ماننا، اولين دولت منسجم در ايران بود كه موفق به ايجاد اتحاد سراسري در بين سران اقوام مختلف ترك (قوتتي ها، سابير ها، هوري ها، آذها، توروك ها و ...) و جمع كردن آنها در زير پرچم وحكومت مشترك شد. از اوايل قرن 18 ق.م متحد شدن قبايل ماننا سبب شد كه اين قبايل بتوانند يك دولت بزرگ ايجاد كنند. ( ا . ن . قلي اوف، تاريخ آذربايجان، ص 170، 1359 تهران)
ماننا Manna در اوايل به صورت اتحاديه قبايلي از طرف اقوام مختلف قوتتي - لولوبي در اواخر سده هاي 15 ق . م در ساحل غربي و جنوبي درياچه اورميه تشكيل شده و به مرور زمان با پيوستن ديگر اقوام ترك و التصاقي زبان ( سابير ها، توروك ها و ... ) ساكن در آذربايجان به آن اتحاديه، از اوايل قرن 9 ق . م منجر به ايجاد دولت قدرتمند ماننا شد. دكتر "ر . رئيس نيا" در اين باره مينويسد: شرايط و زمينه تشكيل دولت ماننا ابتدا در اراضي اطراف درياچه اورميه با اتحاد چند تا از قبايل و ايل هاي قوتتي - لولوبي فراهم شد، قدرتمندترين اين قبايل قوتتي -لولوبي، ايل ماننا بود كه در جنوب و جنوب شرق درياچه اورميه ساكن بودند و به علت نقش مهم آنان در تشكيل دولت ماننا، آن دولت با اسم آن قبيله معروف شد. (آذربايجان در مسير تاريخ، ص 197).
آشوريان و اورارتوها نيز آن دولت را ماننا مي ناميدند. بر اساس اسناد تاريخي بدست آمده، دولت ماننا Manna قديميترين دولت در ايران ميباشد كه مرزهاي جغرافيايي آن با مرزهاي كنوني آذربايجان ( منظور ايالت آذربايجان كه در زمان پهلوي به چند قسمت تقسيم شده است ) تطبيق مي كند. "م . دياكونوف" با شمردن دقيق مناطق ماننا نتيجه گيري مي كند كه: دقيقا ميشود گفت كه اراضي ماننا كه بعدها آتروپات ماد خوانده شد با اراضي آذربايجان كنوني تطبيق مي كند. ( تاريخ ماد ص 65 )
مرزهاي جغرافيايي دولت ماننا از ايالت "ايللي پي Ellipi" در نزديكي كرمانشاه كنوني و نامار در لرستان شروع شده تا كناره هاي رود آراز(ارس) ادامه داشت، و از سال 717 ق.م با درايت و كارداني ايرانزو ( ار+يانزي) شاه ماننا، قوتتي هاي ماد مركزي نيز به ماننا پيوستند و همه اراضي آذربايجان در داخل يك سيستم سياسي قرار گرفت و در نتيجه مرزهاي ماننا تا شرق قم (كلمه اي تركي به معني شنزاز)، كاشان و مناطق شرقي قزوين گسترش يافت. (پروفسور ذهتابي، تاريخ ديرين تركان ايران، ص 300)
البته قسمتهايي از سرزمين هاي غربي ماننا در نزديك به يك قرن در اشغال و تحت سلطه اورارتو بود، كه در بخش مربوط به اورارتو به آن اشاره شد. بعدأ در قرن ششم قبل از ميلاد اين دولت ماننا بود كه از نظر سياسي، اقتصادي و مدنيت قلب امپراتوري ماد را تشكيل مي داد. (تاريخ ماد، ص 140)
منابع آشوري و اورارتويي نشانگر آن است كه ماننا يكي از دولت هاي مهم و خيلي متمدن منطقه بود و سرزمين هايش آباد و مردمش ثروتمند بودند، بعد ها اين دولت ماننا بود كه پايه و اساس دولت ماد را پي ريزي كرد.
در مورد پايتخت ماننايي ها اختلافات زيادي وجود دارد اما در منابع قديمي تر پايتخت ماننايي ها در زيوه واقع در 40 كيلومتري شرق شهر سقز امروزي قرار داشت. ( قرانتوسكي، داندامايو و ...، تاريخ ايران از آغاز تا به امروز ص 53 ).
و در بعضي موارد هم اطراف بوكان و تپه حسنلو به عنوان پايتخت ماننايي ها معرفي مي شود. اما كاوش هاي اخير در منطقه و مخصوصا بعد از مطالعاتي كه w.faber بر روي كتيبه اورارتويي داش تپه(در موزه لندن) انجام داده است، مشدا(مشتا) يا داش تپه امروزي در 21 كيلومتري شمال مياندوآب را به عنوان پايتخت ماننايي ها معرفي كرده است.
البته دلايل ديگري هم براي اين مدعا وجود دارد. از جمله اينكه دكتر رحيم رئيس نيا در كتاب "آذربايجان در مسير تاريخ" و در صفحه 197 اشاره مي كند كه: مانناها در سواحل جنوبي و جنوب شرقي درياچه اورميه ساكن بودند. با توجه به اينكه حسنلو در غرب درياچه اورميه و زيويه و بوكان در چند صد كيلومتري جنوب درياچه قرار دارند اما داش تپه دقيقا در سواحل جنوبي درياچه اورميه قرار گرفته است، پس نزديكترين گزينه به اين موقعيت جغرافيايي داش تپه در شمال مياندوآب است.
