مكانهاي ديدني شيراز مي باشد كه جهانگردان از راههاي دور براي ديدن آن رنج سفر را بر خود هموار مي كنند . در كتب تاريخي و سفرنامه ها و ديوانهاي شاعران از اين باغ توصيف زياد شده و در باره آن قلم فرسا ئي بسيار شده است.
​

در حال حاضر اين باغ علاوه بر يك فضاي تاريخي و تفريحي بعنوان يك باغ گياه شناسي مورد بازديد ايرانيان و جهانگردان خارجي قرار مي گيرد .

​

در بازپيرائي و سامان دهي اين باغ سعي شده ، حتي الامكان هيچگونه تخريبي در فضاهاي باز و بسته صورت نگيرد و با كمترين دخل و تصرف ، فضاهاي موجود مرمت و احياء گرديده و با ارائه پيشنهاد مناسب ، بهينه ترين استفاده از فضاها ي موجود صورت گيرد و در صورت نياز ، با توجه به پتانسيل هاي موجود ، فضاهاي مناسب مورد نياز جانمائي گردد .​

 

[Nicol]

وجه تسميه


وجه تسميه اين باغ به " ارم " عمارت و باغ بزرگي است كه بنا به روايات در زمانهاي پيشين به رقابت بهشت ، به وسيله شداد پسر عاد پادشاه عربستان جنوبي احداث گرديده است . شداد چون وصف بهشت را شنيد بر آن شد كه باغها و كاخ هائي به اوصاف آن بسازد و دستور داد تا طلا و زبرجد و ياقوت فراهم آوردند و صد نفر مهندس كه با هر كدام هزار كارگر كار مي كرده مشغول بكار شوند . پس در دمشق يا اسكندريه و يا در يمن بين صنعا و حضر موت ، شهري يا باغي بهشت مانند ساخت ، ولي چون خواست با لشكريانش وارد آن بهشت شود در نزديكي شهر دهشتي همه را عارض شد و هلاك گرديدند و بهشت او هم در اعماق زمين فرو رفت . قرابت لفظي ارم و آرم بعضي مفسرين را معتقد ساخته كه ارم با آراميان مرتبط و شهر دمشق همان شهر ارم است . بهر حال پس از آنكه شهر ارم همراه باغ و عمارتش بهر علتي در اعماق خاك فرو رفته ، بيادگار آن كه مانندش ساخته نشده بود و داستانش نيز در تاريخ عبرتي براي مردمان گرديده ، بوستانها و گلستانهاي زيادي را پس از آن ارم ناميده اند كه از آن جمله باغ ارم شيراز است.

 

[Nicol]

تاریخچه ی باغ ارم
​

باغ ارم شیراز به طور مسلم از دوره سلجوقیان و در تمام دوره آل اینجو و آل مظفر و گوركانیان وجود داشته و با توجه به اینكه سیستم فئودالی به طور كامل بر جامعه آن دوره حاكم بوده بدون تردید بانیان و صاحبان باغ ارم كه باغی ارزشمند بوده، در آن زمان حكام وقت بوده‌اند. ‌احتمال می‌رود اتابك قراچه كه از طرف سنجر سلجوقی به حكومت فارس منصوب بوده دستور احداث این باغ را داده باشد. ​

بعد از وی تا جلوس شاه شیخ ابواسحاق اینجو كه احتمالاً باغ ارم را در تصدی داشت، اطلاعی از نحوه مالكیت این باغ در دست نیست. شاه شیخ ابواسحاق اینجو در سال 742 ه.ق جلوس نموده و در سال 757 ه.ق كشته شد. پس از انقراض سلسله آل اینجو به وسیله آل مظفر، احتمالاً باغ ارم به مالكیت سلاطین آل مظفر در آمده و در عهد شاه منصور آخرین پادشاه این خاندان كه به دست گوركانیان كشته شد، باغ در نهایت آبادانی و شكوه بوده است. از عصر صفویه به بعد، باغ ارم در نوشته‌های جهانگردان، آباد و باشكوه توصیف شده است. در عهد كریم خان زند احتمالاً باغ ارم در مالكیت سران سلسله زندیه بوده و مانند سایر ابنیه و باغ های شیراز مرمت گردیده است.

