روزه داری
روزه داری در ماه مبارک رمضان
شادروان دکتر مهدی شعبانی
دستیار دکتری تخصصی طب سنتی ایران
====================== برای بررسی این موضوع، لازم است تا اندکی پیرامون وضعیت بدن از نظر فیزیولوژیکی هنگام روزه داری به عرض برسانم.
هنگام گرسنگی و تشنگی خصوصاً در این فصل که از یکسو، طول زمان روزه و از سوی دیگر، گرمای هوا بدن ما را تحت تاثیر خود قرار می دهد، عمده ترین تغییرات شامل کم آبی بدن، کاهش قند خون و ورود به مرحله متابولیسم- سوخت وساز- چربیها است. این موارد و چندین مورد دیگر، موجب احساس ضعف، بیحالی، کم حوصلگی، بوی بد دهان، احساس سرمای بدن، تغییرات روحی و روانی و تغییر در عملکرد مغزی می شود. این مسائل خصوصاً در روزهای آغازین ماه مبارک رمضان، نمود بالینی بیشتری داشته و همچنین در افرادی که عادت به پرخوری و پرنوشی دارند، بروز شدیدتری دارد.
در این بین، تغییرات مهم دیگری نیز رخ می دهد که مانند تغییر و تنظیم الگوی خواب، تغییرات مختلف در سیستم غددی و هورمونی، تغییرات عصبی و امثال آن هستند. از دیگر مواردی که قابل ذکر بوده و جزو حداقل آثار مثبت روزه( آثار بدنی) هستند، عبارتند از رفع پری(امتلاء) سیستم گوارش و عروق ناشی از کاهش تولید اخلاط خام و خون(دم) که همین دو، عامل بسیاری از بیماری های این زمانه نیز هستند و همچنین کاهش خلط بلغم ناشی از افزایش متابولیسم آن برای جبران کاهش تولید دم و نیز ناشی از افزایش حرارت معده هم از دیگر اتفاقات ناشی از روزه داری است.
معده در اثر گرسنگی و تشنگی دچار افزایش حرارت شده و ترشحات خود را از بین می برد. ازسوی دیگر خلأ ایجاد شده در معده و همچنین حرارت آن موجب سیلان مواد رطوبی و فضولات سایر اندامها خصوصاً به معده می گردد. ترشح صفرا نیز کمی افزایش یافته و موجب احساس حالت سوزش و گزش مختصری در ناحیه فوقانی معده می شود. این عوامل همگی موجبات ایجاد ضعف هضم در معده در پایان ساعت روزه شده و این امر در فصل تابستان که معده و سایر امعاء، طبیعتاً به ضعفی ذاتی دچار می شوند نمود بیشتری دارد. اینجاست که توصیه های غذایی بر اساس طب سنتی فاخر ایران با نگاهی عمیق و همه-جانبه وارد عمل می شود و با توجه به تمامی این تغییرات بیان شده، به ارائه دستورات مبتنی بر علم و تجربه و منطق می پردازد.
حال به طور اختصاصی به وعده افطار می پردازیم:
با توجه به موارد فوق، بدلیل ضعف هضم، پس از یک روزه طولانی، مناسب است که افطار خود را با یک غذا و نوشیدنی گرم و ترجیحاً کمی شیرین که مضاف بر آن، سبک و ساده و زودهضم نیز باشد، آغاز کنیم. به عنوان مثال، استفاده از آب جوش، چای کمرنگ، شیر گرم و شربت عسل گرم به عنوان نوشیدنی، گزینه های مناسبی هستند. از سوی دیگر، مصرف سوپ گرم حاوی اندکی غلات و حبوبات و سبزیجات، همچنین، حلوای سنتی، آشهای سنتی- بجز رشته-، شله¬زرد، فرنی، حریره بادام و امثال آن، از بهترین خوراکی¬ها برای شروع افطار هستند. البته ناگفته نماند که شاید بی¬اغراق بتوان گفت که بهترین گزینه برای افطار، خرما با یک نوشیدنی گرم است که ضمن افزایش سریع قند خون و رفع ضعف ناشی از آن، بدن را نیز گرم کرده و همچنین با اصلاح وضعیت اشتها، موجب عدم ایجاد پرخوری می¬شود. کشمش و انجیر و عسل می¬توانند جایگزین خرما شوند.
