غزلیات سنایی

[eliza]

احسنت و زه ای نگار زیبا
​

آراسته آمدی بر ما
امروز به جای تو کسم نیست
کز تو به خودم نماند پروا
بگشای کمر پیاله بستان
آراسته کن تو مجلس ما
تا کی کمر و کلاه و موزه
تا کی سفر و نشاط صحرا
امروز زمانه خوش گذاریم
بدرود کنیم دی و فردا
من طاقت هجر تو ندارم
با تو چکنم به جز مدارا

 

[eliza]

جمالت کرد جانا هست ما را

جلالت کرد ماها پست ما را


دل آرا ما نگارا چون تو هستی

همه چیزی که باید هست ما را


شراب عشق روی خرمت کرد

بسان نرگس تو مست ما را


اگر روزی کف پایت ببوسم

بود بر هر دو عالم دست ما را


تمنای لبت شوریده دارد

چو مشکین زلف تو پیوست ما را


چو صیاد خرد لعل تو باشد

سر زلف تو شاید شست ما را


زمانه بند شستت کی گشاید

چو زلفین تو محکم بست ما را

 

[eliza]

بندهٔ یک دل منم بند قبای ترا

چاکر یکتا منم زلف دو تای ترا


خاک مرا تا به باد بر ندهد روزگار

من ننشانم ز جان باد هوای ترا


کاش رخ من بدی خاک کف پای تو

بوسه مگر دادمی من کف پای ترا


گر بود ای شوخ چشم رای تو بر خون من

بر سر و دیده نهم رایت رای ترا


تیر جفای تو هست دلکش جان دوز من

جعبه ز سینه کنم تیر جفای ترا


بار نیامد دلم در شکن زلف تو

گر نه به گردن کشم بار بلای ترا


بنده سنایی ترا بندگی از جان کند

گوی کلاه ترا بند قبای ترا

 

[eliza]

می ده ای ساقی که می به درد عشق آمیز را

زنده کن در می پرستی سنت پرویز را


مایه ده از بوی باده باد عنبربیز را

در کف ما رادی آموز ابر گوهر بیز را


ای خم اندر خم شکسته زلف جان آمیز را

بر شکن بر هم چو زلفت توبه و پرهیز را


چنگ وار آهنگ برکش راه مست انگیز را

راه مست انگیز بر زن مست بیگه خیز را

خویشتن بینان ز حسنت لافگاهی ساختند

هین ببند از غمزه درها کوی عشق آباد را


هر چه بیدادست بر ما ریز کاندر کوی داد

ما به جان پذرفته‌ایم از زلف تو بیداد را


گیرم از راه وفا و بندگی یک سو شویم

چون کنیم ای جان بگو این عشق مادرزاد را


زین توانگر پیشگان چیزی نیفزاید ترا

کز هوس بردند بر سقف فلک بنیاد را


قدر تو درویش داند ز آنکه او بیند مقیم

همچو کرکس در هوا هفتاد در هفتاد را


خوش کن از یک بوسهٔ شیرین‌تر از آب حیات

چو دل و جان سنایی طبع فرخ‌زاد را

گر بود ای شوخ چشم رای تو بر خون من

بر سر و دیده نهم رایت رای ترا


تیر جفای تو هست دلکش جان دوز من

جعبه ز سینه کنم تیر جفای ترا


بار نیامد دلم در شکن زلف تو

گر نه به گردن کشم بار بلای ترا


بنده سنایی ترا بندگی از جان کند

گوی کلاه ترا بند قبای ترا

 

[eliza]