از اواخر دوره زندیه تقریباً بیش از هفتاد و پنج سال باغ ارم در تصاحب سران ایل قشقایی بود. خاندان جانی خان قشقایی كه از دوره فتحعلی شاه قاجار با سمت ایلخانی و ایل بیگی بر ایل قشقایی فرمانروایی می‌كردند، مدت مدیدی این باغ را در اختیار داشته و از آنجا به عنوان مقر فرمانفرمایی خود در شهر شیراز استفاده می‌كرده‌اند. نخستین ایلخان این خاندان یعنی جانی خان و پسرش محمد قلی خان عمارتی باشكوه در این باغ بنا نهادند. در اوایل دوره قاجاریه بعضی از سران ایل قشقایی كه مالكین سابق باغ ارم بوده‌اند در گوشه‌ای از این باغ به خاك سپرده شده‌اند كه در حال حاضر نشانی از این قبور در دست نیست. ساختمان عمارت این باغ در دوره ناصرالدین شاه قاجار هنوز مرغوب و قابل توجه بوده است. در دوره سلطنت ناصرالدین شاه، حاج نصیرالملك شیرازی باغ را از خاندان ایلخانی خریداری نموده و ساختمان فعلی موجود در باغ را به جای عمارت ایلخانی بنا نمود ولی احتمالاً اساس ساختمان قبلی را حفظ كرده است. پس از درگذشت حاج نصیرالملك در سال 1311 ه.ق تزئینات بنا و بعضی قسمت های ناتمام به وسیله ابوالقاسم خان نصیرالملك، مالك این باغ اتمام یافته است.

در آن زمان توصیفی توسط فرصت‌الدوله شیرازی راجع به این باغ داده شده كه به شرح زیر می‌باشد: "... بستانی است بی مثال و گلشنی است بهشت تمثال ...، سروهایش سر به افلاك كشیده، عماراتی دارد شاهانه مشتمل بر تالاری كه به واسطه دو ستون قوی پیكر برپاست و ارسی‌ها، گوشواره‌ها و اتاق ها و رواق های دیگر را از فوقانی و تحتانی داراست. آبشارهای متعدده از هر جانب آن روان است و سبزه‌های اطراف جویش چون خط بر گرد عارض نوش لبان. بنای اول آن را محمد قلی خان ایلخانی نهاده سپس مرحوم حاجی نصیرالملك خریده و حكم به بنیاد عمارات مذكور داده. حاجی محمد حسن معمار... آن بنا را برآورده باغی دیگر برآن افزوده‌اند. آن نیز هوایش معطر است...، خلوتی دیگر دارد كه نارنجستانش نام نهاده‌اند. باربند و كوشكی هم برای آن قرار داده‌اند."

دونالد ویلبر درباره باغ ارم شیراز چنین نگاشته است: "... برای مدت لااقل 75 سال این عمارت در تصاحب خان‌ها و یا سران قبیله قشقایی بود. همین ساختمان هسته مركزی باغ به شمار می‌رود. در این موقع دیواری در وسط باغ احداث كردند و بدین ترتیب باغ به دو قسمت تقسیم گردید. باغ ارم محبوبیت فراوان خود را مدیون درختان مركبات و خیابان طویلی است كه در دو طرف آن سروهای باشكوه غرس گردیده و ساختمان جالب توجهی كه شاهد مهمان ‌نوازی بی دریغ ایل قشقایی بوده است. هرچند سال یك بار مقداری از درختان مركبات بر اثر سرمای سخت از بین می‌روند درحالی كه سروها در عرض پنجاه سال اخیر همچنان جذابیت خود را حفظ كرده‌اند ... ." در تهیه طرح باغ، محور طولانی آن مشخص گردیده است. امروز كوشك اصلی، هسته مركزی این باغ و جالب‌توجه ‌ترین جنبه آن را تشكیل می‌دهد. اطاق های طبقه زیرین تقریباً زیرزمین است و تالار مركزی آن را برای استراحت در روزهای گرم تابستان در نظر گرفته‌اند. نهر آب مستقیماً از این تالار می ‌گذرد و در سر راه خود قبل از اینكه به حوض بزرگی فرو ریزد استخر را پر می‌كند. دیوارها و كف این تالار از كاشی‌های رنگین پوشیده شده است. پلكانی این طبقه را به طبقه بالاتر و به راهروهایی كه به تالار بزرگ منتهی می‌گردد متصل می‌سازد. منظره جنوبی آن همان ادامه محور اصلی است و از طرف شمال چشم انداز آن را تپه‌هایی تشكیل می‌دهد كه در حاشیه رودخانه قرار گرفته است. در این محل نیز مانند بسیاری دیگر از ساختمان های شیراز كاشی های براق و سنگ های تراش میراث قدیم را از نو رواج می‌دهد. این قسمت سه گوش (سنتوری) منظره‌ای را متعلق به دوره ساسانیان كه با كاشی های رنگی زینت ‌شده نشان می ‌دهد درحالی كه در طبقه‌ای كه هم‌سطح زمین ساخته شده تخته سنگ های آهكی نسخه‌های تحریف شده‌ای است از نقوش برجسته دوره هخامنشیان كه در تخت جمشید دیده می‌شود. در سراسر این ناحیه وسیع بوته گل سرخ كمتر دیده می‌شود و به جای آن در گلخانه كه داخل آن را با چوب به طرز پلكانی ترتیب داده‌اند انواع گلها را در گلدان نگاهداری می‌كنند تا آنها را در نقاط اصلی در داخل كوشك و خارج آن قرار دهند."

