علیرضا مهدوی کارشناس ارشد تعلیم و تربیت و سردبیر سایت تبیان که سالها تجربه معلمی و مشاوره خانواده را در کارنامه کاری خود دارد ، دوره نوجوانی را دوره حساس زندگی دانست و طی گفت و گویی با بخش خانواده سایت تبیان به توصیف و معرفی این دوره سرنوشت ساز پرداخت. مطمئناپاسخ بسیاری از سوالات خود را می توانید در این گفت و گوی صمیمی بیابید . با ما همراه باشید.
**دوره ای است بین کودکی و بزرگسالی یعنی در این دوره بچه ها یا افراد بگویم بهتره، نه خیلی خصوصیات کودکی درشان دیده می شود نه هنوز بزرگسال شده اند خیلی وقت ها گله هاشون از این است که می گویند ما می خواهیم بازی کنیم به ما می گویند: خجالت بکش دیگه بزرگ شدی! یک وقت می خواهیم نظر بدهیم به عنوان یک بزرگتر، می گویند تو هنوز دهنت بوی شیر می دهد.بچه ای بگذار بزرگ شوی. هم خودشان خودشان را نه بزرگسال می دانند و نه کودک. هم خانواده ها برای آنها نه حساب بزرگسال باز می کنند ، نه خردسال و نه کودک.لذا این نکته مهمی است که یک دوره برزخی، یک دوره انتقال ،یک دوره بینا بینی بین کودکی و بزرگسالی است.
_ تبیان :محدوده نوجوانی چه سنی است ؟
**معمولا از یازده دوازده سالگی شروع می شود و تا نوزده و بیست سالی ادامه پیدا می کند حالا بر اساس فرهنگ ها و .... مجموعه عواملی که می تواند این سن را پایین بیاورد یا بالا ببرد.
_تبیان : یک تعریف کامل از نوجوانی چیست؟
** بیش از اینکه ما بتوانیم دوره نوجوانی را تعریف کنیم می توانیم توصیفش کنیم. یعنی هنوز هیچ کسی نمی داند نوجوانی و بلوغ دقیقا چیست. اما می توان تو صیفش کرد. یعنی نشانه ها ، نمادها و نمودهاش را بیان کنیم. چند تا از این نشانه ها را عرض می کنم:
١- تغییرات شتابان و پرسرعت : شما می بینید در این دوره برخلاف دوره کودکی که تغییرات خیلی آهسته و پیوسته است ،در دوره نوجوانی می بینید که فرزندتان چیز دیگری شده است. هم قیافه اش ،هم جثه اش ،هم اخلاقش ،هم نیازهایش وهم علایقش . یعنی در یک سیکل تغییر شتابان در عرصه های مختلف جنسی، جسمی، فکری، نیاز و ....قرار گرفته است. این یک نکته مهم است .می توانیم این دوره را بر خلاف دوره های دیگر که دوره های رشد گام به گام است ، دوره جهش بدانیم .
٢- هویت یابی: بچه ها در این دوره دنبال هویت جدید خودشان هستند و کسی در تربیت موفق است که بتواند آس خودش را زودتر رو کند و ارائه بدهد.یعنی این نوجوانی که در آستانه هویت یابی است ،هویتش را از یک کسی که شایسته هویت بخشیدن است دریافت کند ، مسیر زندگی خوبی خواهد داشت اما اگر بیفتد در یک سیری که فلان هنر پیشه و فلان خواننده و ...... بخواهد هویت به او بدهد فرصت هویت ساختن و هویت یافتن را ما از فرزندمان گرفته ایم.
٣- استقلال طلبی : ما در روایات داریم که دوره بله قربان گفتن تمام می شود. سن هفت تا چهارده سالگی دوره ی اطاعت است و از آن به بعد دوره ی صدارت یعنی دوره ای است که بچه ها استقلال خودشان را مطرح می کنند و به رخ می کشند. طبیعتا هر استقلالی همراه با استدلال است یعنی اگر شما ازاو بخواهید فلان کار را بکند از شما دلیل می خواهد. خودش می خواهد تصمیم بگیرد و انتخاب کند.