به اختصار لازم به ذکر است که اشتها بر دوگونه است؛ حقیقی و کاذب. اشتهای حقیقی آن است که از گرسنگی اعضا و اندامهای بدن ناشی شده و این تمایل و کشش به غذا از درون بدن به معده منتقل می-شود. ولی اشتهای کاذب در واقع، یک تمایل نفسانی -و نه بدنی- است.
پس از افطار اولیه، می توان از مقداری نان سبوس دار با کمی پنیر و گردو و یا سبزی برای تکمیل وعده افطار بهره برد. البته باید مراقب بود تا این مقدار، از مقدار متناسب فرد افزونتر نگردد.
در ایام روزه داری، مناسب است که افطار و شام در دو وعده مجزا خورده شود تا معده پس از یک افطار سبک، آمادگی هضم غذای بیشتر و سنگینتری را کسب نموده باشد. این کار موجبات عدم ایجاد احساس ثقل و سنگینی معده و همچنین بدهضمی را فراهم نموده و در فاصله دو وعده، فرصت انجام امور عبادی و فردی نیز به دور از احساس ضعف و عطش، فراهم می¬گردد.
یکی دیگر از توصیه های زمان افطار، گشودن روزه با کمی نمک است که موجب تقویت هاضمه و دفع رطوبات لزج سیستم گوارشی می گردد. البته باید رعایت حال فرد و بیماری وی را نیز نمود.
بدترین عادت برای گشودن روزه در زمان افطار، نوشیدن آب سرد و سایر نوشابه¬هاست که موجبات ضعف هاضمه، تغلیظ اخلاط درون معده، یبوست، سوءهاضمه، افزایش عطش، ضعف اعصاب و ... را فراهم می-کند.
خوردن غذاهای سنگین و غلیظ، دیرهضم، میوه¬ها، چرب و سرخ کردنی، آب همراه غذا و همچنین مصرف شیرینی¬های قنادی، زولبیا و بامیه و غذاهای متنوع در یک وعده نیز از مصادیق بارز اشتباهات غذایی است.
از دیگر اقدامات ناصحیح، مصرف زیاد آب و سایر مایعات در فاصله افطار تا سحر است. بدن ما به این حجم کثیر مایعات نیازی ندارد، فقط بار کلیه ها را افزوده و به سیستم گردش خون نیز زحمت مضاعفی تحمیل می¬گردد. بدن ما آب مورد نیاز خود را از تمام مواد غذایی کسب می کند و برخلاف برخی حیوانات، سیستم ذخیره آب ندارد. البته مصرف مواد لعابدار مثل نوشیدن شربت خاکشیر و همچنین مصرف متعادل سبزیجات و میوه¬جات تازه و همچنین آبمیوه طبیعی موجب کاهش شدت عطش می شوند و از سوی دیگر منابع مفیدی برای تأمین املاح و ویتامینها نیز هستند.
مصرف زیاد مایعات از دیگرسو، موجب احساس سنگینی، کسالت، ضعف معده و سوءهضم می¬گردد.
همچنین مصرف زیاد مواد غذایی گوناگون و تنقلات در فاصله افطار تا سحر، موجب سنگینی معده، خواب آشفته و عدم میل به مصرف سحری می شود. البته در افرادی که شام و افطار را همزمان مصرف می کنند، مصرف تنقلات سالم مانند مغزها و همچنین میوه در پایان شب و با فاصله از زمان خواب توصیه می شود. همچنین می توان مصرف میوه و مایعات مناسب از نظر کمی و کیفی و مزاجی با فاصله از زمان افطار و خواب شب را برای افراد سالم توصیه نمود که ضمن کمک به رفع عطش، در بهبود هضم و رفع یبوست نیز مفیدند و منبع مناسبی از املاح و ویتامین ها را نیز در اختیار بدن قرار می¬دهند.