باغ ارم پس از فوت ابوالقاسم خان نصیرالملك به فرزندش رسید و پس از چندی به یكی از سران ایل قشقایی فروخته شد. سپس به تصرف دولت درآمد و به دانشگاه شیراز واگذار شد. دانشگاه شیراز مدتها به عنوان كاخ پذیرایی از آنجا استفاده می ‌نمود. در سال های 1350_1345ه.ش این باغ با اعتبار واگذاری از طرف سازمان برنامه و بودجه و زیر نظر مسئولین وقت دانشگاه، تعمیر اساسی شده و زمین وسیعی نیز در حاشیه بلوار ارم و بلوار آسیاب سه‌ تایی به آن افزوده شده است. امروزه باغ ارم همچنان در اختیار دانشگاه شیراز می‌باشد و در حقیقت به تمام مردم تعلق دارد.​

 

[Nicol]

عرصه وفضاي باغ



فضاي باغ ارم از لحاظ اسلوب خيابان كشي و درخت كاري نه تنها در بين باغهاي شيراز بلكه درتمام مناطق كشور ما كم نظير است . پاره اي از هنر شناسان را عقيده بر اين است كه از نظر باغ سازي طرح باغ ارم ياد آور باغهاي عهد ساساني است . دكتر بهمن كريمي در باره سبك و شيوه باغ ارم مينويسد : "طرز ساختمان خيابانهاي آن عينا" طرز باغهائي است كه در زمان ساسانيان احداث گرديده . در اطراف داراي خيابانهاي مستقيم زيبا و سروهاي بسياري خصوصا" سرو آزاد كه در هيچ نقطه ايران سروي بدين استواري نمي توان يافت منحصر بشيراز و بدين باغ است و آبشارهاي متعدد از هر جانب آن روان است . "

 

[Nicol]

زمين باغ بشكل مربع مستطيل بسيار وسيعي است كه يك ضلع بزرگتر آن به جانب شمال و بلوار موسوم به " ارم " و يك ضلع كوچكتر بجانب مغرب و بلوار موسوم به " آسياب سه تائي " است . دو جانب ديگر باغ محدود به باغها و خانه هاي مسكوني است . مساحت باغ ارم در دوران گذشته افزايش و كاهش بسيار يافته است . در دو دهة پيش قسمتهائي در سمت غربي باغ از جمله اراضي دهي موسوم به " كوشك " به مساحت باغ افزوده شده است . در اين زمان مساحت كل باغ ارم نزديك يكصد و ده هزار و سيصد و هشتاد متر مربع است . سمت شيب زمين از غرب بسوي شرق باغ است و مجموعه عمارت اصلي و اندرون در قسمت مغرب و در بلندي چشم گيري قرار دارد .

به سبب شيب زياد زمين در قسمتهائي از خيابانهاي اصلي و ديگر خيابانهاي باغ پله هائي ايجاد نموده اند و اين پستي و بلندي زمين بر زيبائي فضاي باغ بسي افزوده است .

 

[Nicol]

در جلو نماي عمارت اصلي باغ ارم كه مشرف بر باغ است استخر آب نماي بزرگي است كه تصوير عمارت در آن نمايان مي شود . مساحت اين استخر سيصد و سي و پنج متر مربع است و محيط آن را هيجده قطعه سنگ بزرگ و يكپارچه تشكيل ميدهد و احتمالا" مربوط به دوره جاني خان ايلخاني است . استخر باغ ارم سابقا" گودتر بوده ولي در تعميرات اخير پر شده و اكنون عمق آن نيم متر است . كف و اطراف اين استخرهنگام تعميرات چند سال پيش باكاشي سفيد پوشيده شده است .آب روان و زلالي كه از نهر اعظم است پس از گردش در حوضچه حوضخانه وارد جويهاي اطراف استخر مي شود و سپس در جوي عريض خيابان اصلي و جويبار ها به يكديگر خيابانهاي باغ و اطراف باغچه ها روان مي گردد. ​

هنگام تعمير و باز سازي باغ سه حوض آب نما نيز در اراضي قسمت جديد ضلع شمال غربي ساخته شده است . يك ميدان ورزشي هم در همين قسمت و در شمال ديوار اندرون احداث گرديده است .