٤- آرمان گرایی: دنیال یک چیزهایی می گردند که لزوما به راحتی نمیشود به آن برسد. آرمان های زیادی را نوجوان در این دوره در ذهن خودش دارد. دوره نوجوانی دوره عشق و تنفراست. در یک زمان هم مادر و پدرش را دوست دارد هم از آنها متنفر است .یک نوع تناقص و پارادکس دارد.
٥- دوره ی سر به مهر زندگی : دوره ای سری و مخفی است . به اصطلاح نصفش اش زیر زمین است. دوره نوجوانی چنین دوره ای است دوره ای که خیلی از واقعیت های بچه ها مخفی است. مثلا پسر بچه ها و نوجوان هایی که به سن بلوغ می رسند ،یک سری تغییرات در جسمشان به وجود می آید که خجالت می کشند با کسی مطرح کنند یا اینکه وقتی اولین تجربه انزال جنسی را دارند و اگاهی ندارند ممکن است گمان کنند بیمار شده اند.
یا یک وقت هایی ،فکر هایی به ذهنشان می آید که گمان می کنند گناه است واگر کسی بفهمد به ضررشان خواهد بود.اساسا این دوره دوره ی سر به مهر است. دوره پلمپ شده است. دوره مخفی و سری است .
اینها نکاتی است که درباره دوره بلوغ گفته شده و توصیف شده است. در واقع نوجوانی ثمره اش بلوغ است. تفاوت بین بلوغ و نوجوانی این است مثل آموزش و یاد گیری است نتیجه آموزش، یادگیری است. نتیجه یا ثمره دوره نوجوانی بحث بلوغ است مهمترین میوه دوره نوجوانی بحث بلوغ است خیلی های این دوره را دوره تنش دوره بحران دوره طوفانی دوره خطر می دانند خیلی ها هم آن را تهدید نمی دانند .فرصت می دانند .یعنی اگر بهش درست نگاه بشه و مراقبت بشه، میشه این تهدید و طوفان را به یک ساحل امن و آرامی رساند.
_تبیان :این تغییرات در چه حوزه هایی صورت می گیرد؟
**طبیعتا مهمترین تغییراتی که ما با آن برخورد می کنیم تغییرات جسمی، تغییرات جنسی، تغییرات شخصیتی و اجتماعی است.
بحث ما در این گفتگو مسئله بلوغ جنسی است که ازمهمترین دغدغه ها و ویژگی های این دوره هست و والدین هم بیش از اینکه نگران رشد فکری بچه ها و دگرگونی رشد فکری بچه ها باشند نگران تغییرات جسمی و جنسی آن هستند .
خانواده هایی هستند که می گویند ما خجالت می کشیم با فرزندان بعد از بلوغ به استخر برویم و یا اگر فرزند آنها سوال شرعی داشته باشد ، می گویند از معلمت بپرس.
_تبیان : تربیت جنسی چه تعریفی دارد؟ با آموزش جنسی چه تفاوتی دارد ؟
**برای اینکه به این سوال پاسخ بدهیم باید بگویم که کلا نظام هستی بر اساس زوجیت آفریده شده است . یعنی اینکه این زوجیت درکل نظام هستی دیده میشود و یک امر بدیهی و طبیعی است. طبیعتا این زوجیت ایجاد یکسری اختلافات بین نر و ماده می کند.قرآن می گوید که ما زوجین را به صورت نر و ماده آفریم.
گروهی را خداوند به عنوان مرد خلق کرده و گروهی را به عنوان زن . خیلی تفاوت های زیادی را خدا در این دو گونه قرار داده است. در ظاهرشان تفاوت دارند یعنی چهرها، اندام، خلق و خوی با هم اختلافاتی دارند. در نیازهای شان، در عواطفشان، این اختلافات ما را بر این می دارد که من شما که دخترهستی و کسی که پسر است را بر اساس آفرینشش تربیت کنم یعنی به آن کسی که به قول قرآن ذکر است ، نیازهای مذکرانه آموزش بدم به آن کسی که مونثه نیازهای مونثانه یاد بدهم که این می شود تربیت جنسی.
