گچ بريهاي ساساني کشف شده در محوطه باستاني بنديان درگز به دليل عدم محافظت اصولي و کارشناسي در حال تخريب هستند. اين را مهدي رهبر، باستانشناس و سرپرست کاوشهاي بنديان درگز مي گويد. او معتقد است گچ بريهاي ارزشمند اين محوطه بسيار آسيب پذير بوده و بايد مراقبت هميشگي از آنها انجام شود
محوطه باستاني بنديان در شهرستان درگز در استان خراسان رضوي ايران واقع است. اين اثر تاريخي از بناهاي دوره ساساني محسوب ميشود که در 2 کيلومتري شمال غرب اين شهرستان در کنار رودخانه اي به نام "درونگر" قرار دارد. نام بنديان نيز برگرفته از محل تقسيم آب رودخانه در اين محل بود. محليها اين کار را آب بندي مينامند و نام بنديان نيز از همين ريشه گرفته شدهاست.
اين محوطه باستاني در دل خود بزرگترين گچبري يافت شده از دوران ساساني را دارد. بنديان درگز در سال 1369 و در حين فعاليت تراکتورهاي يک کشاورز که مشغول تسطيح زمينهاي خود براي کار کشاورزي بود کشف شد. کاوشهاي باستانشناسيي در اين محوطه تاريخي که وسعتي برابر با هزار متر مربع دارد از سال 1373 آغاز شده است.
در نخستين فصل کاوش در بنديان درگز تالاري به ابعاد 10 در 8 متر خاکبرداري شد. باستان شناسان بر اين عقيده هستند، اين تالار در زمان خود سقفي از چوب داشت که روي ستونهايي برافراشته شده بود.
گچ بريهاي کشف شده در اطراف اين تالار و در زير اين سقف چوبي واقع شده و دور تا دور تالار را فرا ميگرفت، نقش و نگار گچبري شده روي آن شامل موضوعات بسياري از جمله شکار، جنگ، صحنههاي مذهبي و تفويض قدرت ديده ميشود.
اگر چه وسعت گچبريهاي بنديان درگز در حدود 100 متر مربع است اما اهميت آن تنها به وسعت آن بر نميگردد بلکه ظرافت و زيباييهاي اين گچبريها بهاضافه بخشهاي از تاريخ بازگو شده در اين نقش و نگارها اهميت آنها را صد چندان کردهاست.
«مهدي رهبر»، باستانشناس پيشکسوت و باسابقهاي است که سالها سرپرستي کاوشهاي بنديان درگز را بر عهده داشت. او در گفتوگويي با خبرگزاري ميراث در اين باره ميگويد: «متاسفانه وضعيت کنوني گچبريهاي بنديان درگز بسيار مايوس کننده و غم انگيز است. قرار بود در اين محل سايت موزهاي براي محافظت از آثار بر پا شود اما مسئولان سازمان ميراث فرهنگي جديت لازم را به خرج ندادهاند و به همين دليل بناهايي را که ما با زحمت از زير خاک بيرون کشيدهايم در حال تخريب هستند.»
اين باستانشناس ميافزايد: «گچبريهاي و نقش و نگارهاي کشف شده در بنديان درگز بيمانند است، چرا که حجم و اهميت اطلاعاتي که در رابطه با دوران تاريخي خود باز گو ميکنند در هيچ اثر ديگري که از دوران ساسانيان بازمانده باشد ديده نشدهاست. اين گچبريها به شکل ورقهايي از تاريخ به زبان هنر و تصويرگري تاريخ را بازگو کردهاست.»
آنگونه که مهدي رهبر ميگويد اهميت محوطه تاريخي بنديان درگز و آثار به دستآمده از آن شامل گچبريها و به خصوص يک آتشدادن تاريخي بينظير، آنچنان است که تا کنون از چنديدن دانشگاه معتبر جهان از جمله دانشگاه "دورهام انگلستان" و "دانشگاه رم ايتاليا" براي سخنراني پيرامون اين محوطه از او دعوت شدهاست.
رهبر همچنين در رابطه با ويژگي اين گچبريها اظهار ميکند: «گچبريهاي داخل تالار آتشکده، پادشاهي بهرام گور و غلبه وي بر پادشاه هپتاليها، قوم مهاجم شمال خراسان، را به تصوير کشيدهاست. گچبريهاي بجا مانده از دوره ساساني، عموماً جنبه تزييني يا تک چهره دارند. در حالي که آثار نقش شده بر ديوار آتشکده بنديان، ورقهايي از تاريخ اين دوره به شمار ميروند.»