درهاي ورودي باغ ارم در ضلع شمالي قرار دارد و به طرف بلوار " ارم " باز مي شود . سر در ورودي اصلي كه به عمارت نزديك است در دهه هاي اخير بر جاي سر در قبلي آن به طرز زيبائي از آجر ساخته شده است . در گاه ديگري هم در همين سمت و در انتهاي باغ قرار دارد كه در سال 1344 هجري قمري ايجاد شده است . بر بالاي جبهه خارجي اين سر در كتيبه اي از سنگ مرمر نصب شده و دو كتيبه كاشي نيز در طرفين آن بچشم مي خورد . عبارت كتيبه وسط كه روي سنگ مرمر با خط نستعليق حك شده باين شرح است " بسم الله الرحمن الرحيم ـ از وزير شه نصيرالملك راد ـ دايما" باغ ارم آباد باد " كتيبه طرف راست : " يا قاسم ـ ارم ذات العماد التي لم يخلق مثلها في البلاد 1344 " كتيبه طرف چپ : " يا عاصم ـ حسبناالله و نعم الوكيل نعم الولي و نعم النصير 1344 "
چنانكه از بيان مؤلف فارسنامه ناصري بر مي آيد در دوره قاجاريه اين باغ حصار و ديواري از " چينه گل " داشته است . در سالهاي بعد همزمان با توسعه فضاي باغ اين ديوار خراب شده و دو ضلع آن را كه مجاور بلوارهاي " ارم " و " آسياب سه تائي " است با نرده هاي آهني محصور كرده اند ، تا بينندگاني كه از حاشيه اين خيابانها مي گذرند از ديدن منظره زيباي باغ محظوظ گردند . قسمتهائي از اين نرده ها با گياهان رونده زيبائي مثل پيچ اناري و پيچ امين الدوله پوشيده شده است .

البته در دوران گذشته كوشكي هم در انتهاي باغ يعني در سمت شرقي آن وجود داشته كه امروزه موجود نيست . به طوريكه دونالدويلبر در كتاب " باغهاي ايران و كوشكهاي آن " نوشته است ، در حدود سال 1945 ميلادي در وسط باغ ديواري ساخته اند كه كوشك و قسمت پائين باغ را مجزا ساخته و اين قسمت باشخاص فروخته شده است و آنها هم كوشك و درختان آن قسمت را از بين برده و در زمين وسيع آن بناهاي مسكوني ايجاد كرده اند . كوشك پائين بدين جهت ايجاد شده بوده كه ساكنان باغ پس از قدم زدن در طول خيابان باغ در آن به استراحت بپردازند .

 

[Nicol]

در وسط باغ ارم خيابان اصلي آن با سمت غربي شرقي احداث شده است كه از مقابل ساختمان و استخر بزرگ آغاز شده و تا انتهاي باغ ادامه دارد . در دو طرف اين خيابان شمشادهاي كوتاه حصاري پرورش داده اند و در وسط آن چنانكه گفته شد از جلو استخر بزرگ تا وسط باغ جوي آبي است كه در وسط باغ به جدول ها و جوي هاي متعدد تقسيم شده و آب روان از آنجا در قسمتهاي ديگر باغ جاري مي گردد . گلكاري هاي اطراف اين جوي بر زيبائي آن افزوده است . در وسط خيابان اصلي آنجا كه جوي آب به شبكه هاي طرفين تقسيم مي شود پله هائي ايجاد شده و ادامه خيابان از پائين پله ها تا انتهاي باغ مسطح و شن ريزي است . دو طرف اين خيابان را سرو ناز ها و درختان تنومند ديگر فرا گرفته است . در پايه يكي از سرو نازهاي خيابان اصلي كه حدود سي متر بلندي آنست تاكي تنومند و كهن وجود دارد كه شاخه هاي آن همچون ساقه پيچك ، چنان بر گرد سرو تابيده و از پاي تا سرآنرا در آغوش گرفته است كه در هيچ باغ ديگري نظير آنرا نمي توان ديد و مخصوصا" در فصل تابستان كه تاك ثمر ببار مي آورد زيبائي آن موجب شگفتي هر بيننده اي است . خيابان وسيع ديگري با جهت شمالي جنوبي در وسط باغ ، خيابان اصلي را قطع ميكند . علاوه براين دو خيابان عريض ، خيابانهاي ديگري هم بموازات اين دو ، در تمام قسمتهاي باغ احداث شده است . ​

 

[Nicol]

عمارت اصلی باغ ارم



عمارت اصلي باغ ارم شيراز نمونه نسبتا كاملي از ساختمانهاي اواسط دوره قاجاريه است . شيوه معماري عمارت باغ ارم شيراز كه در دوره پادشاهي ناصرالدين شاه قاجار بنا گرديده با ويژ گيهائي كه دارد همچون ساير بناهاي همانند آن دوره پيروي از اصلوب معماري زنديه و صفويه است . حتي نقوش كاشيهاي نماي عمارت نيز تقليد كاملي از تصاوير روي ديوارهاي يكي از عمارات عهد صفويه ميباشد . اين ساختمان داراي سه طبقه است بام آن شيرواني است و در جلو ، ايواني دو ستوني با سقف مسطح دارد .

​

 

[Nicol]

ساختمان فعلي باغ ارم شيراز كه واجد خصوصيات معماري دورة صفويه تا قاجاريه است در زمان پادشاهي ناصرالدين شاه ، بدستور و خواست حسنعلي خان حاج نصيرالملك شيراز با خراب كردن عمارت پيشين ، و برجاي آن بنا گرديده است . عمارت پيشين باغ ارم بوسيله جاني خان و محمد قلي خان ايلخاني قشقائي بنا شده بود . سازنده و مهندس عمارت با شكوه فعلي باغ حاجي محمد حسن معمار شيرازي است .