اگر بخواهیم تربیت جنسی را شفاف تر و واضح تر توضیح بدهیم و تعریف کنیم اشنا شدن انسان با خود جنسی خودش است. با من جنسی اش آشنا بشود نه با من عقلی اش نه با من ظاهری اش. این میشود تربیت جنسی. با خود جنسی اش آشنا بشود در بستر تحولات وتغییرات سنی اش که من در چه سنی چه اتفاق جنسی ای برای من می افتد . از وظایف و اداب و احکام و ویژگی های آن دوره جنسی هم آگاه بشود. این میشود تعریف تربیت جنسی.با خود جنسی ام اشنا بشوم ، با ادابش، رفتاش ،ویژگی هایش و تغییرات سن به سن اش آشنا شود. تربیت جنسی چیزی نیست که در دوره بلوغ باشد قبل از ازدواج باشد این تربیت جنسی که ما می گوییم دوره تولد و دوره نوزادی را هم در بر می گیرد.
_تبیان: خانواده ها چه نقشی می توانند در این تربیت جنسی ایفا کنند ؟
**اول اینکهخودشان آگاهی داشته باشند .خودشان اطلاعات مربوط به این دوره را یاد بگیرند. خیلی از خانواده ها از مسائل دوران بلوغ هیچ نمیدانند . هیچ آگاهی از روش های برقراری ارتباط و تامین نیازهای فرزندنشان نمیدانند. اولین نکته ای که ما در نقش والدین باید بگوییم که آگاهی داشته باشند اولا بدون نگرانی با این واقعیت برخورد بکنند. گفتم خیلی از خانواده ها نگرانند. استرس دارند. دغدغه دارند . ترس دارند واین امر خطرناک و نگران کننده است.
*دومین نکته بحث آگاهی بخشی است و این آگاهی را باید به بچه های شان بدهند که چیز غیر عادی برای تو اتفاق نیفتاده. مطلب نگران کننده ای نیست. همانطوری که روزی قدت نیم متربود و حالا یک مترشده است ، نیازهای جنسی ، جسمی و تغییرات هورمونی تو هم تغییر کرده است وهیچ اتفاق خطرناک و نگران کننده ای برای این داستان وجود ندارد.
من همین جا یک نکته مهمی را بگم . خیلی ها سوال می کنند که بحث های تربیت جنسی را مدرسه باید پیگیری بکند یا خانواده یا رسانه ها؟
الان متاسفانه دور دست رسانه ها افتاده است و در حال لطمه زدن به ساختار جنسی نوجوان ها هستند.رسانه های ما به دنبال تحریک جنسی هستند نه تربیت جنسی. به دنبال این نیستند که این دریای متلاطم را آرام کنند. در سریال ها می بینیم ، در ماهواره می بینیم و در اینترنت می بینیم .
نکته ای که باید بگویم این است که الان متاسفانه رسانه ها تربیت جنسی ، تحریک جنسی و تخریب جنسی را به عهده گرفتند ولی مهمترین نقش را در این زمینه نه مدرسه ونه رسانه دارد.مهم ترین نقش را خانواده باید داشته باشد.
**دختر توسط مادر، پسر توسط پدرباید آگاهی پیدا کند. یعنی والد هم جنس مهمترین نقش را در این زمینه دارد.
باید در این تربیت جنسی و این آگاهی بخشی به بچه های مان بگوییم که از این امانتی که خدا به شما داده (هیجانات جنسی) چگونه باید استفاده کنید.
چگونه می توانید به درستی استفاده کنید چگونه ان را تخریب نکنید و ضایع نکنید ممکن است این اطلاع رسانی و آگاهی بخشی در قالب سوال باشد. یعنی ما به سوالاتش جواب بدهیم .ممکن هم هست که قالب گفتگوی ابتدایی باشد یعنی خودمان صدایش کنیم و با او صحبت کنیم.
