بْن خانه یا كعبه زرتشت

[kuruš]

با توجه به اولویتِ مكانی دومین اثر نقش رستم ، بْن خانه یا كعبه زرتشت می باشد كه در محوطه نقش رستم ، روبروی كوه بنای سنگی چهارگوش و پله داری است كه اصطلاحآ كعبه زرتشت نامیده می شود كه نام محلی آن (كُرنای خانه ) یا ( نقاره خانه ) بوده و از آغاز سده 19 كه اروپاییان آن را دیده اند و به علت اینكه درونش از دود ، سیاه شده بود ، آنرا بنای ویژه پرستش آتش شمرده اند و چون زرتشتیان را به اشتباه آتش پرست می خواندند ، بنا را هم بدانها نسبت داده اند . از سوی دیگر چون شكل بنا مكعبی بوده و سنگهای سیاهی كه در زمینه سفیدِ دیوارهای آن نشانده شده ، یادآور سنگِ سیاه كعبه مسلمانان بود ، بنابراین آن را كعبه زرتشت خوانده اند كه در دوره ساسانی نام بنا بْن خانك یا خانه بنیادی بوده است ، كه در سنگ نبشته كرتیر موْبد موْبدانِ ایران در حدود 280 میلادی بر دیوارهای بنا منقور گردیده است .

این بنا در زمان هخامنشیان و به احتمال زیاد در عصر پادشاهی داریوش بزرگ ساخته شده‌است. در برابر كوه نقش رستم، در قسمتی گود، ساختمان مكعب بسیار زیبایی قرار داد كه آن را كعبه زرتشت، پیامبر ایران باستان می نامند.این ساختمان بسیار هنرمندانه از قطعات بزرگ سنگ، بنا شده است. مهارت و دقتی كه در برش و حجاری سنگ های حجیم سفید و سیاهبها كار رفته است، استادی هنرمندان و سبك معماری دوران هخامنشی را به خوبی نشان میدهد. در بالای ساختمان كعبه زرتشت، اتاقی در اندازه۵/۲×۵/۲ متر وجود دارد كه نظریات مختلفی توسط سیاحان، مورخان و ... درباره آن ابراز شده است. برخی از مورخان ذكر كرده اند؛ كتاب اوستا كه بر دوازده هزار پوست گاو نوشته شده بود، در این اتاق نگاهداری می شد. گروهی دیگر بر این باورند كه این اتاق آرامگاه بردیا، پسر كورش بود كه به وسیله برادرش كمبوجیه كشته شد. تنی چند از مستشرقان بر این عقیده اند كه آتش مقدس در این اتاق نگاهداری می شده است

ظاهر بنااین بنا دارای تنها یک مدخل بالاتر از سطح زمین و بازمانده پلکانی برای دسترسی به تنها ورودی آن است. تا سال ۱۳۱۶ شمسی، یک سوم پایینی بنا در زمین دفن شده بود. تنها در این سال و با آغاز کاوشهای باستان‌شناسی بود که مشخص گردید که بنا در سه سمت خود (بجز ورودی) دارای سکو است. همچنین در درگاه ورودی جای چرخش پاشنه دری سنگین و کلفت، نشان از دربسته بودن بنا می‌دهد. این ساختمان تماماً از سنگ آهکی سفید و سیاه ساخته شده‌است. در دیوار داخل این ساختمان واژه «کعبه» حکاکی شده‌است. در کتابهای زرتشتی آمده‌است که حضر زرتشت «زاراتشترا» در این محل، نیایش میکرده‌است. اعراب، واژه کعبه را از پارسی پهلوی گرفتند. همانطور که در زمان داریوش بزرگ به کشور «عمان» امروزی «مکه» میگفتند؛ بنابراین واژه مکه نیز فارسی است.

​

کاربرد بنادرباره کاربرد این بنا، نظرات گوناگونی ابراز شده‌است. متاسفانه دانشمندان تاکنون کاربرد بی شک و تردید آن را کشف نکرده‌اند. بخشی از کاربردهایی که به این بنا منسوب شده‌است،به این شرح است :

1) آرامگاه همیشگی داریوش که بعدها از این کار منصرف شده اند.2) آرامگاه موقت (فقط تا پوسیده شدن اجساد)3) جایگاه آتش مقدس (آتشگاه)4) جایگاه نگهداری اوستا و کتب دینی5) جایگاه پرچم‌های شاهی6) تقویم آفتابی که شرح مفصل آن در ادامه آمده است.