سرپرست کاوشهاي بنديان درگز با ابراز تاسف از وضعيت نگهداري از گچبريها و ديگر آثار تاريخي به دستآمده در اين محوطه ميگويد: «متاسفانه اميد زيادي به اينکه اين گچبريها تا چند سال ديگر سالم باقي بمانند نيست. به تعبير من اين آثار مانند يک بيمار پير و در معرض خطري هستند که هر لحظه امکان مرگشان وجود دارد، بايد پزشک لحظه به لحظه بالاي سر اين آثار باشد، اما اين کار در رابطه با گچبريهاي بنديان درگز انجام نميشود.»
اين محوطه باستاني در دل خود بزرگترين گچبري يافت شده از دوران ساساني را دارد. بنديان درگز در سال 1369 و در حين فعاليت تراکتورهاي يک کشاورز که مشغول تسطيح زمينهاي خود براي کار کشاورزي بود کشف شد. کاوشهاي باستانشناسيي در اين محوطه تاريخي که وسعتي برابر با هزار متر مربع دارد از سال 1373 آغاز شده است.
در نخستين فصل کاوش در بنديان درگز تالاري به ابعاد 10 در 8 متر خاکبرداري شد. باستان شناسان بر اين عقيده هستند، اين تالار در زمان خود سقفي از چوب داشت که روي ستونهايي برافراشته شده بود.
گچ بريهاي کشف شده در اطراف اين تالار و در زير اين سقف چوبي واقع شده و دور تا دور تالار را فرا ميگرفت، نقش و نگار گچبري شده روي آن شامل موضوعات بسياري از جمله شکار، جنگ، صحنههاي مذهبي و تفويض قدرت ديده ميشود.
اگر چه وسعت گچبريهاي بنديان درگز در حدود 100 متر مربع است اما اهميت آن تنها به وسعت آن بر نميگردد بلکه ظرافت و زيباييهاي اين گچبريها بهاضافه بخشهاي از تاريخ بازگو شده در اين نقش و نگارها اهميت آنها را صد چندان کردهاست.
«مهدي رهبر»، باستانشناس پيشکسوت و باسابقهاي است که سالها سرپرستي کاوشهاي بنديان درگز را بر عهده داشت. او در گفتوگويي با خبرگزاري ميراث در اين باره ميگويد: «متاسفانه وضعيت کنوني گچبريهاي بنديان درگز بسيار مايوس کننده و غم انگيز است. قرار بود در اين محل سايت موزهاي براي محافظت از آثار بر پا شود اما مسئولان سازمان ميراث فرهنگي جديت لازم را به خرج ندادهاند و به همين دليل بناهايي را که ما با زحمت از زير خاک بيرون کشيدهايم در حال تخريب هستند.»
اين باستانشناس ميافزايد: «گچبريهاي و نقش و نگارهاي کشف شده در بنديان درگز بيمانند است، چرا که حجم و اهميت اطلاعاتي که در رابطه با دوران تاريخي خود باز گو ميکنند در هيچ اثر ديگري که از دوران ساسانيان بازمانده باشد ديده نشدهاست. اين گچبريها به شکل ورقهايي از تاريخ به زبان هنر و تصويرگري تاريخ را بازگو کردهاست.»
آنگونه که مهدي رهبر ميگويد اهميت محوطه تاريخي بنديان درگز و آثار به دستآمده از آن شامل گچبريها و به خصوص يک آتشدادن تاريخي بينظير، آنچنان است که تا کنون از چنديدن دانشگاه معتبر جهان از جمله دانشگاه "دورهام انگلستان" و "دانشگاه رم ايتاليا" براي سخنراني پيرامون اين محوطه از او دعوت شدهاست.
رهبر همچنين در رابطه با ويژگي اين گچبريها اظهار ميکند: «گچبريهاي داخل تالار آتشکده، پادشاهي بهرام گور و غلبه وي بر پادشاه هپتاليها، قوم مهاجم شمال خراسان، را به تصوير کشيدهاست. گچبريهاي بجا مانده از دوره ساساني، عموماً جنبه تزييني يا تک چهره دارند. در حالي که آثار نقش شده بر ديوار آتشکده بنديان، ورقهايي از تاريخ اين دوره به شمار ميروند.»
سرپرست کاوشهاي بنديان درگز با ابراز تاسف از وضعيت نگهداري از گچبريها و ديگر آثار تاريخي به دستآمده در اين محوطه ميگويد: «متاسفانه اميد زيادي به اينکه اين گچبريها تا چند سال ديگر سالم باقي بمانند نيست. به تعبير من اين آثار مانند يک بيمار پير و در معرض خطري هستند که هر لحظه امکان مرگشان وجود دارد، بايد پزشک لحظه به لحظه بالاي سر اين آثار باشد، اما اين کار در رابطه با گچبريهاي بنديان درگز انجام نميشود.»