جاودان خدمت کنند آن چشم سحر آمیز را

زنگیان سجده برند آن زلف جان آویز را


توبه و پرهیز کردم ننگرم زین بیش من

زلف جان آویز را یا چشم رنگ آمیز را


گر لب شیرین آن بت بر لب شیرین بدی

جان مانی سجده کردی صورت پرویز را


با چنان زلف و چنان چشم دلاویز ای عجب

جای کی ماند درین دل توبه و پرهیز را


جان ما می را و قالب خاک را و دل ترا

وین سر طناز پر وسواس تیغ تیز را


شربت وصل تو ماند نوبهار تازه را

ضربت هجر تو ماند ذوالفقار تیز را


گر شب وصلت نماید مر شب معراج را

نیک ماند روز هجرت روز رستاخیز را


اهل دعوی را مسلم باد جنات النعیم

رطل می‌باید دمادم مست بیگه خیز را


آتش عشق سنایی تیز کن ای ساقیا

در دهیدش آب انگور نشاط‌انگیز را

 

[eliza]

انعم‌الله صباح ای پسرا

وقت صبح آمده راح ای پسرا


با می و ماه و خرابات بهار

خام خامست صلاح ای پسرا


با تو در صدر نشستیم هلا

در ده آواز مباح ای پسرا


خام ما خام تو و پختهٔ تست

تو ز می دار صراح ای پسرا


عاقبت خانه به زلف تو گذاشت

صورت فخر و فلاح ای پسرا


چشم بیمار تو ما را ببرید

ز صحیح و ز صحاح ای پسرا


از پی عارض چون صبح ترا

به نکورویی و راح ای پسرا


همه تسبیح سنایی این است

کانعم الله صباح ای پسرا

 

[eliza]

در ده پسرا می مروق را

یاران موافق موفق را


زان می که چو آه عاشقان از تف

انگشت کند بر آب زورق را


زان می که کند ز شعله پر آتش

این گنبد خانهٔ معلق را


هین خیز و ز عکس باده گلگون کن

این اسب سوار خوار ابلق را


در زیر لگد بکوب چون مردان

این طارم زرق پوش ازرق را


گه ساقی باش و گه حریفی کن

ترتیب فروگذار و رونق را


یک دم خوش باش تا چه خواهی کرد

این زهد مزور مزیق را


یک ره به دو باده دست کوته کن

این عقل دراز قد احمق را


بنمای به زیرکان دیوانه

از مصحف باطل آیت حق را


بر لاله مزن ز چشم سنبل را

بر پسته منه ز ناز فندق را


بیرون شو ازین دو رنگ و این ساعت

همرنگ حریر کن ستبرق را


مشکن به طمع مرا تو ای ممسک

چونان که جریر مر فرزدق را


گر طمع میان تهی سه حرف آمد

چار است میان تهی مطوق را


در تختهٔ اول ار بنوشتی

بی شکل حروف علم مطلق را


کم زان باری که در دوم تخته

چون نسخ کنی خط محقق را


در موضع خوشدلان و مشتاقان

موضوع فروگذار و مشتق را


شعر تر مطلق سنایی خوان

آتش در زن حدیث مغلق را

 

[eliza]

سوال کرد دل من که دوست با تو چه کرد

چرات بینم با اشک سرخ و با رخ زرد


دراز قصه نگویم حدیث جمله کنم

هر آنچه گفت نکرد و هر آنچه کشت نخورد


جفا نمود و نبخشود و دل ربود و نداد

وفا بگفت و نکرد و جفا نگفت و بکرد


چو پیشم آمد کردم سلام روی بتافت

چو آستینش گرفتم گفت بردا برد


نه چاره‌ای که دل از دوستیش برگیرم

نه حیله‌ای که توانمش باز راه آورد


بر انتظار میان دو حال ماندستم

کشید باید رنج و چشید باید درد


ایا سنایی لولو ز دیدگانت مبار

که در عقیلهٔ هجران صبور باید مرد

 

[eliza]