​

پیشرفته‌ترین، دقیق‌ترین، و بهترین بنای گاهشماری آفتابی جهان

در محاسبه روز نوروز در کتب زرتشتی نوشته شده است که زرتشت در این رصدخانه، محل شروع نوروز را محاسبه کرد. نوروز در روز اول فروردین از محلی شروع می‌شود که اولین اشعه آفتاب در آنجا بتابد. بر اساس برآورد گاهنامه زرتشت، هر 700 سال یک‌بار نوروز از ایران شروع می‌شود. آخرین‌باری که نوروز از ایران شروع شد، 300 سال پیش بود. در سال 1387، نوروز از پاریس و بروکسل و در سال 1388 ار تورنتو و نیویورک شروع شد. سال آینده هم نوروز از محلی بین آلاسکا و هاوایی شروع خواهد شد. از زمان حمله اعراب به ایران تا به امروز، یعنی قرن بیست و یكم میلادی، كاربرد و تعریف این بنا كشف نشده بود. خوشبختانه پژوهشگر ایرانی«رضا مرادی غیاث‌آبادی» كه تحقیقات فراوانی در زمینه ایران باستان داشته است، نتیجه كشف خود را در كتابی به نام «نظام گاهشماری در چارطاقی‌های ایران» توسط انتشارات «نوید شیراز» به چاپ رسانده و راز این بنا را منتشر كرده است.​

​

تا امروز حدث می‌زدند كاربرد این بنا، محل نگهداری كتاب اوستا و اسناد حكومتی یا محل گنجینه دربار و یا آتشكده معبد بوده است. اما غیاث‌آبادی با تحقیقات خود ثابت كرد این بنا با مقایسه با تمامی بناهای گاهشماری (تقویم) آفتابی در سرتاسر جهان، پیشرفته‌ترین، دقیق‌ترین، و بهترین بنای گاهشماری آفتابی جهان است. این در حالی است كه تا قبل از این بنا هم «چارطاقی‌ها» در نقاط مختلف ایران احداث شده بودند و همین وظیفه را با شیوه‌ای بسیار ساده اما دقیق و حرفه‌ای بر عهده داشتند. تمامی بناهای گاهشماری آفتابی در جهان فقط می‌توانند روزهای خاصی از سال (مانند روزهای سرفصل) را مشخص كنند و حتی با سال خورشیدی هم تنظیم نیستند. اما این بنا با دقت و علمی كه در ساخت آن اجرا شده، قادر است بسیاری از جزئیات روزهای مختلف سال و ماه‌ها را مشخص كند. زرتشتیان با استفاده از این بنا می‌توانستند بسیاری از مناسبت‌ها و جشن‌های سال را روز به روز دنبال كنند و از زمان دقیق آنها آگاه شوند.

​

بسیاری از بناهای چارطاقی در سطح كشور (به تصور آتشكده) یا به طور كامل تخریب شده و یا تغییر كاربری داده شده است. ولی خوشبختانه تعدادی هم مانند چارطاقی «نیاسر» و چارطاقی «تفرش»، سالم مانده و برای ما و نسل‌های بعدی باقی مانده‌اند. متأسفانه بنای «كعبه زرتشت» با آن كه تقریباً سالم باقی مانده است به ثبت میراث جهانی سازمان ملل نرسیده است! حتی سازمان میراث فرهنگی هم این بنا را همراه بناهای عجایب هفتگانه جدید (كه برج ایفل هم یكی از كاندیداها بود) پیشنهاد نداد! حتی با كشف راز این بنا هم هیچ‌گونه انعكاس و جنجالی به پا نشد!​

​

این بنا، یك گاهشمار تمام سنگی ثابت در جهان است كه باید سازندگان آن از بسیاری از نكات علمیِ جغرافیایی، نجومی، سال كبیسه، انحراف كره زمین نسبت به مدار خورشید، تفاوت قطب مغناطیسی با قطب جغرافیایی، مسیر گردش زمین به دور خورشید و... را در 2500 تا 3000 سال پیش، در دوران حكومت هخامنشیان آگاهی می‌بودند. حال آنكه خیلی از آنها را مانند كروی بودن كره زمین و گردش زمین به دور خورشید را در چهارصد سال اخیر در اروپا كشف كردند و به نام خودشان ثبت كردند!
​

در انتها هم قدیمترین عکس های هوایی موجود از این مجموعه رو که بیشتر مورد توجه باستان شناسان و دانجیان معماری هست رو براتون گذاشتم.​