۞ توصیه¬های کلی غذایی در ماه رمضان:
الف-غذاهای لازم: در ماه رمضان نیز مثل بقیه ایام باید از گروه¬های اصلی مواد غذایی استفاده کرد که عبارتند از نان و غلات، گوشت و تخم مرغ و حبوبات، میوه و سبزیجات، شیر و لبنیات.
ب: غذاهای نامناسب: این موارد شامل شوری ها، چربی ها، سرخ کردنی، نوشیدنی های گازدار، شیرینی قنادی خصوصاً زولبیا و بامیه، آش رشته، آب میوه های صناعی، ادویه های تند و کل غذاهای فرآوری شده می باشند.
بطور کلی غذاهای حجیم و کم کالری، نفاخ و عطش آور برای این ماه مناسب نمی¬باشند.
ج: غذاهای مناسب: آش ها، سوپ ها، عدسی، شله زرد، فرنی، شیربرنج، چای کم رنگ، آب جوش، برنج، گوشت ها، نان سبوس¬دار، پنیر، شیر گرم، عسل، خرما، سبزی، گردو، کشمش، ارده، شیره و... که به تناسب افطار، سحر یا شام قابل مصرف هستند.
د: مواد عطش¬آور: شامل ادویه، غذاهای چرب و سرخ کردنی، غذاهای شور و شیرین، بادمجان، کشک و... . بدیهی است که عوامل دیگری نیز موجب عطش می¬شوند مثل حرکت و فعالیت زیاد، پرحرفی، هوای گرم، تنفس دهانی و... .
برای رفع عطش، ضمن حذف موارد عطش¬آور می توان از روش هایی مانند غرغره با آب سرد، شستن دست و پا با آب سرد، دوش آب ولرم، هوای سرد و... بهره گرفت.
خلاصه کلام آنکه:
بهترین خوردنیها برای افطار عبارتند از: خرما، کشمش، انجیرخشک، عسل، همراه با کمی نان سبوس دار با پنیر و گردو یا سبزی، یا استفاده از غذاهایی همچون حلیم، سوپ، فرنی، حریره بادام، شیربرنج، آش و امثال آنها.
همچنین بهترین نوشیدنیها عبارتند از: آب نیم گرم، چای کمرنگ، شیر گرم.
بدترین انتخاب هم شامل نوشیدنی¬های سرد و خصوصاً صناعی، غذاهای سنگین و حجیم یا دیرهضم و غلیظ، غذاهای پرادویه، چرب و سرخ¬کردنی، مواد شور، میوه و آب همراه با افطار. پرخوری و پرنوشی نیز مانند همیشه مذموم است.
قابل ذکر است که موارد بیان شده، برای افراد سالم بوده و گروههای خاص مانند بیماران، دریافت¬کنندگان دارو، سالمندان، زنان باردار و شیرده و همچنین ورزشکاران، نوجوانان و...، نیازمند تدابیر و توصیه¬های دیگری هستند که در این مجال فرصتی برای ارائه آن نیست و اینگونه افراد برای دریافت الگوهای غذایی مناسب خود باید به پزشکان آشنا به مبانی تغذیه بر اساس مبانی فخیم طب سنتی ایران مراجعه کنند.
امید است با رعایت این توصیه¬ها بتوانیم این ماه را با نشاط و آرامشی وصف¬ناپذیر پشت سر گذارده و با دلی سرشار از نور رحمت الهی، در انتظار پاداش عظیم اخروی باشیم و بدانیم که روزه نفس، از روزه جسم، بسی ارجمندتر است.