روی خوبت نهان چه خواهی کرد

شورش عاشقان چه خواهی کرد


مشک زلفی و نرگسین چشمی

تا بدان نرگسان چه خواهی کرد


خونم از دیدگان بپالودی

رنج این دیدگان چه خواهی کرد


هر زمان با تو یار اندیشم

تا تو اندر جهان چه خواهی کرد


نقش آب روان مباش به پاس

نقش آب روان چه خواهی کرد


مژه تیری و ابروان چو کمان

پس تو تیر و کمان چه خواهی کرد


دل ببردی و قصد جان کردی

یله کن جان تو جان چه خواهی کرد


زان کمر طرف بر میان من ست

بار آن بر میان چه خواهی کرد


ای چو جان و دلم به هر وصلت

وصلت عاشقان چه خواهی کرد


چون سنایی سگی به کوی تو در

نعرهٔ پاسبان چه خواهی کرد

 

[eliza]

ناز را رویی بباید همچو ورد

چون نداری گرد بدخویی مگرد


یا بگستر فرش زیبایی و حسن

یا بساط کبر و ناز اندر نورد


نیکویی و لطف گو با تاج و کبر

کعبتین و مهره گو با تخته نرد


در سرت بادست و بر رو آب نیست

پس میان ما دو تن زین‌ست گرد


زشت باشد روی نازیبا و ناز

صعب باشد چشم نا بینا و درد


جوهرت ز اول نبودست این چنین

با تو ناز و کبر کرد این کار کرد


زر ز معدن سرخ روی آید برون

صحبت ناجنس کردش روی زرد


کی کند ناخوب را بیداد خوب

چون کند نامرد را کافور مرد


تو همه بادی و ما را با تو صلح

ما ترا خاک و ترا با ما نبرد


لیکن از یاد تو ما را چاره نیست

تا دین خاکست ما را آب خورد


ناز با ما کن که درباید همی

این نیاز گرم را آن ناز سرد


ور ثنا خواهی که باشد جفت تو

با سنایی چون سنایی باش فرد


در جهان امروز بردار برد اوست

باردی باشد بدو گفتن که برد

 

[eliza]

ای کم شده وفای تو این نیز بگذرد

و ا فزون شده جفای تو این نیز بگذرد


زین بیش نیک بود به من بنده رای تو

گر بد شدست رای تو این نیز بگذرد


گر هست بی گناه دل زار مستمند

در محنت و بلای تو این نیز بگذرد


وصل تو کی بود نظر دلگشای تو

گر نیست دلگشای تو این نیز بگذرد


گر دوری از هوای من و هست روز و شب

جای دگر هوای تو این نیز بگذرد


بگذشت آن زمانه که بودم سزای تو

اکنون نیم سزای تو این نیز بگذرد


گر سر گشتی تو از من و خواهی که نگذرم

گرد در سرای تو این نیز بگذرد

 

[eliza]

صحبت معشوق انتظار نیرزد

بوی گل و لاله زخم خار نیرزد


وصل نخواهم که هجر قاعدهٔ اوست

خوردن می محنت خمار نیرزد


ز آن سوی دریای عشق گر همه سودست

آنهمه نسود آفت گذار نیرزد


این دو سه روز غم وصال و فراقت

اینهمه آشوب کار و بار نیرزد


روز شود در شمارم از غم جانان

خود عمل عاشقی شمار نیرزد

 

[eliza]

عشق آن معشوق خوش بر عقل و بر ادراک زد

عشق بازی را بکرد و خاک بر افلاک زد


بر جمال و چهرهٔ او عقلها را پیرهن

نعرهٔ عشق از گریبان تا به دامن چاک زد


حسن او خورشید و ماه و زهره بر فتراک بست

لطف او در چشم آب و باد و آتش خاک زد


آتش عشقش جنیبتهای زر چون در کشید

آب حیوانش به خدمت چنگ در فتراک زد


شاه عشقش چون یکی بر کد خدای روم تاخت

گفتی افریدون در آمد گرز بر ضحاک زد


زهر او آب رخ تریاک برد و پاک برد

درد او بر لشکر درمان زد و بی‌باک زد


درد او دیده چو افسر بر سر درمان نهاد

زهر او چون تیغ دل بر تارک تریاک زد


جادوی استاد پیش خاک پای او بسی

بوسه‌های سرنگون بر پایش از ادراک زد


عقل و جان را همچو شمع و مشعله کرد آنگهی

آتش بی باک را در عقل و جان پاک زد


می سنایی را همو داد و همو زان پس به جرم

سرنگون چون خوشه کرد و حدبه چوب تاک زد

 