دليل ديگر روايتي است كه اهالي منطقه و مخصوصا روستاي داش تپه در مورد داش تپه دارند. آنها باور دارند كه قبر زرتشت پيامبر ماننايي ها درون اين تپه قرار دارد. و كتيبه اورارتويي كه w.faber به موزه لندن منتقل كرده دقيقا از همين محل پيدا شده است.
ماننا Manna در اوايل به صورت اتحاديه قبايلي از طرف اقوام مختلف قوتتي - لولوبي در اواخر سده هاي 15 ق . م در ساحل غربي و جنوبي درياچه اورميه تشكيل شده و به مرور زمان با پيوستن ديگر اقوام ترك و التصاقي زبان ( سابير ها، توروك ها و ... ) ساكن در آذربايجان به آن اتحاديه، از اوايل قرن 9 ق . م منجر به ايجاد دولت قدرتمند ماننا شد. دكتر "ر . رئيس نيا" در اين باره مينويسد: شرايط و زمينه تشكيل دولت ماننا ابتدا در اراضي اطراف درياچه اورميه با اتحاد چند تا از قبايل و ايل هاي قوتتي - لولوبي فراهم شد، قدرتمندترين اين قبايل قوتتي -لولوبي، ايل ماننا بود كه در جنوب و جنوب شرق درياچه اورميه ساكن بودند و به علت نقش مهم آنان در تشكيل دولت ماننا، آن دولت با اسم آن قبيله معروف شد. (آذربايجان در مسير تاريخ، ص 197).
آشوريان و اورارتوها نيز آن دولت را ماننا مي ناميدند. بر اساس اسناد تاريخي بدست آمده، دولت ماننا Manna قديميترين دولت در ايران ميباشد كه مرزهاي جغرافيايي آن با مرزهاي كنوني آذربايجان ( منظور ايالت آذربايجان كه در زمان پهلوي به چند قسمت تقسيم شده است ) تطبيق مي كند. "م . دياكونوف" با شمردن دقيق مناطق ماننا نتيجه گيري مي كند كه: دقيقا ميشود گفت كه اراضي ماننا كه بعدها آتروپات ماد خوانده شد با اراضي آذربايجان كنوني تطبيق مي كند. ( تاريخ ماد ص 65 )
مرزهاي جغرافيايي دولت ماننا از ايالت "ايللي پي Ellipi" در نزديكي كرمانشاه كنوني و نامار در لرستان شروع شده تا كناره هاي رود آراز(ارس) ادامه داشت، و از سال 717 ق.م با درايت و كارداني ايرانزو ( ار+يانزي) شاه ماننا، قوتتي هاي ماد مركزي نيز به ماننا پيوستند و همه اراضي آذربايجان در داخل يك سيستم سياسي قرار گرفت و در نتيجه مرزهاي ماننا تا شرق قم (كلمه اي تركي به معني شنزاز)، كاشان و مناطق شرقي قزوين گسترش يافت. (پروفسور ذهتابي، تاريخ ديرين تركان ايران، ص 300)
البته قسمتهايي از سرزمين هاي غربي ماننا در نزديك به يك قرن در اشغال و تحت سلطه اورارتو بود، كه در بخش مربوط به اورارتو به آن اشاره شد. بعدأ در قرن ششم قبل از ميلاد اين دولت ماننا بود كه از نظر سياسي، اقتصادي و مدنيت قلب امپراتوري ماد را تشكيل مي داد. (تاريخ ماد، ص 140)
منابع آشوري و اورارتويي نشانگر آن است كه ماننا يكي از دولت هاي مهم و خيلي متمدن منطقه بود و سرزمين هايش آباد و مردمش ثروتمند بودند، بعد ها اين دولت ماننا بود كه پايه و اساس دولت ماد را پي ريزي كرد.
در مورد پايتخت ماننايي ها اختلافات زيادي وجود دارد اما در منابع قديمي تر پايتخت ماننايي ها در زيوه واقع در 40 كيلومتري شرق شهر سقز امروزي قرار داشت. ( قرانتوسكي، داندامايو و ...، تاريخ ايران از آغاز تا به امروز ص 53 ).
و در بعضي موارد هم اطراف بوكان و تپه حسنلو به عنوان پايتخت ماننايي ها معرفي مي شود. اما كاوش هاي اخير در منطقه و مخصوصا بعد از مطالعاتي كه w.faber بر روي كتيبه اورارتويي داش تپه(در موزه لندن) انجام داده است، مشدا(مشتا) يا داش تپه امروزي در 21 كيلومتري شمال مياندوآب را به عنوان پايتخت ماننايي ها معرفي كرده است.
البته دلايل ديگري هم براي اين مدعا وجود دارد. از جمله اينكه دكتر رحيم رئيس نيا در كتاب "آذربايجان در مسير تاريخ" و در صفحه 197 اشاره مي كند كه: مانناها در سواحل جنوبي و جنوب شرقي درياچه اورميه ساكن بودند. با توجه به اينكه حسنلو در غرب درياچه اورميه و زيويه و بوكان در چند صد كيلومتري جنوب درياچه قرار دارند اما داش تپه دقيقا در سواحل جنوبي درياچه اورميه قرار گرفته است، پس نزديكترين گزينه به اين موقعيت جغرافيايي داش تپه در شمال مياندوآب است.
دليل ديگر روايتي است كه اهالي منطقه و مخصوصا روستاي داش تپه در مورد داش تپه دارند. آنها باور دارند كه قبر زرتشت پيامبر ماننايي ها درون اين تپه قرار دارد. و كتيبه اورارتويي كه w.faber به موزه لندن منتقل كرده دقيقا از همين محل پيدا شده است.