عمارت اصلي باغ ارم كه فعلا" موجود و از ساخته هاي دو نصير الملك بشمار مي آيد در سمت مغرب باغ قرار دارد . اين عمارت رو بمشرق و داراي سه طبقه است ، و از لحاظ معماري ، نقاشي ، حجاري ، كاشي كاري و گچبري شاهكار صنعت و هنر دوره قاجاريه است . طبقه زيرين كه هم سطح زمين است در وسط داراي يك تالار اصلي بنام حوضخانه است . دو طرف اين حوضخانه دو راهرو است و در انتهاي هر دو راهرو پله هائي براي رفتن به طبقه بالا ساخته شده است . در دو طرف راهروها نيز دو سالن بزرگ است . مجاور سالن ضلع جنوبي آشپزخانه خيلي وسيعي است . طبقه دوم عمارت ، در وسط ايواني بزرگ با دو ستون بلند دارد . در پشت اين ايوان يك سالن بزرگ واقع و دو جانب آن دو راهرو مي باشد كه بالاي آن دو گوشوار است و چهار طاق نيز در طرفين راهروها است . در دو طرف ايوان بزرگ دو ايوان كوچك رو بمشرق قرار دارد كه پشت آنها ارسي ها و درك هائي است . اين ايوانها هر كدام داراي دو ستون سنگي يكپارچه كوچك ميباشد. انتهاي شمالي و جنوبي عمارت نيز دو راهرو است . در ضلع جنوبي اين طبقه هم در بالاي آشپزخانه طبقه زيرين يك آشپزخانه وسيع و به همان اندازه وجود دارد . طبقه سوم در وسط داراي يك سالن بزرگ مشابه سالن طبقه دوم است كه پنجره هاي آن به ايوان اصلي بازمي شود و در دو طرف اين سالن دو راهرو است . در جنب راهرو ضلع شمالي عمارت دو اطاق و در جنب راهرو ضلع جنوبي يك اطاق و يك سالن بزرگ است . دو ايوان نيز در دو طرف همانند ايوانهائي طبقه دوم و درست بالاي آنها قرار دارد بالاي آشپزخانه طبقه دوم در طبقه سوم بصورت تراس است .



​

 

[Nicol]

هشت باب اتاق هم در جنوب ضلع شمالي عمارت اصلي و چسبيده به آن قرار دارد. اين مجموعه هشت اطاقي همان بار بندي است كه فرصت الدوله شيرازي در آثار عجم بآن اشاره نموده است . اين اتاقها در سالهاي اخير مرمت شده و در حال حاضر به واحد سرپرستي و امور اداري باغ اختصاص يافته است . در كنار در ورودي شرقي باغ نيز دو اتاق قرار گرفته كه براي سكونت نگهبانان و خدمه ايجاد شده است . در پشت ساختمان اصلي يعني در طرف مغرب باغ عمارت و محوطه اندرون قرار دارد . عمارت اندرون داراي دو سالن و پنج اتاق است .

ايوان ساختمان اصلي كه روبمشرق است چنانكه گفتيم در طبقه دوم و سوم قرار دارد . در جلو اين ايوان زيبا دو ستون سنگي يكپارچه بلند واقع شده و سرستونها به طرز ماهرانه اي حجاري شده است . نقش سرستونها را تصوير مرداني با لباسهاي دوره قاجاريه و گل و بوته هائي به طور قرينه تشكيل ميدهد .درميان ساختمانهاي دوره قاجاريه در شيراز ايوان دو ستوني باغ ارم از نظر دارا بودن تزئينات گچ بري زيبا بر ديوارهاي سه جانب آن نسبت به بناهاي مشابه داراي امتياز خاصي است .

كف سالنهاي طبقه پائين عمارت هم سطح زمين است . تالار مركزي واقع در طبقه پائين را كه به حوضخانه معروف است براي استراحت در روزهاي گرم تابستان ايجاد نموده اند . اين تالار داراي آب نمائي است و نهر آب از وسط آن ميگذرد و سپس به استخر بزرگي در جلو عمارت مربوط مي شود . در وسط تالار حوضخانه يك ستون سنگي حجاري شده قرار گرفته و ديوارها و كف تالار با كاشي هاي هفت رنگ كه به طرزي زيبا و ماهرانه بكار رفته مزين است . سقف حوضخانه با كاشيهاي معرق و هفت رنگ پوشيده شده كه تصاوير زيبائي از شكارگاهها و مناظر طبيعت و داستان خسرو و شيرين و نقوش ديگر را در بر دارد . كاشيهاي سقف حوضخانه را بايد از بهترين هاي اين هنر در دوره قاجاريه دانست .



​

​

 

[Nicol]

كا شيهاي نماي عمارت نيز داراي زيبائيها و ويژگيهاي خيره كننده و دلپذيري است . كاشيكاري ها عموما" به سبك كارهاي دورة زنديه و قاجاريه است و طرحها و مناظر بديعي در آنها بنظر مي رسد . كاشيهاي نماي عمارت اصلي و عمارت اندرون باغ در اصطلاح اهل اين فن مشهور به كاشي هفت رنگ است .