[eliza]

خوبت آراست ای غلام ایزد

چشم بد دورخه به نام ایزد


نافرید و نیاورید به حسن

هیچ صورت چو تو تمام ایزد


در جهان جمالت از رخ و زلف

بهم آورد صبح و شام ایزد


سبب آبروی جانها کرد

خاک کوی تو گام گام ایزد


از پی عزت جمال تو داد

صورت لطف را قوام ایزد


از پی منت وجود تو کرد

گردنانرا به زیر وام ایزد


از پی خدمت رکاب تو داد

آدمی را دم دوام ایزد


کرد گرد سم ستور رهت

سرمهٔ چشم خاص و عام ایزد


برهمن را چو پرسی ایزد کیست

گوید آن رخ نگر کدام ایزد


ای به هر دم شراب آدم خوار

زده بر جام جانت جام ایزد


سر دام خودی نداری هیچ

زان مدامت دهد مدام ایزد


وز برای شکار دلها ساخت

خال تو دانه زلف دام ایزد


آنچنان کعبه‌ای که هست ترا

در و دیوار و صحن و بام ایزد


بده انصاف هیچ وا نگرفت

از تو از نیکویی و کام ایزد


خوبت آراسته‌ست طرفه تر آنک

خود همی گویدت به نام ایزد


تو مقیمی از آن سنایی را

داد بر درگهت مقام ایزد

 

[eliza]

زهی مه رخ زهی زیبا بنامیزد بنامیزد

زهی خوشخو زهی والا بنامیزد بنامیزد


غبار نعل اسب تو به دیده درکشد حورا

زهی سیرت زهی آسا بنامیزد بنامیزد


ز شرم روی و دندانت خجل پروین و مه هر شب

زهی زهره زهی جوزا بنامیزد بنامیزد


ز خجلت سرو قدت را همی گوید پس از سجده

زهی قامت زهی بالا بنامیزد بنامیزد


من از عشق و تو از خوبی به عالم در سمر گشته

زهی وامق زهی عذرا بنامیزد بنامیزد

 

[eliza]

زهی چابک زهی شیرین بنامیزد بنامیزد

زهی خسرو زهی شیرین بنامیزد بنامیزد


میان مجلس عشرت ز گم گویی و خوشخویی

زهی سوسن زهی نسرین بنامیزد بنامیزد


میان مردمان اندر ز خوش خویی و دلجویی

زهی زهره زهی پروین بنامیزد بنامیزد


دو قبضه جان همی باشد به غمزه ناوک مژگانت

زهی ناوک زهی زوبین بنامیزد بنامیزد


خرد زان صورت و سیرت همی عاجز فروماند

زهی آیین زهی آذین بنامیزد بنامیزد


مرا گفتی تویی عاشق بدین ره جان و دل در باز

زهی فرمان زهی تلقین بنامیزد بنامیزد


ز درد عشق خود رستم ز درد خویشتن بینی

زهی شربت زهی تسکین بنامیزد بنامیزد


چو چشم و شکل دندانت ببینم هر زمان گویم

زهی طاها زهی یاسین بنامیزد بنامیزد


گل افشان شد همی چشمم ز نعل سم یک رانت

زهی امکان زهی تمکین بنامیزد بنامیزد


سگی خواندی سنایی را وانگه گفتی آن من

زهی احسان زهی تحسین بنامیزد بنامیزد

 

[eliza]