روزه داری در ماه مبارک رمضان
شادروان دکتر مهدی شعبانی
دستیار دکتری تخصصی طب سنتی ایران
====================== برای بررسی این موضوع، لازم است تا اندکی پیرامون وضعیت بدن از نظر فیزیولوژیکی هنگام روزه داری به عرض برسانم.
هنگام گرسنگی و تشنگی خصوصاً در این فصل که از یکسو، طول زمان روزه و از سوی دیگر، گرمای هوا بدن ما را تحت تاثیر خود قرار می دهد، عمده ترین تغییرات شامل کم آبی بدن، کاهش قند خون و ورود به مرحله متابولیسم- سوخت وساز- چربیها است. این موارد و چندین مورد دیگر، موجب احساس ضعف، بیحالی، کم حوصلگی، بوی بد دهان، احساس سرمای بدن، تغییرات روحی و روانی و تغییر در عملکرد مغزی می شود. این مسائل خصوصاً در روزهای آغازین ماه مبارک رمضان، نمود بالینی بیشتری داشته و همچنین در افرادی که عادت به پرخوری و پرنوشی دارند، بروز شدیدتری دارد.
در این بین، تغییرات مهم دیگری نیز رخ می دهد که مانند تغییر و تنظیم الگوی خواب، تغییرات مختلف در سیستم غددی و هورمونی، تغییرات عصبی و امثال آن هستند. از دیگر مواردی که قابل ذکر بوده و جزو حداقل آثار مثبت روزه( آثار بدنی) هستند، عبارتند از رفع پری(امتلاء) سیستم گوارش و عروق ناشی از کاهش تولید اخلاط خام و خون(دم) که همین دو، عامل بسیاری از بیماری های این زمانه نیز هستند و همچنین کاهش خلط بلغم ناشی از افزایش متابولیسم آن برای جبران کاهش تولید دم و نیز ناشی از افزایش حرارت معده هم از دیگر اتفاقات ناشی از روزه داری است.
معده در اثر گرسنگی و تشنگی دچار افزایش حرارت شده و ترشحات خود را از بین می برد. ازسوی دیگر خلأ ایجاد شده در معده و همچنین حرارت آن موجب سیلان مواد رطوبی و فضولات سایر اندامها خصوصاً به معده می گردد. ترشح صفرا نیز کمی افزایش یافته و موجب احساس حالت سوزش و گزش مختصری در ناحیه فوقانی معده می شود. این عوامل همگی موجبات ایجاد ضعف هضم در معده در پایان ساعت روزه شده و این امر در فصل تابستان که معده و سایر امعاء، طبیعتاً به ضعفی ذاتی دچار می شوند نمود بیشتری دارد. اینجاست که توصیه های غذایی بر اساس طب سنتی فاخر ایران با نگاهی عمیق و همه-جانبه وارد عمل می شود و با توجه به تمامی این تغییرات بیان شده، به ارائه دستورات مبتنی بر علم و تجربه و منطق می پردازد.
حال به طور اختصاصی به وعده افطار می پردازیم:
با توجه به موارد فوق، بدلیل ضعف هضم، پس از یک روزه طولانی، مناسب است که افطار خود را با یک غذا و نوشیدنی گرم و ترجیحاً کمی شیرین که مضاف بر آن، سبک و ساده و زودهضم نیز باشد، آغاز کنیم. به عنوان مثال، استفاده از آب جوش، چای کمرنگ، شیر گرم و شربت عسل گرم به عنوان نوشیدنی، گزینه های مناسبی هستند. از سوی دیگر، مصرف سوپ گرم حاوی اندکی غلات و حبوبات و سبزیجات، همچنین، حلوای سنتی، آشهای سنتی- بجز رشته-، شله¬زرد، فرنی، حریره بادام و امثال آن، از بهترین خوراکی¬ها برای شروع افطار هستند. البته ناگفته نماند که شاید بی¬اغراق بتوان گفت که بهترین گزینه برای افطار، خرما با یک نوشیدنی گرم است که ضمن افزایش سریع قند خون و رفع ضعف ناشی از آن، بدن را نیز گرم کرده و همچنین با اصلاح وضعیت اشتها، موجب عدم ایجاد پرخوری می¬شود. کشمش و انجیر و عسل می¬توانند جایگزین خرما شوند.