​

​

از نظر هنر عالي نقاشي نيز اين عمارت بي نصيب نمانده است . سقف دو سالن طبقه سوم ساختمان كه باتيرهاي چوبي و تخته هاي منظم پوشيده شده داراي نقاشي هاي زيبا و بسيار نفيسي است . در اين نقاشيها گل و بوته و طرحهاي اسليمي و تابلوهاي متعدد از شكارگاهها و چهره زنان و تصاويري از قصرهائي بسبك اروپائي نشان داده شده است . اين نقاشيها شباهت زيادي به نقاشي هاي سقف ايوان و اتاقهاي عمارت ديوانخانه قوام الملكي يا باغ قوام كه اثر لطفعلي خان صورتگر است دارد . هنر ظريف نقاشي روي سقف كه اهل اين فن آنرا مرجوك ( بر وزن مردمك) نامند در دوره قاجاريه در شهر شيرازكاملا" رواج داشته است.
​

 

[Nicol]

هلالی های بالای عمارت باغ



در بالاي عمارات باغ ارم هلالي هاي زيبائي ساخته اند كه در اصطلاح معماران محلي فارس بآن " سنتوري " گويند اين هلالي ها كه كاشي هاي رنگين و نقش دار ساخته شده جذابيت خاصي بعمارت بخشيده است . شيوه كاشي كاريهاي اين هلالي ها همانند اكثر كاشي هاي دوره زنديه و قاجاريه است .در بالاي پشت بام و در پيشاني عمارات كه چشم انداز آن صحن باغ ارم است هلالي بزرگي بشكل سه ماهك بهم پيوسته قرار گرفته و داراي پنج مجلس كاشيكاري و تصوير چهره چندين شخص است . در هلالي مياني عمارت باغ ارم كه از همه بزرگتر است تصوير ناصرالدين شاه قاجار در حاليكه بر اسبي سفيد سوار است و نيم تاجي در جلو كلاه دارد نشان داده شده است . ساير نقوش اين هلالي مربوط به داستانهائياز فردوسي و نظامي و ادبيات كهن فارسي و قصه هاي مذهبي است . مجلس بالاي سر ناصرالدين شاه قاجار ، صحنه جلوس سليمان پيامبر و بلقيس همسر او را برتخت نشان ميدهدمجلس بالاي سر ناصرالدين شاه قاجار ، صحنه جلوس سليمانپيامبر و بلقيسهمسر او را برتخت نشان ميدهد .

 

[Nicol]

در پشت سر آنها هيكل ديوهائي بدانگونه كه در اساطير آمده با دوشاخ بر روي سر نقش شده است و در مقابل آنها تصويرفيل و شتر و اسب و حيوانات ديگر است . اين صحنه ياد آور حكايت سليمان و ملكه سبا است . در گوشه اي از صحنه جلوس سليمان پيامبر در هلالي بالاي عمارت باغ ارم چهره رستم پهلوان نامي شاهنامه فردوسي با خصوصيات نقاشي دوره قاجاريه تصوير شده است . در طرف راست نقش ناصرالدين شاه صحنه اي از داستان عاشقانه شيرين و خسرو است .در قسمتي از نقوش كاشيكاري نماي ضلع جنوبي باغ قوام شيراز يا نارنجستان هم منظره حمام گرفتن شيرين در چشمه نشان داده شده است . صحنه طرف چپ نقش ناصرالدين شاه مجلس دعوت زليخا و زنان مصر از يوسف پيامبر ميباشد كه هر يك ترنجي در دست دارند و زليخا در صدر نشسته و زنان در حالي كه محو حسن و جمال يوسف شده اند بجاي ترنج دستهاي خود را بريده اند . درطرفينهلاليبزرگ بالاي ايوان عمارت ، چهار هلالي كوچكتر وجود دارد . در دو هلالي كوچكتر مياني مردي در پيكار با هلاهل نشان داده شده كه تحريف شده نقش در گاه شرقي كاخ صد ستون تخت جمشيد ميباشد و در موقع تعميرات كه چند سال پيش بوسيله دانشگاه شيراز انجام گرفته ، ساخته شده است . در دو هلالي بزرگتر طرفين بر روي كاشيهائي كه زمينه آن طرح هاي اسليمي است آهوئي را در چنگال پلنگ مي بينيم كه تقليد شده از شكاري در چنگال شير در تخت جمشيد ميباشد .دراصطلاح معماران محلي فارس باينگونه طرحها " گرفت و گير " گويند .