چه رنگهاست که آن شوخ دیده نامیزد

که تا مگر دلم از صحبتش بپرهیزد


گهی ز طیره گری نکته‌ای دراندازد

گهی به بلعجبی فتنه‌ای برانگیزد


به هیچ وقت به بازی کرشمه‌ای نکند

که صد هزار دل از غمزه درنیاویزد


گهی کزو به نفورم بر من آید زود

گهش چو خوانم با من به قصد بستیزد


ز بهر خصم همی سرمه سازد از دیده

چو دود یافت ز بهر سنایی آمیزد


خبر ندارد از آن کز بلاش نگریزم

که هیچ تشنه ز آب فرات نگریزد


هزار شربت زهر ار ز دست او بخورم

ز عشق نعرهٔ «هل من مزید» برخیزد


نه از غمست که چشمم همی ز راه مژه

هزار دریا پالونه‌وار می‌بیزد


به هر که مردم چشمم نگه کند جز از او

جنایتی شمرد آب ازان سبب ریزد


جواب آن غزل خواجه بو سعید است این

«مرا دلیست که با عافیت نیامیزد»

 

[eliza]

خویشتن داری کنید ای عاشقان با درد عشق

گر چه ما باری نه‌ایم از عشقبازی مرد عشق


ما همه دعوی کنیم از عشق و عشق از ما به رنج

عاشق آن باید که از معنی بود در خورد عشق


عشق مردی هست قائم گر بر و جانها برد

پاکبازی کو که باشد عاشق و هم برد عشق


گرد عشق آنگاه بینی کاب رخ را کم زنی

آب رخ در باز تا روزی رسی در گرد عشق


خیره سر تا کی زنی همچون زنان لاف دروغ

ناچشیده شربت وصل و ندیده درد عشق


ای سنایی توبه باید کردن از معنی ترا

گر بر آید موکب رندان و بردا برد عشق

 

[eliza]

تا دل من صید شد در دام عشق

باده شد جان من اندر جام عشق


آن بلا کز عاشقی من دیده‌ام

باز چون افتاده‌ام در دام عشق


در زمانم مست و بی‌سامان کند

جام شورانگیز درد آشام عشق


من خود از بیم بلای عاشقی

بر زبان می‌نگذرانم نام عشق


این عجب‌تر کز همه خلق جهان

نزد من باشد همه آرام عشق


جان و دین و دل همی خواهد ز من

این بدست از سوی جان پیغام عشق


جان و دین و دل فدا کردم بدو

تا مگر یک ره برآید کام عشق

 

[eliza]

از حل و از حرام گذشتست کام عشق

هستی و نیستی ست حلال و حرام عشق


تسبیح و دین و صومعه آمد نظام زهد

زنار و کفر و میکده آمد نظام عشق


خالیست راه عشق ز هستی بر آن صفت

کز روی حرف پردهٔ عشقست نام عشق


بر نظم عشق مهره فرو باز بهر آنک

از عین و شین و قاف تبه شد قوام عشق


چندین هزار جان مقیمان سفر گزید

جانی هنوز تکیه نزد در مقام عشق


این طرفه‌تر که هر دو جهان پاک شد ز دست

با این هنوز گردن ما زیر وام عشق


برخاست اختیار و تصرف ز فعل ما

چون کم زدیم خویشتن از بهر کام عشق


اندر کنشت و صومعه بی‌بیم و بی‌امید

درباختیم صد الف از بهر لام عشق


برداشت پرده‌های تشابه ز بهر ما

تا روی داد سوی دل ما پیام عشق


مستی همی کنم ز شراب بلا ولیک

هر روز برترست چنین ازدحام عشق


آزاده مانده‌ایم ز کام و هوای خویش

تا گشته‌ایم از سر معنی غلام عشق


دامست راه عشق و نهاده به شاهراه

بادام و بند خلق سنایی به دام عشق


زان دولتی که بی‌خبران را نصیبه‌ایست

کم باد نام عاشق و گم باد نام عشق


چون یوسف سعید بفرمودم این غزل

بادا دوام دولت او چون دوام عشق