به اختصار لازم به ذکر است که اشتها بر دوگونه است؛ حقیقی و کاذب. اشتهای حقیقی آن است که از گرسنگی اعضا و اندامهای بدن ناشی شده و این تمایل و کشش به غذا از درون بدن به معده منتقل می-شود. ولی اشتهای کاذب در واقع، یک تمایل نفسانی -و نه بدنی- است.
پس از افطار اولیه، می توان از مقداری نان سبوس دار با کمی پنیر و گردو و یا سبزی برای تکمیل وعده افطار بهره برد. البته باید مراقب بود تا این مقدار، از مقدار متناسب فرد افزونتر نگردد.
در ایام روزه داری، مناسب است که افطار و شام در دو وعده مجزا خورده شود تا معده پس از یک افطار سبک، آمادگی هضم غذای بیشتر و سنگینتری را کسب نموده باشد. این کار موجبات عدم ایجاد احساس ثقل و سنگینی معده و همچنین بدهضمی را فراهم نموده و در فاصله دو وعده، فرصت انجام امور عبادی و فردی نیز به دور از احساس ضعف و عطش، فراهم می¬گردد.
یکی دیگر از توصیه های زمان افطار، گشودن روزه با کمی نمک است که موجب تقویت هاضمه و دفع رطوبات لزج سیستم گوارشی می گردد. البته باید رعایت حال فرد و بیماری وی را نیز نمود.
بدترین عادت برای گشودن روزه در زمان افطار، نوشیدن آب سرد و سایر نوشابه¬هاست که موجبات ضعف هاضمه، تغلیظ اخلاط درون معده، یبوست، سوءهاضمه، افزایش عطش، ضعف اعصاب و ... را فراهم می-کند.
خوردن غذاهای سنگین و غلیظ، دیرهضم، میوه¬ها، چرب و سرخ کردنی، آب همراه غذا و همچنین مصرف شیرینی¬های قنادی، زولبیا و بامیه و غذاهای متنوع در یک وعده نیز از مصادیق بارز اشتباهات غذایی است.
از دیگر اقدامات ناصحیح، مصرف زیاد آب و سایر مایعات در فاصله افطار تا سحر است. بدن ما به این حجم کثیر مایعات نیازی ندارد، فقط بار کلیه ها را افزوده و به سیستم گردش خون نیز زحمت مضاعفی تحمیل می¬گردد. بدن ما آب مورد نیاز خود را از تمام مواد غذایی کسب می کند و برخلاف برخی حیوانات، سیستم ذخیره آب ندارد. البته مصرف مواد لعابدار مثل نوشیدن شربت خاکشیر و همچنین مصرف متعادل سبزیجات و میوه¬جات تازه و همچنین آبمیوه طبیعی موجب کاهش شدت عطش می شوند و از سوی دیگر منابع مفیدی برای تأمین املاح و ویتامینها نیز هستند.
مصرف زیاد مایعات از دیگرسو، موجب احساس سنگینی، کسالت، ضعف معده و سوءهضم می¬گردد.
همچنین مصرف زیاد مواد غذایی گوناگون و تنقلات در فاصله افطار تا سحر، موجب سنگینی معده، خواب آشفته و عدم میل به مصرف سحری می شود. البته در افرادی که شام و افطار را همزمان مصرف می کنند، مصرف تنقلات سالم مانند مغزها و همچنین میوه در پایان شب و با فاصله از زمان خواب توصیه می شود. همچنین می توان مصرف میوه و مایعات مناسب از نظر کمی و کیفی و مزاجی با فاصله از زمان افطار و خواب شب را برای افراد سالم توصیه نمود که ضمن کمک به رفع عطش، در بهبود هضم و رفع یبوست نیز مفیدند و منبع مناسبی از املاح و ویتامین ها را نیز در اختیار بدن قرار می¬دهند.