​

​

 

[Nicol]

روي ستونهاي دو جانب ايوان بزرگ كه جلو طبقات دوم و سوم است با كاشيهاي هفت رنگ مزين مي باشد و در وسط آنها نقوش متعدد مجالسبزم و شكارگاه و سواران و زنان و گلها ساخته شده كه در حاشيه طرفين ايوان به طور عمودي و در وسط دايره هائي زير هم قرار دارد . نماي پشت عمارت كه به جانب اندرون است نيز داراي كاشي هاي نقش دار زيباست . بر روي هلالي بزرگ مياني پيشاني عمارت در اين قسمت نقش داريوش هخامنشي است كه از نقوش كاخهاي تخت جمشيد اقتباس شده است . در دو سوي نقش داريوش دو صحنه شكارگاه به سبك نقوش عهد هخامنشي ميباشد و در طرفين اين دو نقش تصوير شكارگا ههائي با خصوصيات دوره قاجاريه است . در هلالي هاي طرفين هلالي بزرگ نقش دو شير و خورشيد بچشم مي خورد و در بالا تصوير دو فرشته است كه تاجي بر روي سر دارند . در حاشيه پنجره هاي نماي غربي عمارت كاشي هاي هفت رنگ با نقوش گوناگون شاهان و سربازان هخامنشي و گلها و مناظر باغها و كوشك ها است .

 

[Nicol]

کتیبه های عمارت اصلی



ازارة ستونهاي جلو عمارت اصلي باغ ارم از سنگهاي يكپارچه "گندمك " كه بيش از دو متر بلندي دارد پوشيده شده است . تعداد اين ستونها ي سنگي هشت عدد است و روي شش عدد آنها كتيبه هائي است كه بر آنها اشعاري به خط نستعليق به طور برجسته كنده شده است . اشعار اين كتيبه ها از سعدي ، حافظ و شوريده شيرازي است . روي دو ستون ديگر نقش مردي با كلاه و لباس عشايري است . اشعار تمام كتيبه ها بدست استاد باشي حجار ساخته و حجاري شده است .

​

اشعار سعدي و حافظ توسط فصيح الملك شوريده كه از دوستان نصيرالملك بوده براي كتيبه هاي باغ انتخاب شده است . اشعار سه كتيبه نيز از خود او است .

چنانكه از تاريخهاي روي كتيبه ها بدست مي آيد حجاري آنها بتدريج و طي چند سال انجام پذيرفته است . به جز كتيبه هاي ياد شده دو تخته سنگ آهكي نقش دار نيز در اين قسمت وجود دارد كه در دو طرف حوضخانه ميباشد و در وسط آنها پنجره اي آهني قرار گرفته و در پائين اين پنجره جوي آبي است و آب زلال و گوارا كه از باغچه اندرون وارد ساختمان حوضخانه مي شود و بعد از گردش در حوضچه در جوي زير نرده آهني جاري شده و سپس در اطراف استخر بزرگ و جويهاي خيابانهاي باغ روان مي گردد. نقش دو قطعه سنگ طرفين حوضخانه تصوير مردي است كه نيزه اي در دست دارد . اين نقش تحريف شده و تقليد نقوش دوره هخامنشي در تخت جمشيد با خصوصيات و لباس و كلاه يك مرد عشايري جنوب است . بر روي سنگهاي شش كتيبه ديگر نيز احتمالا نقش و نگارهائي بوده و بنظر ميرسد كه نقوش قبلي توسط استا باشي حجار محو شده و اشعارياد شده بر روي آنها به طور برجسته كنده شده است .

 

[Nicol]

اندرون باغ ارم ​

در پشت عمارت اصلي و در طرف مغرب باغ ، اندرون و عمارت آن وجود دارد . در ادوار گذشته خانه ها و باغهاي حكام و خوانين كه همه روزه محل رفت و آمد مراجعان و اطرافيان بوده است اندروني و بيروني مجزا داشته و خانواده و محارم صاحب خانه در اندرون زندگي مي كرده اند و عمارت اصلي هم به بيروني و هم به اندرون درهائي داشته است ، و معمولا از اندرون دري هم به خارج وجود داشته كه ا هل خانه از آنجا رفت و آمد مي نموده اند . نماي پشت عمارت اصلي باغ ارم بجانب شرقي اندرون است و در اين ضلع درهائي براي رفت و آمد به ساختمان وجود دارد و در ضلع غربي آن عمارتي يك طبقه است كه از سطح محوطه اندرون بلند تر است . در ورودي اصلي اندرون نيز رو به مغرب و از داخل همين عمارت است .​

​

 

[Nicol]