_تبیان : والدین چه زمانی باید اطلاعات را به فرزندشان بدهند ، قبل بلوغ پیش دستی کنند یا بعد از آن توضیح دهند؟
**تجربه نشان داده است و من فکر می کنم مناسب تر و دقیق ترباتشد ، پیش از فرارسیدن باید برای کودک توضیح دهیم.
این است که پیش از فرا رسیدن اولین احتلام در آقا پسرها و عادت ماهانه در دختر خانم ها ما باید این مسائل را به آن ها القا کنیم و اطلاع را به آن ها بدهیم و آن ها را از حدوث و وقوع چنین اتفاقی مطلع کنیم که وقتی باآن مواجه شدند نگران نشوند.
تبیان: شما از نگرانی می گویید ،در دخترها بیشتر است یا پسر؟
**این نگرانی در دخترخانم ها به جهت خونریزی های زنانه چند برابر است و این نگرانی را معمولا خیلی وقت ها بیان نمی کنند. اگر دختری مادری آگاه و پخته نداشته باشند یا پسرها پدری همراه نداشته باشند،مسائلشان را نمی گویند .خیلی وقت ها احکام آنها مشکل پیدا می کند. پسری که دو ساله بالغ شده و باید غسل کند اما نمی دانسته و نماز می خوانده.
_تبیان: آیا اطلاع رسانی جنسی به هر شکلی که می خواهد می تواند صورت بگیرد؟
**نه مسئله حیا خیلی مهم است .مسئله حیا با خجالت فرق می کند. حیا یک فضیلت است .خجالت یک بیماری است . حیا باید تقویت شود. خجالت باید درمان شود حیا به یک رفتاری گفته می شود که یک پشتوانه منطقی دارد. ما در روابطمان با دیگران حتی با خودمان ان پرده و ان حریم را حفظ می کنیم و رعایت می کنیم. قطعا در این سن ما باید نسبت به رابطه با جنس مخالف به بچه های مان تذکرات جدی را بدهیم .بحث حیا اینجا مطرح میشود و جدی دیده میشود یعنی اینکه بداند که ما با هر کسی نمی توانیم هر طوری که دلمان می خواهد رابطه داشته باشیم و برخورد کنیم.پرورش غیرت خیلی مهم است .
هشدارها و تاکیدات در بحث دوست یابی بسیار مهم است که همراه با نظارت باشد. همراه با کنترل باشد. البته نه کنترل پلیسی،کجا بودی؟ چیکار کردی؟ با کی بودی؟ چنین نظارتی رو ما نمی خواییم.
ولی اینکه پدری در جریان امور بچه اش باشد. ما نمیخواهیم بگوییم نظارت پلیسی باشد ولی باید بداند که بچه ات چه کار می کند.
با چه کسی دوست است با چه کسی میرود؟ در این اطلاع رسانی مهم ترین مسئله آرامش است .آنها حس کنند اتفاق خاصی نیافتاده و این یک موضوع طبیعی است.
همچنین فضای خانه و خانواده باید فضایی سرشار از مراقبتهای مورد نیاز باشد. مادرها و پدرها نسبت به پوشش خود در خانه مراقبت کامل داشته باشند. هر لباسی را مادران نباید در حضور فرزندانشان بپوشند. هر عکس و تصویری هم نباید در فضای خانه و خانواده بر روی دیوار و یا دید رس فرزندان قرار گیرد. ادبیات حاکم بر خانواده و به خصوص والدین باید ادبیاتی وزین و شایسته باشد. از استفاده از هر آنچه که به مخدوش شدن پاکی کودکان و نوجوانان می شود خودداری نمایند. معمولاً از ماهواره به عنوان یک وسیله ی ارتباط جمعی استفاده می شود ولی شاهد استحاله فرهنگی و تخریب اخلاق و عقاید فرزندان از طریق آن هستیم.
بخش خانواده ایرانی تبیان