۞ توصیه¬های کلی غذایی در ماه رمضان:
الف-غذاهای لازم: در ماه رمضان نیز مثل بقیه ایام باید از گروه¬های اصلی مواد غذایی استفاده کرد که عبارتند از نان و غلات، گوشت و تخم مرغ و حبوبات، میوه و سبزیجات، شیر و لبنیات.
ب: غذاهای نامناسب: این موارد شامل شوری ها، چربی ها، سرخ کردنی، نوشیدنی های گازدار، شیرینی قنادی خصوصاً زولبیا و بامیه، آش رشته، آب میوه های صناعی، ادویه های تند و کل غذاهای فرآوری شده می باشند.
بطور کلی غذاهای حجیم و کم کالری، نفاخ و عطش آور برای این ماه مناسب نمی¬باشند.
ج: غذاهای مناسب: آش ها، سوپ ها، عدسی، شله زرد، فرنی، شیربرنج، چای کم رنگ، آب جوش، برنج، گوشت ها، نان سبوس¬دار، پنیر، شیر گرم، عسل، خرما، سبزی، گردو، کشمش، ارده، شیره و... که به تناسب افطار، سحر یا شام قابل مصرف هستند.
د: مواد عطش¬آور: شامل ادویه، غذاهای چرب و سرخ کردنی، غذاهای شور و شیرین، بادمجان، کشک و... . بدیهی است که عوامل دیگری نیز موجب عطش می¬شوند مثل حرکت و فعالیت زیاد، پرحرفی، هوای گرم، تنفس دهانی و... .
برای رفع عطش، ضمن حذف موارد عطش¬آور می توان از روش هایی مانند غرغره با آب سرد، شستن دست و پا با آب سرد، دوش آب ولرم، هوای سرد و... بهره گرفت.
خلاصه کلام آنکه:
بهترین خوردنیها برای افطار عبارتند از: خرما، کشمش، انجیرخشک، عسل، همراه با کمی نان سبوس دار با پنیر و گردو یا سبزی، یا استفاده از غذاهایی همچون حلیم، سوپ، فرنی، حریره بادام، شیربرنج، آش و امثال آنها.
همچنین بهترین نوشیدنیها عبارتند از: آب نیم گرم، چای کمرنگ، شیر گرم.
بدترین انتخاب هم شامل نوشیدنی¬های سرد و خصوصاً صناعی، غذاهای سنگین و حجیم یا دیرهضم و غلیظ، غذاهای پرادویه، چرب و سرخ¬کردنی، مواد شور، میوه و آب همراه با افطار. پرخوری و پرنوشی نیز مانند همیشه مذموم است.
قابل ذکر است که موارد بیان شده، برای افراد سالم بوده و گروههای خاص مانند بیماران، دریافت¬کنندگان دارو، سالمندان، زنان باردار و شیرده و همچنین ورزشکاران، نوجوانان و...، نیازمند تدابیر و توصیه¬های دیگری هستند که در این مجال فرصتی برای ارائه آن نیست و اینگونه افراد برای دریافت الگوهای غذایی مناسب خود باید به پزشکان آشنا به مبانی تغذیه بر اساس مبانی فخیم طب سنتی ایران مراجعه کنند.
امید است با رعایت این توصیه¬ها بتوانیم این ماه را با نشاط و آرامشی وصف¬ناپذیر پشت سر گذارده و با دلی سرشار از نور رحمت الهی، در انتظار پاداش عظیم اخروی باشیم و بدانیم که روزه نفس، از روزه جسم، بسی ارجمندتر است.
![1306851_569[1].jpg](http://iranjoman.com/data/attachments/28/28525-dd898e0771f6d12c901b33cfcb7faa07.jpg "1306851_569[1].jpg")