امروزه با توجه به توسعه باغ و اضافه شدن زمينهاي زيادي در قسمت غربي به باغ ارم عمارت اصلي و اتاقهاي باربند قديم و ساختمان اندرون و محوطه محصور آن كلا" بصورت يك مجموعه در وسط قرار گرفته است و اكنون در اندرون به طرف گلستان گل رز كه در اين قسمت ايجاد شده باز مي شود . در قسمت جلو در ورودي اندرون يك چهار ضلعي كه در اطراف آن طاقچه هائي ايجاد نموده اند و اصطلاحا"به آن غلام نشين مي گويند واقع شده است ، و حد اقل اين غلام نشين با نماي عمارت اندرون يك اتاق مي باشد كه در وسط قرار گرفته است . در دو طرف اين اتاق دو راهرو است و در هر طرف راهروها دو اتاق واقع شده و جمعا" اين عمارت داراي پنج اتاق ، يكي در جلو نماي ساختمان و چهار تا در طرفين است . در دو سوي اين راهروها دو ايواني رو بمشرق قرار گرفته است و باز در جنب ايوانها دو راهرو ديگر وجود دارد كه جمعا" داراي چهار راهرو به طور موازي است . در جنب راهرو ضلع جنوبي دو سالن بزرگ است . اين دو سالن سابقا"حمام بوده است . در سالهاي 1350 ـ 1345 سا لنهاي حمام قديمي مرمت شده است . اين گچ بريها كه در نوع خود كم نظير است نقوش مختلفي دارد و كار استاد محمود خدا همتي است . وي قسمتهائي از عمارت باغ قوام شيراز را هم گچ بري نموده است . ديوارهاي اين سالن هم به طرز جالبي نقاشي شده است . نقاشي هاي سالن تركيبي از طرحهاي قديم و جديد است كه به طورقرينه سازي و منظم ايجاد گرديده و كار استاد محمود تهمورث نژاد مي باشد .​

بالاي پيشاني عمارت اندرون داراي هلالي كاشيكاري نقش دار و زيبائي است . كاشيكاري اين هلالي همزمان با كاشيكاريهاي هلالي هاي عمارت اصلي باغ انجام گرفته و متعلق به دوره قاجاريه است . نقوش اين هلالي دو شير و خورشيد است و دو فرشته كه تاجي را نگهداشته اند . جلو دو ستون آجري طرفين اتاق وسط كه اين هلالي بالاي آن واقع شده داراي كاشيكاريهاي معرق است . ​

محوطه اندرون نيز تماما" درختكاري و گلكاري شده است . در وسط محوطه خياباني با سمت شرقي غربي از جلو نماي عمارت اندرون تا عمارت اصلي باغ ايجاد شده است كه در ميان آن يك حوض آب نما وجود دارد. در سالهاي 1350 ـ 1345 در ساختمان اندرون و محوطه آن نيز تعميراتي بعمل آمده است . ​

 

[Nicol]

باغ نارنجستان قوام
نارنجستان قوام متعلق به خاندان قوام الملک بوده است . عمارت نارنجستان بعنوان دیوانخانه و محل مراجعات رعیت ها و دیگر مردم و همچنین محل تشکیل جلسه های عمومی و نشست های بزرگان و اشراف در زمان قاجاریه مورد استفاده قرار می گرفته است. این بنا دو متر از کف حیاط بلند تر است و آجر بعنوان مصالح اصلی بکار برده شده است.سقف بنا با نقاشیهای زیبا با رنگهای گرم و طرحهای متنوع پوشیده شده است .ابراهیم خان قوام الملک در سال 1345 خورشیدی این بنای با ارزش و زیبا را به دانشگاه شیراز اهدا کرد و امروزه به موزه نارنجستان که وابسته به دانشکده هنر معماری است تبدیل شده و برای بازدید عموم آزاد می باشد.

 

[Nicol]

باغ جهان نما
باغ جهان نما در شرق خیابان قرآن قرار دارد . دیوار آجری و محکم آن مربوط به دوره زندیه است با وجود کج شدن همچنان پا برجا ایستاده است . این باغ باصفا از باغهای قدیمی شیراز است که در زمان زندیه عمارتی دو طبقه به سبک کلاه فرنگی در آن ساخته شده است .در وسط باغ حوضهای سنگی زیبائی بچشم می خورد که در گذشته از آب رکن آباد پر می شده است . این باغ قابل بازدید برای عموم می باشد .

 

[Nicol]

باغ دلگشا


باغ دلگشا یکی از باغ‌های تاریخی شیراز بوده و در ناحیه آرامگاه سعدی قرار دارد. جیمز موریه ساخت آن را به کریم خان زند نسبت داده ولی برخی اعتقاد دارند قدمت باغ دلگشا به دوران ساسانیان در قبل از اسلام می‌رسد. این باغ در دوران صفویه و زندیه از مراکز مهم تفریحی در شیراز بوده‌است.
مساحت این باغ ۵/۷ هکتار می‌باشد و بیشتر درختان آن را مرکبات مخصوصاً نارنج و پرتقال تشکیل می‌دهند.
اين باغ در جبهه شمال شرقي و در سمت جنوب تنگ آب خان و در بستري کوهستاني واقع شده است.
سابقة آباداني و وجود اين باغ نه تنها به پيش از دوره سلسله‎هاي آل اينجو و آل مظفر مي‎رسد بلکه تا پيش از اسلام يعني دورة حکومت ساسانيان، به دليل همجواري با مظهر کاريزي کهن و استقرار در حريم قلعه بسيار قديمي مشهور به کهن‎دژ بوده که بقاياي آن تا نيم سده پيش بر فراز کوه مقابل قرار داشت، قطعي است.